سید مهدی محمودی

به زیارت اهل قبور می‌رویم؛ سر بر آستان پیامبر اکرم و اهل‌ بیت علیهم‌السلام می‌ساییم و با آنان سخن می‌گوییم؛ اما آیا آنان سخن ما را می‌شنوند؟ آیا دلایل عقلی و نقلی معتبری وجود دارد که این مطلب را ثابت نماید؟
در این نوشتار، از میان دلایل متعددی که نشان می‌دهد کسانی که از دنیا رفته‌اند، صدای ما را می‌شنوند، به برخی موارد اشاره شده است.

امکان عقلی
برای ما ممکن نیست که با عقل بشری بتوانیم خصوصیات و کیفیات عالم برزخ را بفهمیم و اثبات نماییم؛ اما با این وجود، این مطلب را محال عقلی نمی‌دانیم که مردگان، صدای ما را بشنوند و یا به ما پاسخ بدهند. بنا بر این هیچ مانع عقلی برای این اعتقاد وجود ندارد. اکنون برای اثبات این مدّعا باید از دلایل معتبر نقلی بهره گیریم .

دلیل‌های نقلی
دلایل نقلی که این باور را اثبات می‌کند، فراوان است. به‌عنوان مقدمه باید توجه داشت که بر اساس آیات متعدد قرآن کریم و همچنین روایات متواتر، تمام انسان‌هایی که از دنیا رفته‌اند و در عالم برزخ به‌ سر می‌برند، زندگی برزخی دارند. به ‌خصوص کسانی که در راه خدا کشته شده‌اند، از حیات برزخی برخوردارند.
خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید:
«وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذینَ قُتِلُوا فی‏ سَبیلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ» [۱]
«و هرگز گمان مبر آنان كه در راه خدا كشته شدند، مرده‏اند، بلكه زنده‏اند و نزد پروردگارشان روزى داده مى‌‏شوند.»
به یقین، اهل بیت علیهم‌السلام والاترین مصادیق شهیدان راه خدا هستند و از زندگی برزخی بهره مندند.
این آیه‌ی شریفه به ما می‌فهماند که شهیدان راه خدا، از حیات برزخی بهره‌ مند هستند و لازمه‌ی حیات این است که از درک و شعور برخوردار باشند.
به دلایل معتبر و پرشمار، پس از مرگ، ارتباط انسان با دنیا قطع نمی‌شود و اگر با مردگان سخن بگوییم، کلام ما را درک می‌کنند.

دلایل توانایی شنیدن مردگان
اینک به دلایل معتبری اشاره می‌کنیم که توانایی شنیدن را برای مردگان اثبات می‌کند:
۱. خطاب به قوم صالح و قوم شعیب
حضرت صالح پس از آن‌که قومش به عذاب الهی هلاک شدند، آنان را خطاب می‌کند. خدای تعالی در قرآن کریم در سور‌ه‌ی مبارکۀ اعراف می‌فرماید:
«فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُوا فی دارِهِمْ جاثِمینَ. فَتَوَلَّى عَنْهُمْ وَ قالَ یا قَوْمِ لَقَدْ أَبْلَغْتُكُمْ رِسالَةَ رَبِّی وَ نَصَحْتُ لَكُمْ وَ لكِنْ لا تُحِبُّونَ النَّاصِحینَ» [۲]
«پس زلزله‏ اى سخت آنان را فرا گرفت، و در خانه‏ هایشان [به رو درافتاده‏] جسمى بی جان شدند! پس صالح از آنان روى گرداند و گفت: اى قوم من! قطعاً من پیام پروردگارم را به شما رساندم، و برایتان خیرخواهى كردم، ولى شما خیرخواهان را دوست ندارید.»
چگونه ممکن است حضرت صالح علیه‌السلام کسانی را صدا زده باشد و با آنان سخن گفته باشد که هیچ‌گونه درکی از کلام او نداشته‌اند؟!
مشابه این آیه، در همین سوره، در آیات ۹۱ تا ۹۳ از زبان حضرت شعیب علیه‌السلام نقل شده است.
 
