تکيه گاه اصلى اين نوشته، حديث غدير وبخشى از متن سخنان رسول اکرم (صلى الله عليه وآله) در هيجدهم ذى الحجه سال دهم هجرت در صحراى جحفه وبر کنار آبگيرى به نام خم مى باشد. از اين رو به منظور تبيين جايگاه ارزشى اين حديث شريف در بين مستندات نقلى اسلامى، ياد آور مى شويم که بنا به تحقيقى که به عمل آمده(16) اين حديث را بزرگان اهل سنت از جمله احمد بن حنبل به 40 طريق، محمد بن جرير طبرى به 75 طريق، جزرى مقرى به 80 طريق، ابن عقده به 105 طريق، سجستانى به 120 طريق، جعابى به 125 طريق وامير محمد يمانى به 150 طريق نقل کرده اند. در بين راويان حديث، علاوه بر کسانى نظير ابوهريره وانس بن مالک و... که معمولا سنيان از آنان روايت مى کنند، شخصيتهاى مشترکى نظير ابى بن کعب انصارى، ام سلمه، جابر بن عبدالله انصارى، عبدالله بن عباس وجود دارند که فريقين در آثار خود از آنان نقل حديث مى نمايند. در تحقيق مورد اشاره، نويسنده کتاب، 110 راوى را فهرست نموده است(17) که جملگى اين حديث را نقل کرده اند. در بين آنان - علاوه بر کسانى که به نام آنان اشاره شد - افرادى سرشناس نظير سلمان فارسى، خزيمه بن ثابت، زيد بن ارقم، زبير بن عوام، زيد بن ثابت، حسان بن ثابت، عباس بن عبدالمطلب، اسعد بن زراره خزرجى، اسماء بنت عميس، حذيفه بن يمان، ونيز دو امام والا قدر وبزرگوار شيعه امام حسن وامام حسين عليهما السلام به چشم مى خورند. همچنين در بخشى از کتاب حساسترين فراز تاريخ، يا داستان غدير - نگارش جمعى از دبيران - مقاله اى در باب تلاش علامه مجاهد مرحوم آيه الله امينى رحمه الله عليه در زمينه سند يابى حديث غدير در آثار اهل سنت تنظيم گرديده، که در آن نام يکصد تن از علماى عامه در رشته هاى علمى جداگانه - شامل تاريخ، حديث، تفسير وعقيده شناسى - همراه با نام کتب مربوطه آنها به تفصيل آورده شده است. در پاورقى اين بخش از کتاب، ثمره تحقيقات بعدى صاحب الغدير در اين زمينه، عدد محققان در بين اهل سنت را بالغ بر 700 تن دانسته، که قطعا ميزان در خور توجهى است.(18)
به نظر مى رسد با همين مختصر، جايگاه بلند اين حديث روشن شده باشد. در عين حال، علاقمندان مى توانند به کتاب مذکور وديگر کتبى که در آن زمينه نگاشته شده مراجعه نمايند تا اطلاعات دقيقتر وبيشترى به دست آورند. در تحقيقى که به عمل آمده تا آغاز قرن چهاردهم هجرى، بيش از 100 تن از اصحاب، 84 نفر از تابعين، و353 کتاب معتبر اسلامى مورد شناسايى واقع شده که جملگى حديث غدير را نقل کرده اند.(19) البته محدثان شيعه - مانند شيخ طبرسى، سيد بن طاووس، علامه مجلسى ومحدث بحرانى - متن کامل خطبه، ودانشمندان اهل سنت، تنها گزيده وخلاصه اى از خطبه را نقل وروايت کرده اند.(20) ولى قدر مسلم، آن است که به گفته حافظ عبدالعزيز غمارى - دانشمند معاصر اهل سنت - حديث غدير، در بالاترين درجات تواتر است، وکسى به جز جاهل ومنافق آن را انکار نمى کند.(21) از سوى ديگر چنين کميت چشمگير وبى سابقه - که در کمتر موضوعى از مباحث اسلامى وجود دارد - به يقين جاى هيچ شبهه وترديدى را در اصالت وارج وقدر آن حديث باقى نخواهد گذارد. در اينجا بد نيست به نکته اى توجه وتاکيد کنيم. وآن اينکه در عرف عرب، هيچ گاه به چند جمله مختصر، خطبه نگفته اند. واز همين جا روشن مى شد که محدثان عامه - به دليل تعصب خود که نخواستند تسليم حق شوند - چگونه گرفتار تناقض شدند. آنان، تنها چند جمله محدود، به عنوان کلام مهم رسول خدا (صلى الله عليه وآله) نقل کردند، وآن را خطبه نام نهادند. با اين همه، براى اينکه حجت خدا بر همه فرقه ها تمام شده باشد، در ميان محدثان غير شيعه، برخى از آنها اين خطبه را روايت کردند، از جمله احمد بن محمد طبرى معروف به خليلى - از دانشمندان قرن پنجم - که يکى از کتابهاى خود را، به سال 411 در قاهره به پايان برده است. جناب سيد بن طاووس، نسخه اى از آن را در اختيار داشته، ودر کتاب نفيس خود اليقين باختصاص مولانا على (عليه السلام) بامره المؤمنين،(22) باب 120 تا 127، احاديثى از آن نقل کرده، وباب 127 را به خطبه غديريه بر اساس نقل کتاب احمد بن محمد طبرى خليلى اختصاص داده است. مرحوم سيد ابن طاووس در ابتداى اين باب مى نويسد: نرويه برجالهم الذين ينقلون لهم ما ينقلونه من حرامهم وحلالهم، والدرک فيما نذکره عليهم....