در پايان بخش گزارش نور يادآورى چند نكته را در اين زمينه لازم مى دانم: 1- گزارشگر اين گزارش شگفت انگيز (بشر بن سليمان نخاس) از شيعيان خالص امام هادى وامام عسكرى (عليه السلام) ومورد وثوق واعتماد آن دو امام همام مى باشد، كه امام هادى (عليه السلام) او را براى چنين ماءموريت حساسى بر گزيده است.
علامه ممقانى در رجال خود او را ستوده، وبر وثاقتش تاءكيد نموده است.(4)           
شيخ طوسى وشيخ صدوق بر اين روايت اعتماد نموده، در كتابهاى خود آن را نقل كرده اند.(5)
محدثان ومورخان بعدى نيز به استناد روايت شيخ طوسى وشيخ صدوق، اين روايت را در كتابهاى خود آورده اند.(6)
2- در مورد نسب نرجس خاتون واينكه او دختر يشوعا پسر امپراطور روم است، علاوه بر حديث فوق حديث ديگرى از امام عسكرى (عليه السلام) داريم، كه آن را فضل بن شاذان قبل از تولد حضرت بقيه الله - ارواحنا فداه - با يك واسطه از امام حسن عسكرى (عليه السلام) روايت كرده اند، واينك متن حديث:
فضل بن شاذان از محمد بن عبد الجبار روايت مى كند كه گفت: به محضر سرورم امام حسن عسكرى (عليه السلام) عرض كردم: اى پسر رسول خدا، جانم به فدايت باد، من دوست دارم بدانم بعد از شما امام وحجت خدا بر بندگان كيست؟ فرمود:
ان الامام وحجه الله من بعدى ابنى، سمى رسول الله وكنيه الذى هو خاتم حجج الله وآخر خلفائه:
(امام وحجت خدا بعد از من فرزند منست، كه همنام رسول خدا وهم كنيه آن حضرت است، او پايان بخش حجج الهى وآخرين خليفه از خلفاى پروردگار است).
پرسيدم: مادرش چه كسى خواهد بود، اى پسر رسول خدا؟ فرمود:
من ابنه ابن قيصر ملك الروم، الا انه سيولد، ويغيب عن الناس غيبه طويله ثم يظهر:
(از دختر پسر قيصر، نوه امپراطور روم، آگاه باش كه او در آينده اى نزديك متولد مى شود، مدتى بس طولانى در پشت پرده غيبت از مردم عزلت مى گزيند، سپس ظاهر مى شود).(7)
اين حديث قبل از تولد حضرت بقيه الله - ارواحنا فداه - از امام حسن عسكرى (عليه السلام) صادر شده وشخصيت مورد اعتماد واستنادى چون فضل بن شاذان آن را در كتاب گرانقدر (اثبات الرجعه) درج كرده، وميان فضل بن شاذان وامام حسن عسكرى، فقط يك واسطه است، واو محمد بن عبدالجبار است، كه شيخ طوسى بر وثاقتش تاءكيد نموده است.(8)
اين حديث در حد اعلاى صحت است ومى تواند بر استحكام حديث (بشر بن سليمان) بيفزايد وآن را بيش از پيش مورد اعتماد واستناد قرار دهد.
روى اين بيان هيچ ترديدى نيست كه حضرت نرجس خاتون دخت يشوعا، فرزند قيصر، ونوه امپراطور روم هستند.
3- نام پدر نرجس خاتون در اكثر منابع حديثى: (يشوعا) ذكر شده، ولى طبرى آن را (يشوعا) ثبت كرده است.(9)
(يسوع) در عبرى به معناى نجات دهنده است ودر انجيل پنجاه مرتبه يسوع به كار رفته ومنظور از آن حضرت عيسى (عليه السلام) است، ودر زبان عبرانى بين (يسوع) و(يشوع) و(يوشع) فرقى نيست وهر سه به يك معنا مى باشند.(10)
بنابر اين (يشوعا) يك نام مسيحى، بر گرفته از (يشوع) به معناى نجات دهنده ومعادل (يوشع) مى باشد.
