بِسْمِ اللّه‏ِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
1     «سَبَّحَ للّه‏ِ ما فِى السَّمواتِ وَ ما فِى الْأَرْضِ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ»
2     «هُوَ الَّذِى أَخْرَجَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ مِنْ دِيارِهِمْ لِأَوَّلِ
          الْحَشْرِ ما ظَنَنْتُمْ أَنْ يَخْرُجُوا وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ مانِعَتُهُمْ حُصُونُهُمْ مِنَ اللّه‏ِ
         فَأَتاهُمُ اللّه‏ُ مِنْ حَيْثُ لَمْ يَحْتَسِبُوا وَ قَذَفَ فِى قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ يُخْرِبُونَ
          بُيُوتَهُمْ بِأَيْدِيهِمْ وَ أَيْدِى الْمُؤمِنِينَ فَاعْتَبِرُوا يا أُولِى الْأَبْصارِ»

ترجمه[1]:
تفسير:
«سَبَّحَ للّه‏ِ» گفتيم تسبيح دو اطلاق دارد: خاصّ و عامّ. امّا الخاصّ: تنزيه
و تقديس حقّ است از جميع عيوب و نقايص، ذاتاً و صفتاً و فعلاً. امّا العامّ: مطلق اذكار
را شامل مى‏شود.
«ما فِى السَّمواتِ وَ ما فِى الْأَرْضِ» تعبير به «ما» دون «من»، براى تعميم ذوى
العقول و غير آن‏هاست، مثل شمس، قمر، كواكب، عرش، كرسى، جمادات، نباتات،
حيوانات و غير اين‏ها. «وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ» «العزيز»: الغالب، القاهر، القادر، العليم.
«الحكيم»: العادل، العالى، المتعال[2].
 
[شرح حال قبيله بنى نضير]
«هُوَ الَّذِى أَخْرَجَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ» راجع به قبيلؤ بنى نضير[3] از

يهود كه چون پيغمبر به مدينه هجرت فرمود، آمدند با حضرت معاهده كردند كه
متعرّض آن‏ها نباشد، مشروط بر اينكه آن‏ها هم با مشركين و ساير كفّار هم‏دست نشوند
تا در جنگ بدر و فتح مسلمين، گفتند اين همان است كه به ما خبر داده‏اند، ولى چون
جنگ احد پيش آمد و مسلمين فرار كردند، اين‏ها جرئت پيدا كردند و با ساير قبايل
يهود هم‏دست شدند و جماعتى را فرستادند و با ابو سفيان و مشركين قريش، عهد
و ميثاق بستند بر مقاتله پيغمبر و دو نفر از مسلمين را كشتند. حضرت تشريف برد
مطالبؤ ديؤ آن‏ها را بكند، اين‏ها قصد كردند كه از بام قصر خود سنگ رها كنند بر سر
آن حضرت. حضرت تشريف برد مدينه و لشكرى فرستاد بر آن‏ها؛ اين‏ها درهاى
قصرهاى خود را بستند كه مسلمين وارد نشوند. حضرت امر فرمود نخل‏هاى آن‏ها
و مزارع آن‏ها را بسوزانند. اين‏ها به الحاح و التجا در آمدند و رعبى در قلب آن‏ها پيدا
شد. حضرت از قتل آن‏ها صرف نظر نمود، مشروط بر اينكه از حجاز خارج شوند و به
طرف شام بروند. قبول كردند و وسايل مسافرت آن‏ها را حضرت فراهم كرد و آن‏ها
رفتند، جز جماعتى از آن‏ها كه بعض نقاط قصرها را خراب كردند و فرار كردند و به
يهود خيبر ملحق شدند و شرح اين قضايا مفصّل است. لذا خدا مى‏فرمايد: اوست
خدايى كه بيرون كرد كسانى كه از اهل كتاب كافر بودند كه بنى نضير باشند «مِنْ
دِيارِهِمْ»كه مدينه باشد به طرف شام و ايله[4].
«لِأَوَّلِ الْحَشْرِ» اول طايفه از كفّار، اين‏ها بودند كه اخراج بلد شدند و جلاى
وطن كردند و حشر به معنى سوق جمعيت به محل ديگرى و لذا قيامت صحراى محشر
است كه خداوند مبعوث مى‏فرمايد تمام جنّ و انس را و سوق مى‏دهد آن‏ها را در آن
صحراى قيامت.

