با توجه به مطالب گذشته كه تقدير به حدود شى نظر دارد و به خداوند منتهى مى شود، روشن مى شود كه خلقت (129) انسان به گونه اى است كه افعال او با اختيار انجام شود هر چند گاهى در آنها روابطى خارج از حدود تفكر و بينش و اختيار او وجود داشته باشد،(130) لكن اين روابط اندازه هاى خاص را در محدوده افعال اختيارى مشخص مى كند، و خداوند از آنها خبر دارد و آن افعال را بر اساس آنها اندازه گيرى مى كند بدون اينكه با اختيار منافات داشته باشد. و پس از مهيا شدن مقدمات (131) فعل كه جزء اخيرش ‍ اراده و انتخاب انسان است وجود فعل ضرورى مى شود و پس از تحقق علت تامه فعل ، ديگر جايى براى اراده باقى نمى ماند زيرا اراده جزء اخير آن بود. هر چند انسان در اختيار خود مستقل نيست ، لكن خداوند خواسته است كه او افعالش را از راه اراده انجام دهد به گونه اى كه وجود انسان و اراده او و افعالش از راه اراده ، به خداوند متعال استناد دارد و اين همان عموميت قضاى الهى نسبت به افعال انسان مى باشد. بنابراين قرآن كريم ، در عين حالى كه افعال انسان را مخلوق خداوند مى داند، و مى فرمايد: والله خلقكم و ما تعملون (132): (خداوند شما و آنچه كه انجام مى دهيد خلق كرده است )، و خلقت آن را نيز با تقدير و اندازه مورد قضاى الهى معرفى نموده انا كل شى ء خلقناه بقدر (133): (ما همه چيز را با اندازه آفريديم )، و نيز خلقت انسان را در نيكوترين و زيباترين شكل و اندازه گيريها دانسته است ، لقد خلقنا الانسان فى احسن تقويم (134): (بتحقيق انسان را در زيباترين شكلها خلق كرديم )، و از طرفى تمامى خلقت را بر حق - كه عين واقعيت بوده و داراى هدف واقعى مى باشد - بيان كرده است ، للّه للّه و ما خلقنا السموات و الارض و ما بينهما الا بالحق و اجل مسمى (135)، (آسمانها و زمين و آنچه را كه بين آن دو است را جز به حق و مدت معين نيافريديم )، و در خصوص انسان فرموده است : اءفحسبتم انما خلقناكم عبثا و انكم الينا لاترجعون (136)، (آيا گمان مى كنيد كه شما را بيهوده - باطل و بازيچه - آفريديم و به سوى ما رجوع نمى كنيد؟) لكن خلقت انسان را آن طور كه هست ، حق و زيباترين خلقت دانسته به گونه اى كه او با اختيار و انتخاب ، افعالش را انجام دهد و به طرف هدف مطلوب برود، و در اين راستا عده اى مسير باطل و انحراف و تمايل به عالم دنيا را انتخاب مى كنند و دسته اى مسير حق و تمايل به عالم آخرت را. و نيز مى فرمايد: ثم رددناه اسفل سافلين الا الذين آمنوا و عملوا الصالحات (137)، (سپس انسان را به پايين ترين پايينها - انكار حق و اعمال ناشايست - برگردانديم مگر كسانى كه ايمان آورده و عمل صالح انجام دهند). و در غير اين صورت ارسال رسولان و امر و نهى و وعده به ثواب و ترساندن از عقاب و در نهايت وجود معاد لغو و دروغ خواهد بود و آيات قرآنى سرشار است از بيان اتمام حجت به واسطه رسولان الهى و انذار و تبشير به عذاب و بهشت .(138)
نتيجه اين قسمت از بحث آن است كه خداوند مى داند و خواسته است و حكم كرده است كه انسان به واسطه اراده و انتخاب خود، با افعال و صفات پسنديده يا ناپسند راه سعادت و شقاوت را برود و وسايل آن را - كه عبارتند از انبيا و اولياء و عقل كه تشخيص دهنده حق و باطل است و اراده كه انتخاب كننده است - برايش فراهم كرده است و در مقابل امتحان او را نيز - كه عبارتند از شيطان دعوت كننده به بديها و تمايلات مادى در وجودش - مهيا كرده است ، براى آن هدف مطلوب - بندگى حقيقى خودش - به گونه اى كه در هيچ يك از اين مراحل مستقل از خداوند متعال نمى باشد.

نوشتن دیدگاه