اللهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِىَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمْ وَ قُلُوبُهُمْ إِلى ذِكْرِ اللهِ ذلِکَ هُدَى اللهِ يَهْدِى بِهِ مَنْ يَشاءُ وَ مَنْ يُضْلِلِ اللهُ فَما لَهُ مِنْ هادٍ

ترجمه :
23. خداوند متعال نازل فرمود بهترين حديث را كتابى كه شبيه است بعض آن با بعض ديگر در حسن و بيان و جودت ]= نيكويى[ لفظ و فصاحت و بلاغت كلام دو به دو. مى‌لرزاند جلود كسانى كه خوف و خشيت الهى، پروردگار خود را دارند. پس از آن نرم مى‌كند ابدان و قلوب آن‌ها را به سوى ذكر الهى. اين است هدايت خداوند متعال. هدايت مى‌فرمايد به اين كتاب هر كه را بخواهد كه قابل هدايت باشد و كسى را كه گمراه نمود، پس نيست از براى او هدايت كننده‌اى[1] .
 
تفسير :
]معنى احسن الحديث[
(اللهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ) اطلاق حديث بر قرآن به واسطه صدور او از جانب حق است و كلام الهى است، چنانچه احاديث نبوى، اخبار صادره از آن حضرت است و احاديث ائمّه، اخبار صادر از آن‌هاست و احسنيه او[2]  غايت فصاحت و بلاغت اوست كه از قدرت بشر خارج است و اشتمال او بر مواعظ و نصايح و احكام و بشارات و تَحْذِيرات[3]  و قصص انبياى سلف و آنچه بشر به آن محتاج است.
 
]نزول قرآن با زيباترين شيوه گفتارى[
(كِتاباً مُتَشابِهاً) اين احسن الحديث كتابى است مجموع، بين الدفتين[4] كه يكى از چهار كتاب است كه نازل شده: تورات، زبور، انجيل، فرقان. مشابه يكديگر يا مراد شبيه ساير كتب سماويه است از جهت نزولش از جانب خدا، ولو از جهات ديگر افضليت داشته باشد بر آن‌ها، مثل انبيا كه مى‌فرمايد: (لا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ)[5]  از حيث آنكه تمام فرستاده او هستند، ولو از جهات
ديگر بعضى بر بعضى افضليت دارد كه مى‌فرمايد: (تِلْکَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى بَعْضٍ)[6]  يا مراد بعض آن شبيه به بعض ديگر است از حيث فصاحت و بلاغت و جودتِ كلام و نظم و ساير محسنات.
(مَثانِىَ)[7]  از براى اين كلمه تفاسيرى شده: يكى آنكه مشتمل است اين كتاب بر سوره حمد و ساير سُوَرِ قرآنى، چنانچه مى‌فرمايد: (وَ لَقَدْ آتَيْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِى وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ)[8]  و يكى از اسامى سوره حمد سبع‌المثانى است،  چون سوره حمد مشتمل است به نحو خلاصه بر جميع آنچه در ساير سُوَر است و ديگر آنكه در تلاوت و قرائت او انسان خسته نمى‌شود، هر چه تلاوت كند باز مايل است كه دو مرتبه تلاوت شود يا در استماع باز مى‌خواهد مرتبه ديگر استماع كند. ديگر آنكه مشتمل است بر بشارات و تحذيرات يا بر مواعظ و نصايح يا بر قصص و احكام. ولى در اخبار ائمّه: است كه قرآن احد ثقلين است كه هدايت و نجات منوط به اين دوست كه فرمود :
«إنّي تارکٌ فِيكُمُ الثَقَلَيْن: كِتابَ اللهِ وَ عِتْرَتِي ما إن تَمَسَّكْتُمْ بِهِما لَنْ تُضِلُّوا أبداً لا يَفْتَرِقان حَتَّى يَرِدا عَلَيَّ الْحَوْض»[9].
 (تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ) چون برخورد به آيات عذاب و اوصاف جهنم مى‌كنند، بدن‌هاى آن‌ها مى‌لرزد از خوف الهى. پس از آن آرام مى‌گيرند و به ياد خدا و ذكر آن مى‌افتند، چنانچه مى‌فرمايد: (الَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللهِ أَلا بِذِكْرِ اللهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ)[10] .
 (ذلِکَ هُدَى اللهِ يَهْدِى بِهِ مَنْ يَشاءُ) كسانى كه مى‌داند قابل هدايت هستند، اسباب هدايت را از براى آن‌ها تام و تمام مى‌فرمايد و توفيق و تأييد مى‌دهد و مى‌نمايد. (وَ مَنْ يُضْلِلِ اللهُ) كسانى كه قابل هدايت نيستند به خود وامى‌گذارد، بلكه اسباب براى آن‌ها فراهم مى‌كند كه هر چه بتوانند ضلالت خود را بيشتر كنند، چنانچه مى‌فرمايد: (وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّما نُمْلِى لَهُمْ خَيْرٌ لاَِنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِى لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ)[11] .
 (فَما لَهُ مِنْ هادٍ) كسى كه به هدايت الهى هدايت نشود، كى ]= چه كسى[ مى‌تواند او را هدايت كند؟
*    *    *
 

