11«فاطِرُ السَّمواتِ وَ الْأَرْضِ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً وَ مِنَ الْأَنْعامِ أَزْواجاً يَذْرَؤكُمْ فِيهِ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَىْ‏ءٌ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ»

ترجمه:
11. پديد آورنده آسمان‏ها و زمين را، قرار داد از براى شما ازواج ذكور و اُناث و از
انعام ازواج ذكراناً و اُناثاً. فراوان مى‏فرمايد شما را و زياد مى‏كند براى شما و در اين جعل
و قرار داد نيست «كمثله» چيزى، و اوست شنوا و بينا[1].
 

تفسير:
[معناى «فاطر»]
«فاطِرُ السَّمواتِ وَ الْأَرْضِ» فطر ايجاد بى‏سابقه است كه خداوند بدون نقشه و
سابقه ايجاد فرمود آسمان‏ها را با اين همه كراتى كه در آن‏ها از شمس و قمر و ساير
كواكب و ستاره‏هاست و زمين با آنچه در تخوم زمين[2] است.
 
[آفرينش مخلوقات بر اساس زوجيت]
«جَعَلَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً» در ابتداى خلقت كه خدا آدم را خلق فرمود،
براى او زوج قرار داد براى ازدياد نسل و انس و علاقه. و از قدرت كاملؤ حق اينكه يك
نطفه در يك رحم بسا ذكور مى‏شود و بسا اُناث كه مى‏فرمايد: «يَهَبُ لِمَنْ يَشاءُ إِناثاً وَ
يَهَبُ لِمَنْ يَشاءُ الذُّكُورَ أَوْ يُزَوِّجُهُمْ ذُكْراناً وَ إِناثاً وَ يَجْعَلُ مَنْ يَشاءُ عَقِيماً»[3].
«وَ مِنَ الْأَنْعامِ أَزْواجاً» كه آن‏ها هم نر و ماده دارند كه مى‏فرمايد: «ثَمانِيَةَ أَزْواجٍ
مِنَ الضَّأْنِ اثْنَيْنِ وَ مِنَ الْمَعْزِ اثْنَيْنِ» الى قوله تعالى: «وَ مِنَ الاْءِبِلِ اثْنَيْنِ وَ مِنَ الْبَقَرِ اثْنَيْنِ»[4]
الآية.
 
[معناى «ذرء»]
«يَذْرَؤكُمْ فِيهِ» ذرء به معنى پراكنده و تفرقه است، چنانچه مى‏فرمايد: «فَأَصْبَحَ
هَشِيماً تَذْرُوهُ الرِّياحُ»[5] و در اينجا به معنى كثرت نسل است چه در انسان و چه در انعام
[= چهارپايان]، و تمام به نفع بشر است.
«لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَىْ‏ءٌ» بعضى گفتند: كاف زائده است [كه] براى تأكيد ذكر شده[6] و
گفتيم حرف زائد در قرآن نيست و تأكيد غير از زياده است و در اينجا تأكيد، كأنّه
مى‏گويى مثل او كسى نيست، چون ذات مقدس او واجب الوجود بالذات است ذاتاً و
صفتاً و غير او هر چه كه هست، ممكن الوجود است [كه ]ذاتاً و صفتاً از خود هيچ
ندارد.

سيه رويى ز ممكن در دو عالم
 نشد هرگز جدا و اللّه‏ اعلم

«وَ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ» از براى اين دو اسم دو معنى است: يكى سميع عالم به
مسموعات و بصير عالم به مبصرات. ديگر اجابت كنندؤ دعوات و عالم به حِكَم و
مصالح
[1] .  ترجمه ديگر: پديد آورنده آسمان‏ها و زمين است. از خودتان براى شما جفت‏هايى قرار داد، و از
دام‏ها نيز نر و ماده قرار داد. بدين وسيله شما را بسيار مى‏گرداند. چيزى مانند او نيست. و اوست شنواى بينا.
[2] .  طبقات زيرين زمين.
[3] .  به هر كس بخواهد فرزند دختر و به هر كس بخواهد فرزند پسر مى‏دهد. يا آن‏ها را پسران و
دخترانى توأم با يكديگر مى‏ گرداند و هر كه را بخواهد عقيم مى‏سازد. همين سوره: آيات 49 ـ 50.
[4] .  هشت زوج آفريد و بر شما حلال كرد از گوسفند دو تا و از بُز دو تا... و از شتر دو و از گاو دو. سوره انعام: آيات 143 - 144.
[5] .  و چنان خشك گرديد كه بادها پراكنده‏اش كردند. سوره كهف: آيؤ 45.
[6] .  ر.ك: معانى القرآن «نحاس»: ج1، ص279 و تفسير ابن زمنين: ج4، ص163.