پيش از آنكه موضوع را بررسى كنيم از تذكر نكته اى ناگزيريم وآن اينكه جاحظ وابن تيميه وپيروان آن دو، كه به بى مهرى نسبت به خاندان پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) معروفند، براى انكار فضيلتى، ناخود آگاه، فضيلت برترى را براى حضرت على (عليه السلام) اثبات كرده اند! زيرا حضرت على (عليه السلام) كه از طرف پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) مأموريت داشت كه در خوابگاه او بخوابد از نظر ايمان از دو حال خارج نبود.يا ايمان او به راستگويىِ پيامبر در حدّ متعارف بود ويا به طور فوق العاده اى به صدق گفتار پيامبر ايمان داشت.
در صورت نخست نمى توان گفت كه حضرت على (عليه السلام) علم قطعى به سلامت وبقاى خود داشت، زيرا براى كسانى كه از نظر ايمان واعتقاد در مرتبه اى نازل قرار دارند هرگز از گفتار پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) جزم ويقين به صحّت گفتار او حاصل نمى شود واگر هم در بستر وى بخوابند دچار نگرانى وتشويش فراوان خواهند بود.
ولى اگر حضرت على (عليه السلام) از نظر ايمان در درجه اى عالى قرار داشت وصحت گفتار پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) در دل او چون نور خورشيد روشن بود، در اين صورت براى حضرت على (عليه السلام) فضيلت بالاترى اثبات كرده ايم.زيراهرگاه ايمان فردى به مرتبه اى برسد كه آنچه را از پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) مى شنود چنان صحيح وصادق بينگارد كه براى او با روز روشن فرق نكند واگر پيامبر به او بگويد كه اگر در بستر وى بخوابد آسيبى به او نخواهد رسيد با قلبى چنان آرام در بستر او بيارمد كه سر سوزنى احتمال خطر ندهد، با چنين فضيلتى قطعاً چيزى برابرى نمى كند.

