پس از بيان معناى لقاى خداوند و مراتب آن ، روشن مى شود كه شوق به لقاء نيز داراى مراتبى است و هر كسى لياقت براى لقاى خداوند و اظهار اشتياق به درجات بالاى آن را ندارد بلكه بايد با تحصيل شرايطى ظرف وجودش را آماده اين امر كند.
الف - در مرحله اول توجه اجمالى به ذات پاك نامحدود حق تعالى و سپس ‍ انجام وظايف واجب بندگى بايد بشود و قهرا در اين مرحله اميد به ثواب و فرار از عقاب انگيزه چنين بنده اى خواهد بود كه در اين مرتبه چاره اى از چنين انگيزه اى نيست و اعمال نيز مورد قبول حق تعالى مى باشد ائمه عليهم السلام نيز از آن جهت كه ثواب عنايت الهى است به آن اظهار اشتياق كرده اند على عليه السلام مى فرمايد: (من به حسب ثواب الهى منتظر و اميدوارم (861)) و نسبت به متقين مى فرمايد: (و اگر مرگى كه خدا براى ايشان نوشته است نبود روحشان در بدنشان به علت شوق به ثواب و ترس ‍ از عقاب استقرار نداشت (862)) و امام سجاد عليه السلام به خداوند عرض ‍ مى كند: (روزى كن به من شوق ثواب وعده داده شده را(863)).
ب - انسان اين گونه بايد باشد تا بتدريج لذت بندگى در كام او آمده تا بتواند انگيزه اش را تحصيل رضاى او قرار دهد.
ج - پس از تمرين اين مرحله ، رابطه محبتى بين او و خداوند برقرار مى شود كه او را به انجام اعمال مستحبه وادار مى كند همان طور كه خداوند به حضرت موسى عليه السلام مى فرمايد: كذب من زعم انه يحبنى فاذا جنه الليل نام عنى اليس كل محب يحب خلوة حبيبه ؟ها انا ذا يا ابن عمران ، مطلع على احبائى اذا جهنم الليل حولت ابصارهم من قلوبهم و مثلث عقوبتى بين اعينهم ، يخاطبونى عن المشاهدة و يكلمونى عن الحضور (864)، (دروغ مى گويد كسى كه گمان مى كند مرا دوست دارد و هنگامى كه شب او را فرا مى گيرد، از من مى خوابد، آيا هر محبى خلوت با محبوبش ‍ را دوست ندارد؟ آگاه باشت اى پسر عمران ؛ من آگاهم نسبت به دوستانم وقتى ايشان را شب فرا مى رسد چشمان ايشان را از دلهايشان دگرگون مى كنم و عقوبتم را بين چشمانشان نمودار مى كنم - نمايش مى دهم - با من از روى مشاهده خطاب مى كنند و از روى حضور تكلم مى كنند) و پس از حصول محبت و عمل به مقتضاى آن ، محبت خداوند به اين بنده نيز در وجود بنده ظاهر مى شود و انگيزه بندگى را در او كامل تر كرده تا جايى كه او را از روى محبت و براى اينكه مستحق بندگى است - زيرا كمال مطلق است و براى شكرگزارى از او، او را بندگى مى كند، همان طور كه در روايات (865) تقسيم بندگان به سه دسته بيان شد -.
د - پس از حصول محبت الهى در قلب بنده و ترتب آثارش بر آن و نيز ظهور محبت خداوند به او - آثارش در حديث قرب نوافل گذشت - اشتياق او به حق تعالى بيشتر شده به گونه اى كه تلاشش براى رسيدن به او و درك حضورى او بيشتر از او خواهد شد نه به جهت اشتياق به بهشت يا فرار از عذاب او و يا بندگى براى شكرگزارى و محبت به او، همان طور كه خداوند به حضرت داود عليه السلام خطاب مى كند كه : يا داود من احب حبيبا صدق قوله و من رضى بحبيب رضى فعله و من وثق بحبيب اعتمد عليه و من اشتاق الى حبيب جد فى السير اليه ، يا داود: ذكرى للذاكرين و جنتى للمطيعين و حبى للمشتاقين و انا خاصة المحبين (866)، (اى داود، كسى كه محبوبى را دوست داشته باشد كلامش را تصديق مى كند و كسى كه به محبوبى راضى باشد از كارش خشنود است و كسى كه به محبوبى اطمينان داشته باشد بر او تكيه مى كند و كسى كه اشتياق به محبوبى داشته باشد در رفتن به سوى او جديت مى كند اى داود؛ ذكر من براى ذاكرين است و بهشتم براى اطاعت كنندگان و محبتم براى مشتاقانم و من مخصوص ‍ محبينم هستم ) و در روايتى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى فرمايد: (حضرت شعيب عليه السلام از محبت خداوند عز و جل گريست تا اينكه نابينا شد خداوند چشمش را به او برگداند سپس گريه كرد تا اينكه كور شد پس خداوند چشمش را به او برگرداند، سپس گريه كرد تا اينكه نابينا شد خداوند چشم او را برگرداند، در مرحله چهارم خداوند عز و جل به او وحى كرد: اى شعيب تا چه وقت اين گونه خواهى بود؟ اگر از ترس آتش است تو را پناه دادم و اگر براى شوق به بهشت است پس آن را برايت مباح كردم ، عرض كرد: اى خدا و آقاى من ؛ تو مى دانى كه من به جهت ترس از آتش و شوق به بهشت نمى گريم ، ولكن محبت تو بر دلم بسته شده است پس صبر نمى كنم تا تو را ببينم (867)) و امام سجاد عليه السلام در مواردى از صحيفه سجاديه تقاضاى اين چنين شوقى را نيز دارد و عرض مى كند: و امنن على بشوق اليك لا (868)، (و منت بگذار بر من با شوقى به سوى تو) و اجعل فيما عندك رغبتى شوقا الى لقائك (869)، (و قرار بده ميلم را نسبت به آنچه نزد توست براى شوق به لقايت ) و على عليه السلام در نامه به مالك اشتر مى نويسد: و انى الى لقاء الله لمشتاق (870)، (و همانا من به لقاى الهى مشتاقم ) و چون توجه و اتصال تام به حق تعالى با اشتغالات دنيايى حاصل نمى شود و وقتى حاصل شود انسان را از آنها منصرف مى كند - همان طور كه نمونه هايى از آن ذكر شد و غشوه هاى شبانه على (871) عليه السلام نيز شاهد بر آن است - از اين جهت براى ظهور مجدد اين مقام ، اولياى الهى اظهار اشتياق به مرگ مى كردند (هر چند ايشان لحظه اى غافل از مقام ربوبى نبودند) على عليه السلام مى فرمايد: للّه للّه والله لابن ابيطالب آنس بالموت من الطفل بثدى امه (872)، (به خدا سوگند فرزند ابوطالب ماءنوس تر است به مرگ ، از طفل به پستان مادرش ).

نوشتن دیدگاه