اما (يسوعان) فرقه اى از مسيحان هستند كه به سه اصل: تقوى، فقر واطاعت از پاپ معتقدند.(11)
4- اكنون نوبت آن رسيده ببينم قيصرى كه پدر يشوعا مى باشد، كيست؟
ونام او چيست؟
با نگاهى گذرا به تاريخ امپراطورى روم جاى هيچ ترديدى باقى نمى ماند كه امپراطور روم در آن روزگار (ميخائيل بن تئوفيل) مشهور به: (ميخائيل سوم) بود.
ميخائيل سوم، سى وششمين امپراطور روم است كه از سال 842 تا 867 ميلادى برابر 227 تا 253 هجرى بر سرزمين پهناور روم حكومت مى كرد.
قلمرو بيزانس در زمان ميخائيل سوم شبه جزيره بالكان، ايتاليا، آسياى صغير وقسمتهائى از سوريه ومصر وليبى بود.
بعد كه با عربها درگير شدند سوريه ومصر وليبى را از آنها پس گرفتند، آسياى صغير وشبه جزيره بالكان براى آنها باقى ماند.(12)
در همان سالى كه الواثق بالله عباسى به خلافت رسيد، (تئوفيل) در روم در گذشت، وتاج وتخت بيزانس به پسرش ‍ (ميخائيل) رسيد.(13)
ميخائيل سوم 25 سال بر سرزمين روم وجهان پهناور بيزانس سلطنت كرد، ودر دوران امپراطورى 25 ساله اش با پنج خليفه عباسى معاصر بود: واثق، متوكل، منتصر، مستعين ومعتز.
ميخائيل به اداره كشور تمايل نداشت، او همواره سعى مى كرد كه اداره مملكت را به ديگرى واگذار كند وخود فقط سلطنت نمايد.
از اين رو نخست اداره كشور را به مادرش (تئودوره) سپرد، هنگامى كه مادرش به سال 856 م. از دنيا رفت، حكومت را به دائى اش: (بارداس) واگذار نمود.
در عهد بارداس، برزگرزاده اى از اهل مقدونيه به نام (باسيليوس) سرپرستى اسب ميخائيل را به عهده داشت. او اگر چه بيسواد محض بود ولى در اثر كاردانى از مهترى به رياست تشريفات دربار ارتقا يافت. كم كم در صدد اشغال امپراطورى بر آمد.
او نخست ميخائيل را متقاعد نمود كه (بارداس) براى خلع كردن ميخائيل توطئه مى كند، سپس او را در سال 866 م. خفه كرد.
ميخائيل كه ساليان درازى عادت كرده بود سلطنت كند نه حكومت، اينك با سيليوس را در امپراطورى خود شريك نمود، وتمامى امور مملكت را به دست او سپرد.
باسيل، كم كم نقشه قتل ميخائيل را نيز طرح كرد، وبا كشتن ميخائيل وارث تاج وتخت وى شد.
و بدين گونه ميخائيل به سال 867 ميلادى، اندكى پيش از شهادت حضرت هادى (عليه السلام) به دست با سيليوس به قتل رسيد.(14)
5- در عهد امپراطورى ميخائيل در ميان سپاهيان اسلام وروم جنگهاى شديدى روى داد واسيران بيشمارى از طرفين به دست يكديگر افتاد.
در عاشوراى 231 ه‍ (برابر با سپتامبر 845 ميلادى)اسيران جنگى ميان مسلمانان وروميان مبادله شد.
تعداد اسيران مسلمان را كه در آن روز باز خريد كردند 4460 نفر نوشته اند.(15)
ودر اين زمان بود كه نواحى (آدانا) به دست مسلمانان فتح شد.(16)
مسعودى به هنگام بررسى مبادله وبازخريد اسيران در خلافت الواثق بالله در محرم 231 ه‍ بود، كه امپراطور در آن زمان (ميخائيل بن تئوفيل) بود، وسرپرست اين بازخريد از طرف خليفه، خاقان - غلام ترك خليفه - بود. در اين تاريخ 4362 نفر اسير مسلمان در ظرف ده روز بازخريد شدند.(17)
سپس مى نويسد: چهارمين بازخريد اسيران در زمان متوكل، در شوال 241 ه‍ بود، وامپراطور روم (ميخائيل بن تئوفيل) بود وسرپرست اين بازخريد از طرف خليفه (شنيف) بود. در اين تاريخ 2200 نفر اسير بازخريد شدند.(18)
يعقوبى - مقدم مورخان اسلامى - نيز گزارش كوتاهى از مبادله وبازخريد اسيران در عهد متوكل در تاريخ ارزشمند خود آورده است.(19)
طبرى در حوادث 241 ه‍ مى نويسد: تئودوره، مادر ميخائيل وامپراطور روم، شخصى را به نام (جرجيس بن فرنافس) براى بازخريد اسيران رومى به نزد متوكل فرستاد. تعداد اسيران رومى در دست مسلمانان در حدود 20000 نفر بودند.
