23 «ذلِكَ الَّذِى يُبَشِّرُ اللّه‏ُ عِبادَهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِى الْقُرْبى وَ مَنْ يَقْتَرِفْ
 حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِيها حُسْناً إِنَّ اللّه‏َ غَفُورٌ شَكُورٌ»

ترجمه:
23. اين فضل بزرگ كه روضات الجنات است و از براى آن‏ها «ما يَشَاؤُنَ عِنْدَ رَبِّهِمْ»
است چيزى است كه خداوند بشارت مى‏دهد بندگان خود را به كسانى كه ايمان آوردند و
عمل صالح دارند. بفرما من از شما اجرى و مزدى طلب نمى‏كنم مگر مودت و محبت
ذى‏القربى را، و كسى كه به جا آورد حسنه‏اى زياد مى‏كنيم براى او نيكويى را. محققاً
خداوند غفور و شكور است[1].
 
تفسير:
«ذلِكَ الَّذِى يُبَشِّرُ اللّه‏ُ عِبادَهُ» كه در آيؤ قبل بيان فرموده، اما كدام بندگان را؟
«الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ». اما غير مؤنين از عباد از كفّار و مشركين و
ضالّين و مضلّين، بشارت آن‏ها عذاب جهنم است، چنانچه مى‏فرمايد: «إِنَّ الَّذِينَ
يَضِلُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللّه‏ِ لَهُمْ عَذابٌ شَدِيدٌ بِما نَسُوا يَوْمَ الْحِسابِ»[2] و اما مؤن كه اعمال
صالحؤ چندان نداشته و آلوده به معاصى شده، وَلَو عاقبت براى ايمانش نجات پيدا كند،
لكن اگر خطرات سيئات موجب زوال ايمانش نشود.
«قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِى الْقُرْبى» .
 
[چند مقام درباره اجرت انبيا و مسئله ذوى القربى]
كلام در اين جمله در چند مقام واقع مى‏شود:
مقام اول: در اينكه در بسيارى از آيات در حق انبيا تصريح دارد كه مى‏گفتند ما از
شما اجر نمى‏خواهيم، اجر ما با خداست. به علاوه گفتيم كه تبليغ بر انبيا واجب است و
اجرت بر واجبات حرام است. چرا در اين آيه اجرت قرار داده مودت ذوى القربى را؟
جواب: اين معنى اين است: مودت ذوى‏القربى دخيل در ايمان است و معنى اين
است كه توقع از شما، ايمان شماست و مودت ذوى القربى محقق ايمان است، لذا
مى‏فرمايد: «قُلْ ما سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ إِنْ أَجْرِىَ إِلاّ عَلَى اللّه‏ِ»[3].
مقام دوّم: در مراد از ذوى القربى مفسرين عامه تأويلاتى دارند. بعضى گفتند: مراد
ذى‏القربى شخصيت است، يعنى هر كس نسبت به ارحام و خويشاوندان خود مودت
داشته باشد[4]. بعضى گفتند: مراد قريش هستند[5]. بعضى گفتند: مراد اولاد عبد المطلب
 هستند[6]، لكن به ضرورت دين اسلام و نص اخبار متواتره، مراد اهل بيت پيغمبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله
على و فاطمه و حسن و حسين عليهم‏السلامو در بسيارى از اخبار، ائمؤ اطهار صلوات اللّه‏ عليهم
اجمعين هستند[7].
مقام سوّم: مسئلؤ مودت و محبت غير از مسئلؤ وصايت و خلافت و امامت است.
مودت و محبت از ضروريات دين اسلام است و مخالف آن مثل نواصب و خوارج از
اسلام خارج هستند و احكام كفر بر آن‏ها بار مى‏شود از نجاست بدن و وجوب قتل و
عدم غسل و كفن و دفن و صلات بر آن‏ها. و اما وصايت و امامت، از ضروريات
مذهب است و مخالف آن از ايمان خارج است، وَلَو احكام اسلام بر آن بار است و از
اين بيان تكليف عايشه و طلحه و زبير و اصحاب جمل و معاويه و اصحاب صفّين و
يزيد و لشكر كربلا و بنى اميه و بنى عباس و اشباه آن‏ها معلوم مى‏شود.

