فارس بن حاتم بن ماهويه قزوينى، از محدّثان و از اصحاب امام هادى و عسكرى عليهماالسلام . از ولادت او اطلاعى در دست نيست، ولى چون برخى او را از اصحاب امام رضا عليه‏السلام ياد كرده‏اند مى‏توان حدس زد كه ولادت او در زمان امامت آن حضرت در سال 183 هجرى بوده است. قتل او در زمان امام عسكرى عليه‏السلام حدود سال 258 هجرى به دست جنيد در محله معروف «عسكر» از محلاّت سرّ من رأى روى داد. جنيد، كه در منابع رجالى به عنوان «قاتل فارس بن حاتم» مشهور است، با ابزارى به نام «ساطور» وى را هنگامى كه از نماز مغرب برمى‏گشت، از پاى درآورد و سپس بدون اينكه اثرى از خود بر جاى گذارد، در ميان مردم بر سر جنازه او حاضر شد.
وى اصالتا اهل قزوين و از ذرّيّه حاتم بن ماهويه قزوينى شيعى است كه در اواخر قرن دوم زندگى مى‏كرد، اما خود او در سامرّاء اقامت داشت. از حيات علمى او چيزى نمى‏دانيم، اما چون كه خاندان او به علم و دانش مشهورند، قويا محتمل است كه وى نزد رجال اين خاندان مانند طاهر بن حاتم (از اصحاب امام كاظم عليه‏السلام ) و سعيد بن حاتم (از اصحاب امام رضا عليه‏السلام ) به تحصيل علم پرداخته و پرورش يافته باشد. برادر او، احمد بن حاتم از رجال موثّق شيعه است و احاديث بسيارى از او در منابع شيعه به چشم مى‏خورد، ولى خود او و برادر ديگرش، طاهر بن حاتم در منابع رجالى توثيق نشده و فردى «فاسد المذهب» و «غالى» معرفى شده ‏اند. به گفته نجاشى، احاديث او در منابع شيعه بسيار اندك و متروك است. وى همچون برادرش، طاهر، در آغاز داراى عقيده‏اى سالم و مستقيم الحال بود، اما در زمان امام هادى عليه‏السلام منحرف شد و به دليل اعتقاد فاسدى كه پيدا كرده بود، از سوى امام هادى عليه‏السلام در سال 250 هجرى توقيع لعن در حق او صادر شد. اعتقاد او بر اين بود كه وى نماينده ابوجعفر محمّد فرزند امام هادى عليه‏السلام است و چون ابوجعفر در حيات امام هادى (چهار سال و ده ماه قبل از وفات امام هادى عليه‏السلام از دنيا رفت، وى ادعاى امامت كرد و در همين فرصت بود كه جعفر كذّاب، فرزند امام عسكرى عليه‏السلام ، نيز ادعا كرد كه وى پس از فارس، نماينده ابوجعفر است. مردم نيز در اثر ادعاى آنان، دچار تفرقه شدند و آشفتگى شديدى در بين شيعيان پديدار گشت. امام هادى عليه‏السلام در ضمن نامه‏اى، على بن عمرو قزوينى را مأمور كرد تا عقايد فاسد او را به همه مردم اعلام كند. در بعضى از منابع آمده است كه امام هادى عليه‏السلام دستور قتل او را صادر كرد و او در پى اين دستور، به همراه جعفر كذّاب به كوفه گريخت و تا زمان وفات امام عسكرى (شهادت: 260 ق) در آنجا بود.
كشّى در رجال خود مى‏گويد: «وى اهل فتنه بود و مردم را فريب مى‏داد و آنان را به بدعت دعوت مى‏نمود. از اين‏رو، ابوالحسن هادى عليه‏السلام دستور قتل او را صادر كرد و براى قاتل او بهشت را ضمانت نمود. وى در جهت دعاوى باطل خود، پيروانى پيدا كرد و كسانى همچون عبّاس بن صدقه، ابوالعبّاس طرنانى و ابوعبداللّه كندى، معروف به «شاه رئيس»، در جهت اهداف او كار مى‏كردند. همچنين در زمان او بود كه افرادى مانند حسن بن محمّد بن بابا، معروف به «ابن باباقمى» و محمّد بن نصير نميرى با يكديگر هم‏داستان شدند و امام هادى عليه‏السلام هر سه آن‏ها را لعن فرمود.
از استادان و مشايخ او در منابع چيزى ذكر نشده است، اما روايات اندك او، بيشتر از امامان عصر خويش بوده است. از كسانى كه از او روايت دارد، مى‏توان محمّد بن عيسى بن عبيد را نام برد. تأليفات او الرّدّ على الواقفة، كتاب الحروب، كتاب التفضيل، الرّدّ على الاسماعيلية و كتاب عدد الائمّة عليه‏السلام من حساب الجمل هستند. برخى از كتاب‏هاى او مانند كتاب التفضيل و عدد الائمه عليه‏السلام در زمانى نوشته شده‏اند كه وى هنوز منحرف نشده بود. از اين‏رو، در اين دو كتاب، اعتقاد به امامت و افضليت ائمّه اطهار عليه‏السلام را اثبات كرده و تعداد معصومان عليهم‏السلام را چهارده نفر معرفى كرده است.

نوشتن دیدگاه