پس از بيان شرايط قبولى توبه اين بحث مطرح مى شود كه تا چه وقتى توبه انسان قبول مى شود و در حقيقت توبه از انسان واقع مى شود. قرآن كريم براى هشدار به انسانها كه خيال نكنند همواره استعدادشان براى رجوع به حق تعالى و قبول بندگى او و ربوبيتش باقى مى ماند مى فرمايد: انما التوبة على الله للذين يعملون السوة بجهالة ثم يتوبون من قريب فاولئك يتوب الله عليهم و كان الله عليما حكيما و ليست التوبة للذين يعملون السيئات حتى اذا حضر احدهم الموت قال انى تبت الان و لا الذين يموتون و هم كفار اولئك اعتدنا لهم عذابا اليما (1275)، (فقط رجوع بر خداوند براى كسانى است كه از روى جهالت كار بد انجام دهند و در زمان نزديك توبه كنند پس ‍ خداوند بر ايشان توبه مى كند و خداوند عالم صاحب حكمت است و براى كسانى كه كار بد انجام مى دهند تا وقتى مرگشان برسد مى گويند الآن توبه كردم ، توبه محقق نمى شود و همچنين براى كسانى كه در حال كفر مى ميرند توبه نيست ، براى ايشان عذاب دردناكى را آماده كرده ايم ) از آيه شريفه استفاده مى شود كه براى دو دسته توبه محقق نمى شود، اول كسانى كه همواره گناه مى كنند و به فكر توبه نيستند تا وقتى كه مى فهمند به طور قطعى در آغوش مرگ قرار گرفته اند ديگر توبه آنها توبه نخواهد بود، دوم كسى كه با حال كفر از دنيا مى رود، از اين جهت از امام باقر يا امام صادق عليهماالسلام - ترديد از راوى است - نقل شده است كه فرمود: ان ادم عليه السلام قال : يا رب سلطت على الشيطان و اجريته منى مجرى الدم فاجعل لى شيئا فقال : يا آدم جعلت لك ان من هم من ذريتك بسيئة لم تكتب عليه ، فان عملها كتبت عليه سيئة و من هم منهم بحسنة فان لم يعملها كتبت له حسنة و ان هو عملها كتبت له عشرا قال : يا رب زدنى ، قال : جعلت لك ان من عمل منهم سيئة ثم استغفر غفرت له قال : يا رب زدنى ، قال : جعلت لهم التوبة و بسطت لهم التوبة حتى تبلغ النفس هذه ، قال : يا رب حسبى (1276)، (حضرت آدم عليه السلام عرض كرد: پروردگارا؛ شيطان را بر من مسلط كردى - اختيار وسيع در اغواء به او دادى - و او را مانند جريان خود در من جارى گردانيدى ، پس براى من چيزى قرار بده ، خداوند فرمود: اى آدم ؛ براى تو قرار دادم كه از ذريه ات كسى كه قصد معصيت كند بر او نوشته نشود و اگر آن را عمل كرد يك گناه بر او نوشته شود، و كسى كه قصد حسنه كند اگر آن را عمل نكند يك حسنه برايش نوشته شود و اگر آن را عمل كرد ده تا برايش نوشته شود، عرض كرد: پروردگارا؛ برايم زياد كن ، فرمود: براى تو قرار دادم كه كسى كه گناهى انجام دهد سپس استغفار كند برايش ببخشم ، عرض كرد: پروردگارا، برايم زياد كن ، فرمود: براى ايشان توبه را قرار دادم و آن را برايشان توسعه دادم تا وقتى كه نفس به سينه برسد، عرض كرد: پروردگارا؛ مرا كفايت مى كند) رواياتى (1277) باين مضمون وارد شده است كه تا وقتى كه انسان قطع به مردنش پيدا نكرده است توبه اش ‍ پذيرفته مى شود و نشانه اش آن است كه در فكر تدارك مى افتد و اگر خودش ‍ موفق نشود آن را تدارك كند وصيت به تدارك آن مى كند، ولى وقتى فهميد مرگش حتمى است اگر تاكنون موفق به توبه نبوده است ديگر موفق به آن نخواهد شد زيرا گرفتاريهاى روحى او به قدرى است كه فرصت براى فكر توبه نمى يابد. و درباره دسته دوم راوى از امام رضا عليه السلام سؤ ال مى كند: (به چه سبب خداوند فرعون را غرق كرد و حال آنكه به او ايمان آورد و اقرار به توحيدش نمود؟ حضرت فرمود: زيرا او هنگام ديدن عذاب ايمان آورد و ايمان با چنين حالتى قبول نيست ، و اين حكم خداوند متعال است درگذشتگان و آيندگان ، خداوند عز و جل مى فرمايد: پس وقتى عذاب ما را ديدند گفتند فقط به خداوند ايمان آورده و به آنچه شرك مى ورزيديدم كافر شديم پس ايمانشان نفعى به حالشان ندارد وقتى عذاب ما را ديدند، و خداوند عز و جل مى فرمايد: روزى بعضى آيات پروردگارت مى آيد كه ايمان كسانى كه قبل از آن ايمان نياورده بودند يا در ايمانشان خيرى را به دست نياورده بودند، نفعى ندارد، و همچنين فرعون وقتى غرق مى شد گفت : ايمان آوردم كه خدايى جز آنچه بنى اسرائيل به آن ايمان آوردند نمى باشد و من از مسلمانها هستم ، و به او گفته شد: الان - ايمان آوردى - و حال آنكه قبل از اين عصيان كردى و از مفسدين بودى (1278))، خلاصه آنكه ايمان و توبه در حال اختيار مفيد است و پس از اتمام حجت بر انسان به گونه اى كه به حالت اضطرار بيافتند ايمان فايده اى ندارد، از اين جهت ، از بعضى روايات استفاده مى شود كه گروه سومى نيز هستند كه راه توبه بر آنها بسته مى شود، امام صادق عليه السلام مى فرمايد: (همواره در زمين حجتى براى خداى متعال وجود دارد كه حلال و حرام را مى شناسد و به راه خداوند عز و جل دعوت مى كند و حجت از روى زمين قطع نمى شود مگر چهل روز قبل از روز قيامت ، و وقتى كه حجت برداشته شد درهاى توبه بسته مى شود و كسى كه بعد از برداشته شدن حجت ، ايمان آورد ايمانش ‍ فايده ندارد، ايشان بدترين خلق خداوند هستند كه قيامت برايشان برپا مى شود(1279)).

نوشتن دیدگاه