پس از شرح مبسوطى ادامه مى دهد: اين مبادله وبازخريد اسيران در روز 12 شوال 241 ه‍ انجام پذيرفت. وتعداد اسيران مسلمان 758 نفر بود، كه 125 نفر آنان را زنان تشكيل مى دادند.(20)
به هنگام فتح (عموريه) روميان 30000 نفر كشته دادند و30000 نفرشان به اسارت رفت.(21)
ياقوت مى نويسد: در واقعه (يرموك) قيصر روم تا انطاكيه آمده بود كه جنگ را از نزديك رهبرى كند. هنگامى مطلع شد كه روميان شكست خورده اند، انطاكيه را به قصد قسطنطنيه ترك كرد.
قيصر به هنگام ترك انطاكيه خطاب به تپه هاى سوريه گفت: (اى سوريه! خداحافظ، ديگر اميد ندارم كه به سوى تو بازگردم).(22)
شكيب ارسلان در گزارش ارزشمند خود مى نويسد. به سال 244 ه‍ سپاه اسلام به فرماندهى عباس بن فضل از راه دريا با روميان جنگيدند، چهل كشتى جنگى روميان براى مقابله با سپاه اسلام وارد معركه شد. پيكار سختى در گرفت.روميان شكست خوردند ومسلمانان ده كشتى را با سرنشينان آنها از آنان به غنيمت بردند.
سپس عباس به جنگ (قصريانه) رفت، در آنجا مردى را اسير كرد. او نقطه اى از حصار شهر را به عباس نشان داد. عباس از همان نقطه به شهر رخنه كرد ووارد نبرد شد. مردم شهر درهاى شهر را گشودند وتسليم سپاه اسلامى شدند وغنائم فراوانى نصيب مسلمانان گرديد.
متعاقب آن پادشاه قسطنطنيه سيصد كشتى جنگى پر از سرباز به جنگ مسلمانان فرستاد، همين كه به (سرقسوسه) رسيدند، عباس با سپاهيانش به جنگ آنها رفت وروميان را شكست داد، ويكصد كشتى را از آنها به غنيمت گرفت.(23)
هنگامى كه هر قل پيشرفت سريع مسلمانان را مشاهده كرد خطاب به روميان گفت: اى سپاه روم مطمئن باشيد كه مسلمانان به شهرهائى كه فتح كرده اند بسنده نمى كنند، تا آخرين شهر شما را فتح كنند، زنان وكودكان شما را اسير بگيرند وشاهزادگان شما را برده خود سازند. بيائيد از حريم خود وامپراطور خويش دفاع كنيد.(24)
6- مسعودى در ضمن شرح حال (ميخائيل بن تئوفيل) مى نويسد: (شخصى به نام (ابن بقراط) از شاهزادگان پيشين از اهل (عموريه) در امپراطورى ميخائيل با وى به منازعه پرداخت، ميخائيل در برابر او صف آرائى كرد وهمه زندانيهاى مسلمان را براى نبرد با او از زندان آزاد كرد با ساز وبرگ نظامى آنها رامجهز كرده به نبرد ابن بقراط فرستاد. بدين وسيله بر او پيروز شد.(25)
در اينجا اگر چه موضوع آزادى زندانيان به عنوان نبرد با دشمن امپراطورى مطرح شد، ولى جمله: (وقد اءخرج من فى سجونه من المسلمين) حائز اهميت است، زيرا در متن گزارش آمده بود كه قيصر همه زندانيان مسلمان را به خواهش نرجس خاتون آزاد كرد وبا آنها خوشرفتارى نمود.
