واژه «مجتبی»، برگرفته از ریشه «جبی» است. معنای اصلی «جبی» جمع کردن و جمع شدن است؛ مانند جمع شدن آب در حوض.(۱) وقتی این کلمه به باب افتعال برده شود، مصدر آن «اجتباء» می‌شود، و به معنای جمع کردن با انتخاب و برگزیدن است.(۲) برخی نیز گفته‌اند وقتی «جبی» به باب افتعال برده می‌شود دلالت بر دقت و امتیاز خاص می‌کند. (۳) «مجتبی» نیز اسم مفعول از باب افتعال و به معنای «برگزیده شده» است.
به عبارت بهتر؛ واژگان «اجتباء» و «مجتبی» در متون اسلامی؛ برگزیده شدن بنده‌ای از ناحیه خداوند بوده و به‌ معنای اختصاص دادن او به فیوضات خاص الهی است که نتیجه آن حاصل شدن انواع نعمت‌ها برای او است و این موهبت تنها برای فرستادگان خاصی از جانب حضرت حق اختصاص یافته است.
برخی از موهبت‌هایی که بر اساس نص صریح قرآن به افراد مجتبی(برگزیده) داده شده است عبارت‌اند از: علم به تأویل احادیث،(۴) علم به غیب،(۵) هدایت،(۶) نفی حرج (۷) و صلاح.(۸)
شخصی که مُجْتَبی است، خداوند او را برای کارهای بزرگی؛ مانند رسالت و امامت و ولایت برمی‌گزیند.
بر اساس روایاتی، لقب «مجتبی» برای رسول خدا صلی‌الله علیه و آله و سلم (۹) و امام حسن علیه‌السلام (۱۰) به کار رفته است، اما این لقب درباره امام حسن علیه‌السلام شهرت یافته است. به دیگر سخن؛ لقب «مجتبی» برای همه ائمه اطهار علیهم‌السلام صحیح و شایسته است؛ چون همه آن بزرگواران برگزیدگان الهی و مقربان درگاه او هستند. آن‌چنان که در زیارت جامعه می‌خوانیم: «اصْطَفَاکُمْ بِعِلْمِهِ وَ ارْتَضَاکُمْ لِغَیْبِهِ وَ اخْتَارَکُمْ لِسِرِّهِ وَ اجْتَبَاکُمْ بِقُدْرَتِه». [۱۱]‏

پی‌نوشت:
۱. تهذیب اللغة، ج ‏۱۱، ص ۱۴۶، مفردات الفاظ قرآن‏، ص ۱۸۶
۲. مفردات ألفاظ القرآن‏، ص ۱۸۶، تاج العروس من جواهر القاموس، ج ‏۱۹، ص ۲۶۷‌
۳. التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، ج ‏۲، ص ۵۳
۴. «وَ کَذلِکَ یَجْتَبیکَ رَبُّکَ وَ یُعَلِّمُکَ مِنْ تَأْویلِ الْأَحادیث‏»؛ یوسف، ۶
۵. «وَ ما کانَ اللهُ لِیُطْلِعَکُمْ عَلَى الْغَیْبِ وَ لکِنَّ اللهَ یَجْتَبی‏ مِنْ رُسُلِهِ مَنْ یَشاءُ»؛ آل عمران، ۱۷۹
۶. «وَ إِذا لَمْ تَأْتِهِمْ بِآیَهٍ قالُوا لَوْ لا اجْتَبَیْتَها»؛ اعراف، ۲۰۳
۷. «وَ جاهِدُوا فِی اللهِ حَقَّ جِهادِهِ هُوَ اجْتَباکُمْ وَ ما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ»؛ حج، ۷۸
۸. «فَاجْتَباهُ رَبُّهُ فَجَعَلَهُ مِنَ الصَّالِحین»؛ قلم، ۵۰‏
۹. بحارالأنوار، ج ‏۱۶،ص ۱۳۰، نظم درر السمطین فی فضائل المصطفى و المرتضى و البتول و السبطین (علیهم السلام)، ص ۲۷
۱۰. تاج الموالید، ص ۸۱، مناقب آل أبی طالب(ع)، ج ۴، ص ۴
۱۱. من لا یحضره الفقیه، ج ‏۲، ص ۶۱۱

نوشتن دیدگاه