«ما ظَنَنْتُمْ أَنْ يَخْرُجُوا» شما مسلمين گمان نمى‏كرديد كه اين‏ها را بتوانيد اخراج
بلد كنيد و اين‏ها بيرون روند. «وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ مانِعَتُهُمْ حُصُونُهُمْ» و آن‏ها گمان كردند
كه درهاى قلعه‏هاى خود را بستند و در حُصُون[5] خود جاى گرفتند [و ]ديگر مسلمانان
نمى‏توانند به آن‏ها دست پيدا كنند و حصون آن‏ها مانع مى‏شود از مسلمين.
«مِنَ اللّه‏ِ» كه خدا قدرت ندارد و اين‏ها را اخراج كند، العياذ [باللّه‏]. «فَأَتاهُمُ اللّه‏ُ
مِنْ حَيْثُ لَمْ يَحْتَسِبُوا»وَلَو خداوند چنان آن‏ها را بيچاره كرد كه چون پيغمبر دستور
داد نخلستان‏هاى آن‏ها و مزارع آن‏ها را آتش زنند كه آمدند، يعنى قدرت الهى اين‏ها
را ناچار كرد، آمدند و قرارداد و عهد كردند كه از مدينه به طرف شام بروند و حضرت
وسايل حركت آن‏ها را فراهم كرد و رفتند. «وَ قَذَفَ فِى قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ»از ترس قتل
و اسيرى، به اين جلاى وطن تن در دادند. «يُخْرِبُونَ بُيُوتَهُمْ بِأَيْدِيهِمْ»آن جماعتى
كه از آن‏ها فرار كردند، ديوارهاى حصون خود را شكافتند و فرار كردند و به يهود
خيبر ملحق شدند. «وَ أَيْدِى الْمُؤمِنِينَ» مسلمانان وارد حُصُون آن‏ها شدند و حصون
آن‏ها را در هم كوبيدند. «فَاعْتَبِرُوا يا أُولِى الْأَبْصارِ» كه خداوند چه نحوه دين اسلام
را نصرت مى‏كند و دشمنان را سركوب مى‏فرمايد.
*    *    *

[1].  آنچه در آسمان‏ها و در زمين است تسبيح گوىِ خداى هستند، و اوست شكست‏ناپذير سنجيده
كار1 اوست كسى كه، از ميان اهل كتاب كسانى را كه كفر ورزيدند در نخستين اخراج از مدينه بيرون كرد. گمان نمى‏كرديد كه بيرون روند و خودشان گمان داشتند كه دژهايشان در برابر خدا مانع آن‏ها خواهد بود، ولى خدا از آنجايى كه تصوّر نمى‏كردند بر آنان در آمد و در دل‏هايشان بيم افكند، به طورى كه خود، به دست خود و دست مؤمنان، خانه‏هاى خود را خراب مى‏كردند. پس اى ديده وران، عبرت گيريد2.
 
[2].  الغالب: غلبه كننده؛ القاهر: چيره؛ القادر: داراى قدرت؛ العليم: دانا؛ الحكيم: داراى حكمت؛
العالى: برتر و بالاتر از همه چيز؛ المتعال: بلند مرتبه.
 
[3].  بنى نضير: يا بنوالنضير نام يكى از قبايل يهود عربستان و يكى از دو قبيله يهودى مهم دنيا در آغاز اسلام و نام يكى از غزوات پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله كه نام خود را از اين قبيله گرفته است. اين دو قبيله مهم، يعنى بنى نضير و بنى قريظه، هر دو از اعراب يهودى شده قبيله جُذام بن عدى بوده‏اند. اين دو قبيله با دو قبيله مهم ديگر مدينه هم‏پيمان بودند و در منازعات آن دو قبيله، اين قبيله از قبيله هم‏پيمان حمايت مى‏كرد. يعنى قبيله بنى نضير با قبيله خزرج هم‏پيمان بود، و قبيله بنى قريظه با قبيله اوس. طبق نوشته يعقوبى هنگامى كه بنى نضير يهودى شدند در كوهى به نام «نضير» فرود آمدند و به نام آن ناميده شدند. ر.ك: دانشنامه قرآن، مدخل «بنى نضير».
 
[4].  توضيحى مختصر درباره اين مكان در همين تفسير: ج15، ص116، پاورقى 2 گذشت.
 
[5].  حُصُون جمع حُصن: دژها؛ استحكامات.

نوشتن دیدگاه