۲. خطاب به کشتگان بدر و جمل
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم پس از پایان جنگ بدر، فرمان دادند اجساد مشرکین را در چاهی که در آن منطقه بود بیاندازند، سپس ایستادند و آن کشتگان را مخاطب قراردادند و فرمودند:
«ما آن‌چه پروردگارمان به ما وعده داده بود، حق یافتیم؛ آیا شما هم آن‌چه پروردگارتان به شما وعده داده بود، حق یافتید؟
یکی از اصحاب عرض کرد:
ای رسول خدا! آیا با مردگان سخن می‌گویی؟
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: شما از آنان (مردگان) شنواتر نیستید؟» [۳]
این گزارش تاریخی، به روشنی نشان می‌دهد که مشرکان، در عالم برزخ صدای زندگان را می‌شنوند، حال اگر کفار و مشرکان، صدای زندگان را می‌شنوند، به طریق اولیٰ، مؤمنان و به‌ خصوص امامان علیهم‌السلام، صدای خطاب کننده را می‌شنوند.
قابل توجه این‌که، گرچه این مطلب تاریخی در منابع روایی متقدم شیعه نقل نشده و در صحاح و کتب روایی اهل ‌تسنن آمده است، اما شبیه این جریان تاریخی در کتاب ارشاد از شیخ مفید قدّس ‌سره نقل شده است که مفاد جریان جنگ بدر را تأیید می‌کند.
خلاصۀ مطلب نقل شده در ارشاد این است که پس از پایان جنگ جمل، حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام، هنگام عبور از میان کشتگان، به کنار جنازه‌ی کعب ‌بن سور و طلحه ـ از سران ناکثین ـ رسیدند و دستور دادند آنان را بنشانند، سپس خطاب به هرکدام از آنان، همان سؤالی را پرسیدند که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از کشتگان بدر سؤال کردند،
شخصی عرض کرد: یا امیرالمؤمنین! چرا از دو کشته که کلام شما را نمی‌شنوند سؤال می‌کنید؟!
آن حضرت فرمودند: یا رجل! و اللَّه لقد سمعا كلامی، كما سمع أهلُ القلیب كلام رسول اللَّه
ای مرد! به خدا قسم آن‌ دو کلام مرا شنیدند، همان گونه که اهل چاه، در بدر، کلام رسول خدا را شنیدند. [۴]

۳. در سلام نماز
فقیهان شیعه با استناد به روایات معتبر، مستحب می‌دانند درسلام نماز بگوییم:
«السلام علیک ایها النبی و رحمة الله و برکاته!» [۵]
«درود و رحمت و برکات خدا بر تو ای پیامبر!»
اگر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم صدای ما را نمی‌شنوند، سلام کردن و ایشان را مخاطب قراردادن، کار بیهوده و عبثی است و قطعاً معصوم علیه‌السلام ما را به کار بیهوده فرمان نمی‌دهد.

۴. در حرم مطهر حضرت امام حسین علیه‌السلام
فقیه بزرگوار شیعه، ابن فهد حلی قدّس ‌الله ‌سره در کتاب ارزشمند عُدَّةُ الدّاعی از امام جعفر صادق علیه‌السلام نقل می‌کند که فرمودند:
«من كان له حاجة إلى الله عز وجل فلیقف عند رأس الحسین علیه‌السلام ولیقل : یا أبا عبد الله! اشهد انك تشهد مقامی وتسمع كلامی وانك حی عند ربك ترزق فاسئل ربك وربى فی قضاء حوائجی، فإنها تقضى ان شاء الله تعالى .» [۶]
«هرکس به پیشگاه خدای عزوجل حاجتی دارد، نزد سر [مطهر امام] حسین علیه‌السلام بایستد و بگوید:
ای ابا عبدالله! شهادت می‌دهم که جایگاه مرا می‌بینی و سخنم را می‌شنوی و زنده هستی و در نزد پروردگارت روزی داده می‌شوی؛ پس، از پروردگارت بخواه که حاجت‌های من را برآورد؛ پس إن شاء الله تعالی حاجتش برآورده می‌گردد.»
ائمه‌ی هدی علیهم‌السلام نه ‌تنها صدای زائر را می‌شنوند بلکه او را می‌بینند و از حال او آگاه هستند. در روایتی در کتاب معتبر و ارزشمند کاملُ الزّیارات از حضرت امام جعفر صادق علیه‌السلام نقل شده است که درباره‌ی جد اطهرشان، حضرت سیدالشهداء علیه‌السلام فرمودند: «... إنَّهُ لَیَنْظُرُ إلی زُوّارِهِ ...» [۷]
«... او به زائرانش نظر می‌افکند ...»