7- مرجع فقيد شيعه، مرحوم آيت الله ميلادى (متوفاى 1395 ه‍) پس از نقل گزارش نرجس خاتون به نكات ارزشمندى از متن گزارش اشاره نموده، مى فرمايد:
(برخى از دشمنان اهلبيت در اين مسائل ابراز ترديد مى كنند ومى گويند: در ايام ولادت حضرت بقيه الله - ارواحنا فداه - در ميان مسلمانان ومشركان جنگى روى نداده است).
سپس سبب تشكيك وترديد آنان را دو چيز بيان مى فرمايد:
1- بى خبرى آنان از تاريخ
2- دشمنى آنان با حق وحقيقت.(1)
آنگاه فرازى از تاريخ كامل ابن اثير را يادآور مى شود كه بر اساس آن گزارش، در سال 251 هجرى جنگ سختى بين سپاه اسلام واردوى شرك در بلاد بيزانس در گرفته ومشركان كشته هاى فراوانى بر جاى گذاشته اند، وتعداد زيادى از آنها به اسارت رفته اند.
سپس نتيجه مى گيرد كه: بر طبق گزارش بشر بن سليمان حضرت نرجس خاتون دختر يشوعا در عهد امام هادى (عليه السلام) اسير شده، ومى دانيم كه حضرت هادى (عليه السلام) به سال 254 ه‍ به شهادت رسيده اند، پس ميان گزارش بشر بن سليمان وحادثه اى كه از ابن اثير نقل شد دقيقا هماهنگى زمانى موجود است. ابن اثير اين گزارش را در ضمن حوادث 251 هجرى آورده است.(2)
8- برخى از خوانندگان گرامى ممكن است به مسئله خواب حساسيت داشته باشند واز جهت شامل بودن اين گزارش به چند رؤ يا، سؤ الاتى برايشان مطرح باشد، كه در اينجا نمى توانيم وارد اين بحث بشويم، علاقمندان را به مطالعه كتاب ارزشمند: (دارالسلام) توصيه مى كنيم كه مرحوم محدث نورى آن را در اين رابطه تاءليف كرده، ودر ضمن چهار مجلد تمام ابعاد مسئله را بررسى نموده است.
در اينجا فقط يادآور مى شويم كه رؤ ياهاى نرجس خاتون يقينا رؤ ياى صادقه، بلكه در حد مكاشفه مى باشد. ودر قرآن كريم رؤ ياى حضرت ابراهيم خليل الرحمان.(3) رؤياى حضرت يوسف، رؤ ياى عزيز مصر، رؤ ياى دو زندانى ديگر كه با حضرت يوسف در زندان بودند، آمده است.(4)
9- جد مادرى نرجس خاتون، جناب (شمعون) وصى حضرت عيسى (عليه السلام) است، چنانكه در احاديث فراوانى آمده است هنگامى كه خداوند متعال خواست حضرت عيسى (عليه السلام) را به آسمانها ببرد، به او فرمان داد كه نور وحكمت وعلم كتاب را به (شمعون بن حمون صفا) تعليم كند، واو را جانشين خود در ميان اهل ايمان قرار دهد.(5)
شمعون صفا سومين سفير حضرت عيسى (عليه السلام) به انطاكيه است كه در سوره (يس) آيه 14 بيان شده است.(6)
شمعون در ميان مسيحيان به (پطرس) معروف است، چنانكه در متن انجيل آمده است: (و نامهاى دوازده رسول اينست: اول شمعون، معروف به: (پطرس)... اين دوازده را عيسى فرستاده، به ايشان وصيت كرده گفت:... بيماران را شفا دهيد، ابرصان را طاهر سازيد، مردگان را زنده كنيد).(7)
مفسران انجيل نيز اتفاق نظر دارند كه اسم پطرس (شمعون) مى باشد.(8)
(شمعون) در زبان عبرى به معناى: شنونده است ودر انجيل ده نفر به عنوان (شمعون) آمده است كه يكى از آنها (پطرس) وصى حضرت عيسى (عليه السلام) مى باشد.(9)
طبق روايات، شمعون پسر عمه حضرت مريم (عليه السلام) مى باشد.(10)
10- از نكات ياد شده در ذيل (گزارش نور) به اين نتيجه رسيديم كه:
1- حضرت نرجس خاتون اهل قسطنطنيه، پايتخت بيزانس، استانبول كنونى است.