اكنون صفحات تاريخ را ورق بزنيم.
تاكنون بحث ما بر اين فرض بود كه پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) به حضرت على (عليه السلام) گفته است كه كشته نخواهد شد، ولى اگر به تاريخ رجوع كنيم خواهيم ديد كه مطلب چنان نيست كه پيروان حاجظ وابن تيميه گمان كرده اند وهمه مورخان حادثه را آنگونه كه اين دو نوشته اند ضبط نكرده اند.
مؤلف طبقات كبرا (1) واقعه هجرت را به طور مشروح نوشته است وهرگز از آن جمله اى كه جاحظ آن را دستاويز خود قرار داده(كه پيامبر به على گفت: در خوابگاه من بخواب وآسيبى به تو نخواهد رسيد) يادى نكرده است.
نه تنها او بلكه مقريزى، مورخ معروف قرن نهم (2)، نيز در كتاب مشهور امتاع الاسماع حادثه را همچون كاتب واقدى نقل كرده است وهرگز نگفته كه پيامبر به على فرمود:«آسيبى به تو نخواهد رسيد».
آرى،در اين ميان ابن هشام در سيره(ج1، ص483) وطبرى در تاريخ خود (ج2، ص99) از آن گفتار يادى كرده اند وكسانى همچون ابن اثير در تاريخ كامل(ج2،ص372) وديگران نيز كه آن را نقل كرده اند همگى از سيره ابن هشام ويا تاريخ طبرى گرفته اند.
بنابر اين مسلّم نيست كه پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) اين مطلب را گفته باشد واگر هم گفته باشد به هيچ وجه معلوم نيست كه هر دو مطلب را (نرسيدن آسيب وردّ امانتهاى مردم) در همان شب نخست گفته باشد; به گواه اينكه اين حادثه را علما ومورخان شيعه وبرخى از سيره نويسان اهل تسنن به صورت ديگرى نقل كرده اند. اينك توضيح مطلب:
دانشمند معروف شيعه، مرحوم شيخ طوسى، در امالىِ خود دنباله واقعه هجرت را كه منتهى به نجات پيامبر شد چنين مى نويسد:
شب هجرت سپرى شد وعلى (عليه السلام) از محل اختفاى پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) آگاه بود وبراى فراهم ساختن مقدمات سفر پيامبر لازم بود شبانه با او ملاقات كند.(3)
پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) سه شب در غار ثور بسر برد. در يكى از شبها حضرت على (عليه السلام) وهند بن ابى هاله فرزند خديجه به غار رفتند وبه محضر پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم)رسيدند. پيامبر دستورهاى زير را به حضرت على داد:
1) دو شتر براى من وهمسفرم آماده كن.(در اين موقع ابوبكرگفت: من قبلاً دو شتر براى اين كار آماده كرده ام. پيامبر فرمود: در صورتى اين دو شتر را از تو مى پذيرم كه پول هر دو را بپردازم. سپس به على دستور داد كه پول شتران را بپردازد».
2) من امين قريش هستم وهم اكنون امانتهاى مردم در خانه من است.فردا بايد در محل معيّنى از مكه بايستى وبا صداى رسا اعلام كنى كه هركس امانتى نزد محمّد دارد بيايد وآن را باز گيرد.
3) بعد از ردّ امانتها بايد خود را آماده مهاجرت كنى.هروقت نامه من به تو رسيد، دخترم فاطمه ومادرت فاطمه وفاطمه دختر زبير بن عبد المطلب را همراه خود بياور.واگر كسانى از بنى هاشم خواستار مهاجرت شدند مقدّمات هجرت آنان را نيز فراهم كن.(سپس فرمود:)«از اين پس هر خطرى كه در كمين تو بود از تو برطرف شده است وديگر آسيبى به تو نخواهد رسيد».(4)
اين جمله مانند همان جمله اى است كه ابن هشام در سيره وطبرى در تاريخ خود آورده اند.بنابر اين اگر پيامبر به حضرت على تأمين داده است در شبهاى بعد بوده است ونه در شب هجرت، واگر به حضرت على فرمان داده است كه امانتهاى مردم را رد كند در شب دوم ويا سوم بوده است ونه در ليلة المبيت.
اگر بعضى از مورخان اهل تسنن واقعه را طورى نقل كرده اند كه مى رساند پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) در همان شب هجرت به حضرت على تأمين داده ودر همان شب نيز دستور ردّ امانتها را صادر كرده است قابل توجيه است، زيرا بعيد نيست كه نظر آنان به نقل اصل حادثه بوده است وذكر زمان ومكان صدور اين اوامر ووصايا براى آنان حائز اهميت نبوده است.

حلبى در سيره خود مى نويسد:
در يكى از شبها كه پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) در غار ثور بسر مى برد على (عليه السلام) شرفياب محضرش گرديد. پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) در آن شب به على (عليه السلام)دستور داد كه امانتهاى مردم را بازگرداند وقرضهاى پيامبر را ادا كند.(5)
واز مؤلّف كتاب «الدرا لمنثور» نقل مى كند كه على (عليه السلام) پس از شب هجرت با پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) ملاقات داشته است.(6)

پی نوشت:
1 . محمد بن سعد معروف به كاتب واقدى كه در سال 168 هجرى ديده به جهان گشود ودر سال 230 ديده از جهان بربست. طبقات وى جامعترين ودر عين حال اصليترين كتابى است كه در سيره پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) نوشته شده است. به ج1، ص 227 ـ 228 مراجعه فرماييد.
2 . تقى الدين احمد بن على مقريزى(متوفا به سال 845 هجرى).
3 . اعيان الشيعة، ج1، ص 237.
4 . متن عبارت پيامبر اين است:« إِنَّهُمْ لَنْ يَصِلُوا إِلَيْكَ مِنَ الآنِ بِشَيْء تُكْرِهُهُ».
5 . سيره حلبى، ج2، ص 36 و37.
6 . سيره حلبى، ج2، ص 36 و37. 

نوشتن دیدگاه