۵. خطاب به امامان علیهم‌السلام در زیارت ‌نامه‌ها
تقریباً در تمام زیارت ‌نامه‌های مأثور، معصومین و امام‌ زادگان علیهم‌السلام را مخاطب قرار می‌دهیم و به آن بزرگواران سلام می‌گوییم.
اَلسَّلامُ عَلیکَ یا أَمینَ اللهِ فی أرضِه (زیارت امین الله)
اَلسَّلامُ عَلَیکُمْ یا أهلَ بَیتِ النُّبُوَّة (زیارت جامعه‌ی کبیره)
اَلسَّلامُ عَلَیکَ با أباعَبدِالله (زیارت عاشوراء)
نکته‌ی قابل توجه این است که بسیاری از این زیارت ‌نامه‌ها، مانند زیارت امین الله، زیارت جامعه‌ی کبیره و زیارت عاشورا، از نظر اعتبار سند و متن، در جایگاه بسیار بالایی قرار دارند و اطمینان داریم که این زیارت‌ها از بیان ارزشمند و نورانی اهل بیت علیهم‌السلام صادر شده است.
اگر امامان و امام ‌زادگان علیهم‌السلام صدای زائر را نمی‌شنیدند، تعلیم این زیارت‌های متعدد و معتبر از ناحیه‌ی اهل بیت علیهم‌السلام، کاری عبث و بیهوده بوده است و صدور کار بیهوده از آنان، با مقام والای وعصمت ایشان تناسب ندارد.
حتی خودِ آن بزرگواران، بنا بر نقل برخی زیارات ــ به خصوص زیارت امین الله ــ با همین الفاظ، امامان پیشین علیهم‌السلام را خطاب می‌کردند و سلام می‌دادند.

۶. در زیارت حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام
شهید اول قدّس ‌الله‌ سرّه در کتاب مزار از حضرت امام جعفر صادق علیه‌السلام نقل می‌کند که در تعلیم زیارت حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام، به محمد‌ بن مسلم فرمود:
«... ثُمَّ انْكَبَّ عَلَى الْقَبْرِ فَقَبِّلْهُ وَ قُلْ:أَشْهَدُ أَنَّكَ‏ تَسْمَعُ‏ كَلَامِی‏ وَ تَشْهَدُ مَقَامِی ...» [۸]
«... سپس خود را روی قبر بیفکن، آن را ببوس و بگو: شهادت می‌دهم که کلامم را می‌شنوی و جایگاهم را شاهد هستی...»
مشابه این عبارات (تسمع کلامی و ...)، در اذن دخول حرم‌های مطهر نیز آمده است. [۹]

نتیجه
با این گزارش‌های پرشمار و با این‌همه دلیل‌های نقلی پراعتبار ــ که در این نوشتار، برای رعایت اختصار، کمی از آن فراهم آمد ــ به این باور دست پیدا می‌کنیم که مردگان و به‌ خصوص اولیای الهی، پیامبر اکرم و اهل بیت علیهم‌السلام، صدای ما را می‌شنوند.
با وجود این دلایل معتبر و فراوان ، چگونه ممکن است بپذیریم سخن آن کس را که در مصاحبه‌ای گفته است:
«ما هیچ دلیل عقلی و نقلی معتبری نداریم که این خفتگان در زیر خاک، خواه امام باشند، خواه خواهر امام، خواه برادر امام، صدای زائران را می‌شنوند ...» [۱۰]

پی‌نوشت:
۱. آل عمران: ۱۶۹
۲. اعراف: آیه‌ی ۷۸ و ۷۹
۳. صحیح بخاری: ج ۲، ص ۱۰۱؛ سیرۀ حلبی: ج ۲، ص ۴۳۵
۴. الإرشاد: ج ۱، ص ۲۵۶
۵. روایات استحباب سلام بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در سلام نماز، در منابع فقهی و حدیثی معتبر موجود است؛ مانند تهذیب شیخ طوسی: ج ۲، ص ۳۱۶
۶. عدة الداعی و نجاح الساعی: ص ۵۶
۷. کامل الزیارات: ص ۲۰۶
۸. المزار (شهید اول) : ۹۷؛ المزار الكبیر (ابن مشهدی): ص ۲۱۱
۹. مصباح (کفعمی): ص ۴۷۳
۱۰. بخشی از مصاحبه با یکی از روشنفکران، با عنوان « خدا به هر دردی نمی‌خورد »؛ این مصاحبه در روز دوم فروردین ۱۳۹۹ در رسانه‌ی مرتبط با او منتشر شده است.

نوشتن دیدگاه