«وَ مَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِيها حُسْناً» در اخبار بسيارى داريم تفسير فرموده
اقترافِ حسنه را به مودّت ذى‏القربى[8] و البته اين افضلِ افراد است و آيه عموم دارد،
تمام حسنات را شامل است و معنى ازدياد در آن‏ها ممكن است توفيق باشد، چنانچه
در اخبار داريم كه هر عبادتى مورث توفيق به يك عبادت ديگرى مى‏شود و باعث
قوّت ايمان و رشد آن مى‏شود، و قلب را روشن مى‏كند و نعمت‏هاى الهى و تفضلات
او را بر بنده زياد مى‏كند و اسباب خشنودى پيغمبر و ائمؤ اطهار و رضاى حق مى‏شود و
بسا باعث مى‏شود كه ديگران هم به او اقتدا كنند و غير اين‏ها از فوايد. به عكس
معصيت كه موجب سلب توفيق و زوال نعم و سياهى قلب و ضعف ايمان و نزول بليات
و تسلط شيطان و غير اين‏ها از مضارّ دنيوى [مى‏شود] و ممكن است ازدياد در مثوبات
اخروى باشد كه مى‏فرمايد: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها»[9] و غير اين‏ها از آيات.
«إِنَّ اللّه‏َ غَفُورٌ شَكُورٌ» هم گناهان را مى‏بخشد و هم عبادات را اجر كامل مى‏دهد.
*    *    *
 

[1] .  ترجمه ديگر: اين همان پاداشى است كه خدا بندگان خود را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته
كرده‏اند بدان مژده داده است. بگو: به ازاى آن [رسالت] پاداشى از شما خواستار نيستم، مگر دوستى درباره خويشاوندان.  و هر كس نيكى به جاى آورد و طاعتى اندوزد، براى او در ثواب آن خواهيم افزود. قطعاً خدا آمرزنده و قدرشناس است.
 
[2] .  در حقيقت كسانى كه از راه خدا به در مى‏روند، به سزاى آنكه روز حساب را فراموش كرده‏اند عذابى سخت خواهند داشت. سوره ص: آيه 26.
 
[3] .  بگو: هر مزدى كه از شما خواستم از آنِ خودتان باد. مزد من جز بر خدا نيست. سبأ: آيؤ 47.
 
[4]. ر.ك: تفسير بغوى: ج4، ص124؛ عمدة القارى: ج19، ص157 و تفسير الآلوسى: ج13، ص31.
[5] .  ر.ك: صحيح بخارى: ح4، ص154؛ فتح البارى: ج6، ص386 و تفسير قرطبى: ج16، ص20.
 
[6] .  در منابع تفسيرى در دسترس يافت نشد.
 
[7] .  المحاسن: ج1، ص144؛ قرب الإسناد: ص128؛ الهداية الكبرى: ص144؛ تفسير ثعلبى: ج8،
ص309؛ المستدرك«حاكم»: ج3، ص382، ح4863؛ نظم دُرر السمطين: ص109؛ مجمع الزوائد: ج7، ص103 و تفسير الآلوسى: ج13، ص31.
 
[8] .  ر.ك: بصائر الدرجات: ص541؛ كافى: ج1، ص391؛ تفسير ثعلبى: ج8، ص314؛ شواهد التنزيل: ج2، ص212؛ تفسير ابن عربى: ج2، ص219 و نظم دُرَر السمطين: ص86.
 
[9] .  هر كس كار نيكى بياورد، ده برابر آن پاداش خواهد داشت. سوره انعام: آيؤ 160.