[1] .  ترجمه ديگر: خدا زيباترين سخن را به صورت كتابى متشابه، متضمن وعده و وعيد،نازل كرده است. آنان كه از پروردگارشان مى‌هراسند، پوست بدنشان از آن به لرزه مى‌افتد،سپس پوستشان و دلشان به ياد خدا نرم مى‌گردد. اين است هدايت خدا، هر كه را بخواهدبه آن راه نمايد، و هر كه را خدا گمراه كند او را راهبرى نيست.
[2] .  يعنى واحسن وزيبا بودن قرآن.
[3] .  تحذيرات (جمع تحذير): هشدارها.
[4] .  به تعبير ديگر: ميان دو جلد جمع‌آورى شده.
[5] .  ميان هيچ يك از فرستادگانش فرق نمى‌گذاريم. سوره بقره: آيه 285.
[6] .  برخى از آن پيامبران را بر برخى ديگر برترى بخشيديم. همان: آيه 253.
[7] .  مثانى: يكى از تقسيمات سوره‌هاى قرآن است. درباره اينكه مثانى چه سوره‌هايى هستندو دليل نامگذارى آن، سخنانى گفته شده است. «مثانى» يك بار به صورت غير تركيبى درهمين آيه (23 سوره زمر) آمده است: (خداوند بهترين سخن را در هيئت كتابى همگون ومكرّر فرو فرستاد). درباره مثانى شيخ طبرسى گفته است: مثانى، عبارت است ازسوره‌هايى كه پس از سبع طوال قرار دارد و آنگاه مى‌گويد: به نظر برخى از علما، مثانىعبارت از تمام سوره‌هاى قرآن است(اعم از سوره‌هاى بلند و كوتاه) و دليل آن را آيه فوقدانسته‌اند. و روايتى از ابن عباس نيز اين نظر را تأييد مى‌كند و وجه تسميه تمام سوره‌هاىقرآن به مثانى، اين است كه خداوند در قرآن، امثال، حدود، فرايض و احكام را يكى پس ازديگرى قرار داده و آن‌ها را به هم پيوسته و ضميمه كرده است. سيوطى گفته: مثانىسوره‌هايى هستند كه بعد از مئين قرار دارند، زيرا كه با واقع شدن اين سوره‌ها بعد ازسوره‌هاى مئين، آن‌ها را تثنيه نموده است. ولى فرّاء گفته: مثانى سوره‌هايى است كه كمتراز صد آيه داشته باشد، و علت تسميه آن‌ها به اين نام اين است كه بيش از سوره‌هاى طوالو مئين تكرار شده‌اند. مؤلف جمال القراء نيز گفته است مثانى سوره‌هايى است كه در آن‌هاقصه‌ها تكرار و بازگو شده است.گاهى به سوره فاتحة الكتاب نيز مثانى گفته‌اند. در روايات ائمه اطهار : نيز به مثانىبودن سوره فاتحة الكتاب اشاره شده است. رواياتى از پيامبر 9 نقل شده است كهمضمون يكى از آن‌ها چنين است: (در ازاى تورات به من هفت سوره ]طوال[، و به جاىانجيل به من مثانى، و به جاى زبور به من سوره‌هاى مئين داده شده و من به وسيلهسوره‌هاى مفصل برترى داده شده‌ام). ر.ك: دانشنامه قرآن: مدخل «مثانى».
[8] .  وبه راستى، به تو سبع المثانى ]= سوره فاتحه[ وقرآن بزرگ را عطا كرديم. سوره حجر :آيه 87.
[9] .  من از ميان شما مى‌روم و دو چيز بسيار نفيس براى شما مى‌گذارم: كتاب خدا و عترتم. تاوقتى كه دست به دامان اين دو باشيد، هرگز گمراه نخواهيد شد. اين دو از همديگر جدانمى‌شوند، تا آنكه بر سر حوض كوثر بر من وارد شوند. صحيح مسلم: ج4، ص1873،ح2408؛ سنن الترمذى: ج5، ص428، ح3874؛ مسند احمد: ج3، ص14؛ بصائر الدرجات :ص433؛ كافى: ج2، ص415، ضمن ح1؛ امالى صدوق: ص500، ح686؛ كمال الدين :ص240، ح60 و بحارالأنوار: ج2، ص285، ضمن ح2 (با اندكى تفاوت).
[10] .  همان كسانى كه ايمان آورده‌اند و دل‌هايشان به ياد خدا آرام مى‌گيرد. آگاه باش كه با يادخدا دل‌ها آرامش مى‌يابد. سوره رعد: آيه 28.
[11] .  و البته نبايد كسانى كه كافر شده‌اند تصوّر كنند اينكه به ايشان مهلت مى‌دهيم براى آناننيكوست. ما فقط به ايشان مهلت مى‌دهيم تا بر گناه خود بيفزايند و آنگاه عذابى خفّت‌آورخواهند داشت. سوره آل عمران: آيه 178.

نوشتن دیدگاه