2 - نام شريفش: (مليكه) است وبه هنگام اسارت خود را (نرجس) معرفى كرده، وبه نامهاى مختلف در خانه ا مام حسن عسكرى (عليه السلام) خوانده شده است.
3 - پدرش: (يشوعا) پسر قيصر روم است.
4 - قيصرى كه در آن روزگار بر اريكه امپراطورى تكيه كرده بود ميخائيل سوم بود.
5 - ميخائيل سوم از سال 277 تا 253 هجرى در اين مسند بود.
6 - به احتمال قوى (يشوعا) پسر (ميخائيل بن تئوفيل) است، ولى احتمال آن نيز مى رود كه وى پسر (تئوفيل) باشد كه قبل از ميخائيل دوازده سال بر سمند امپراطورى تكيه داشت.
7 - در عهد ميخائيل برخوردهاى نظامى بين قواى مسلمين ورومى ها مكرر به وقوع پيوسته، ودر اين درگيريها هزاران نفر از طرفين به اسارت رفته اند.
8 - يكبار ميخائيل همه زندانيان مسلمان را آزاد كرده است.
9 - روايت بشر بن سليمان مورد اعتماد واستناد بزرگان علما در طول يازده قرن مى باشد.
10 - علاوه بر روايت بشر، به طريق صحيح از امام حسن عسكرى (عليه السلام) روايت شده كه مادر حضرت بقيه الله - ارواحنا فداه - دختر پسر قيصر روم مى باشد.
و در نتيجه از پذيرش گزارش بشر بن سليمان هيچ مانعى وجود ندارد.

پاورقی:

(4) تنفيح المقال: ج 1 ص 173.
(5) غيبت شيخ طوسى: ص 124، كمال الدين صدوق: ج 2 ص 417.
(6) مناقب ابن شهر آشوب: ج 4 ص 440، اثبات الهداه: ج 3 ص 363، بحار: ج 51 ص 6.
(7) اثبات الهداه: ج 3 ص 569 (حديث 679)، مختصر اثبات الرجعه - مخطوط - حديث نهم، كفايه المهتدى - مخطوط - حديث 28، گزيده كفايه المهتدى: ص 133، كشف الحق: ص 15 و149، مستدرك وسائل: ج 12 ص 280.
(8) رجال شيخ طوسى: ص 423 و435.
(9) دلائل الامامه: ص 264.
(10) قاموس كتاب مقدس: ص 951 - 952.
(11) فرهنگ معين: ج 5 ص 2335.
(12) موسوعه المورد: ج 2 ص 143.
(13) المختصر فى اخبار البشر: ج 2 ص 35.
(14) تاريخ تمدن: ج 4 ص 550.
(15) تاريخ مختصر الدول: ص 141.
(16) قاموس الاءعلام: ج 2 ص 1437.
(17) التنبيه والاشراف: ص 161.
(18) همان مدرك: ص 164.
(19) تاريخ يعقوبى:ج 3 ص 223.
(20) تاريخ طبرى: ج 7 ص 376.
(21) تاريخ الخلفا: ص 336.
(22) معجم البلدان: ج 3 ص 280.
(23) تاريخ فتوحات اسلامى: ص 189.
(24) معجم البلدان: ج 3 ص 280.
(25) التنبيه والاشراف: ص 145.
(1) قاد تنا: ج 7 ص 211.
(2) الكامل فى التاريخ: ج 7 ص 162.
(3) سوره صافات: آيه 102 - 105.
(4) سوره يوسف: آيه هاى 4 - 5، 36 - 41 و43 - 49.
(5) كمال الدين: ج 1 ص 225.
(6) تفسير صافى: ج 4 ص 247، البرهان: ج 4 ص 8.
(7) انجيل متى: باب دهم، بندهاى 2 - 8.
(8) قاموس كتاب مقدس: ص 220.
(9) همان مدرك: ص 533.
(10) بحار: ج 25 ص 186.

نوشتن دیدگاه