(23) اين حديث را روايت مى کنيم به رجال آنها (غير شيعه)، که حلال وحرام مورد قبولشان را براى آنها نقل مى کنند. وپيامدهاى نقل وروايت اين حديث نيز بر عهده آنها است جناب سيد ابن طاووس، کتابى ديگر در همان موضوع ياد شده (ملقب بودن حضرت على بن ابى طالب (عليه السلام) به لقب امير المؤمنين) نوشته، که در واقع مکمل کتاب اليقين است، وآن را التحصين لاسرار ما زاد من اخبار کتاب اليقين نام نهاده است.(24) ايشان، در باب 29 اين کتاب، از کتاب نور الهدى والمنجى من الردى تاليف حسن بن ابى طاهر احمد جاوابى - از دانشمندان قرن ششم - خطبه غدير را به روايت زيد بن ارقم نقل مى نمايد. جناب سيد ابن طاووس - قدس سره - در اين مورد مى نويسد: فى ما نذکره من خطبه يوم الغدير، وفيها من رجال المخالفين.... نذکرها من کتاب نور الهدى....(25) در آنچه از خطبه روز غدير ياد مى کنيم، که در اين طريق، بعضى از رجال غير شيعه نيز هستند... وآن را از کتاب نور الهدى... نقل مى کنيم. علامه مجلسى محدث بزرگ شيعه - رحمه الله عليه - در جلد 37 مجموعه گرانقدر بحار الانوار، باب 52 را ذيل عنوان فى اخبار الغدير، به بيان برخى روايات واخبار مربوط به موضوع غدير اختصاص داده است. و105 روايت اين باب، طى 145 صفحه، از مصادر شيعه وسنى نقل گرديده است. علامه مجلسى پس از نقل کامل خطبه ذيل روايت 86 همان باب، از احتجاج طبرسى، طى بيانى ذيل اين خطبه مى نويسد: روى اکثر هذه الخطبه مما يتعلق بالنص والفضائل، مولف کتاب الصراط المستقيم، عن محمد بن جرير الطبرى باسناده الى زيد بن ارقم، وروى جميعا الشيخ على بن يوسف بن المطهر رحمها الله عن زيد بن ارقم...(26) بخش اعظم اين خطبه را که شامل نصوص - بر امامت - وفضائل على (عليه السلام) است، نويسنده کتاب الصراط المستقيم،(27) از محمد بن جرير طبرى - محدث مشهور اهل سنت - در کتاب الولايه نقل کرده، وآن را به زيد بن ارقم مستند نموده است. وتمام خطبه را شيخ على بن يوسف بن مطهر(28) - رحمه الله عليه - از زيد بن ارقم آورده است.... ظاهرا سند اين بزرگان به زيد بن ارقم، همان سندى است که مرحوم سيد ابن طاووس در کتاب التحصين آورده است. براى آگاهى بيشتر در اين مورد، به کتاب اسرار غدير، نوشته آقاى محمد باقر انصارى، ص 94 - 90 مراجعه شود. بارى در اين نوشته، پس از نگاهى کلى به خطبه - بر اساس روايت حضرت امام محمد باقر (عليه السلام) - وسيرى گذرا بر اهم مباحث آن، موضوع، به بحث اصلى که کتاب عهده دار طرح آن مى باشد - يعنى سيماى حضرت مهدى (عجل الله تعالى فرجه) به روايت غدير - هدايت خواهد گشت.
پاورقی:
(16) کتاب انوار ولايت در خطبه غدير، تاليف رضا اصلانى، چاپ مؤسسه نشر علامه طباطبايى.
(17) همان مدرک، ص 78 - 68.
(18) حساسترين فراز تاريخ يا داستان غدير، صفحات 55 تا 61.
(19) همان مدرک، ص 67.
(20) اسرار غدير، محمد باقر انصارى، ص 98 - 95.
(21) مجله الغدير، چاپ بيروت، شماره 8 و9 مقاله عبد العزيز غمارى مغربى.
(22) در اين کتاب، اخبارى روايت شده، که بر اساس آن اخبار، لقب امير المؤمنين ويژه حضرت على بن ابى طالب (عليه السلام) است. ورسول خدا (صلى الله عليه وآله) در زمان حيات خود، حضرتش را با اين لقب، به مسلمانان معرفى فرمود. اين کتاب نفيس، با تحقيق آقايان محمد باقر ومحمد صادق انصارى، توسط دار الکتاب قم منتشر شده است.
(23) اليقين، ص 361 - 343، باب 127.
(24) اين کتاب، به ضميمه کتاب اليقين - که قبلا ياد شد - به چاپ رسيده است.
(25) التحصين (به ضميمه اليقين)، ص 578-590.
(26) بحار الانوار، ج 37، ص 218.
(27) علامه شيخ على بن يونس، زين الدين بياضى عاملى.
(28) وى، از دانشمندان بزرگ قرن هشتم، وبرادر علامه حلى است، که از شهرت او تحت الشعاع شهرت وعظمت علامه قرار گرفته است. على بن يوسف، خطبه غدير را در کتاب خود، العدد القويه (ص 169 به بعد) روايت کرده است.
