از آنجا كه همراه دين وايمان، علم زياد هم لازم است بايد مشابه خوابى كه براى دين عمر ديده شد، درباره علم او هم ديده شود و اين همه در مقابل رواياتى است كه شيعه و سنى درباره ايمان و علم على عليه ‏السلام در كتابهاى خويش نقل كرده‏اند. به عنوان مثال محب طبرى در «الرياض النضرة» درباره ايمان على عليه‏ السلام از قول همين آقاى عمر چنين روايت مى‏كند:
«... أشهد على رسول اللّه سمعته وهو يقول: (لو أنّ السماوات السبع والارضين السبع وضعت في كفة ووضع ايمان على في كفة لرجح ايمان علىّ)...»(1).
يعنى عمر گفت كه من شهادت مى‏دهم و شنيدم كه رسول خدا (ص) چنين فرمود: «اگر هفت آسمان و هفت زمين در يك كفه ترازو قرار داشته و ايمان على ( عليه‏السلام ) در كفه ديگر، ايمان آن حضرت از آنها سنگين‏تر خواهد بود».
نيز آنچه كه درباره علم آن حضرت گفته شده و كافي است حديث متفق عليه نبوى كه: «أنا مدينة العلم وعلى بابها» و به تعبير آنچه كه در سنن ترمذى آمده: «أنا دار الحكمة وعلى بابها».
تفصيل آن را در كتابمان: «اهل بيت عليهم‏السلام در صحاح» بخوانيد.
آرى نبايد خليفه ثانى از اين قافله عقب بماند لذا گفته‏اند:
«عن ابن عمر قال: سمعت رسول اللّه (ص) قال: بينا أنا أتيت بقدح لبن فشربت... ثمّ أعطيت فضلى عمر بن الخطاب. قالوا فما اولته يا رسول اللّه قال: العلم»(2).
يعنى: ابن عمر مى‏گويد: از رسول خدا (ص) شنيدم كه فرمود: در خواب ديدم كه كاسه‏اى شير به من داده شد. آن را نوشيدم و بقيه آن را به عمر دادم. گفتند تعبيرش چيست؟ فرمود: علم.
واضح است كه جاعل اين روايت مى‏خواهد بگويد كه زيادى علم رسول خدا (ص) به عمر داده شد يا آنكه ظرف علمى را كه آن حضرت نوشيد از همان ظرف عمر هم نوشيد و چون حضرتش شهر علم است عمر هم بايد بهره‏اى از آن علم سرشار برده باشد. ما به سند روايت كارى نداريم چه آنكه اگر بخواهيم رواياتى را كه دشمنان على عليه‏السلام در سند آن مى‏باشند از كتابهاى آنها حذف كنيم بايد گفت: «در شهر هر آنكه هست گيرند!». چه آنكه در سند روايت فوق هم زهرى و هم ابن عمر از كسانى بودند كه با على عليه‏ السلام مخالف بودند ما در بحث «اصحاب در صحاح» درباره ابن عمر -به خواست خدا- بحث خواهيم داشت. اما از نظر دلالت:
لازمه حديث فوق اين است كه عمر داراى علم زيادى بوده و لا اقل يكى از علماى اصحاب بوده باشد. قبل از آنكه وارد مصاديق علم او و احاطه‏اش به آيات و روايات نبوى بشويم مختصرى از قدرت يادگيرى عمر را مورد توجه قرار مى‏دهيم:
ابن جوزى درباره فضائل عمر كتاب مستقلى تأليف كرده و در آن آنچه كه در تعريف او گفته شد نقل كرده است از جمله در ص 191 از ابن عمر چنين مى‏ نويسد:
«تعلم عمر سورة البقرة في ثنتى عشرة سنة فلما ختمها نحر جزورا».
يعنى: عمر در مدت 12 سال سوره بقره را ياد گرفت و چون آن را تمام كرد شترى قربانى نمود.
علامه امينى رحمه‏ الله در ج 6 الغدير ص 196 از تفسير قرطبى با سند صحيح و چند نفر از علماى اهل سنت قول ابن عمر را نقل مى‏كند.
ابن أبي الحديد هم در ج 12 شرح نهج البلاغه ص 66 عبارت مذكور را نوشته ولى در ج 10 كتابش ص 21 مى‏نويسد كه او در مدت 12 سال آن را حفظ كرد.
اين گفته ابن أبي الحديد گر چه مخالف آن چيزى كه ديگران نقل كرده‏اند مى‏باشد ولى با اين حال نشان از ضعف حافظه او است. نمونه آن روايتى است كه بخارى در صحيحش از طارق بن شهاب نقل كرده است كه:
«سمعت عمر يقول: قام فينا النبى (ص) مقاما فاخبرنا عن بدء الخلق حتى دخل اهل الجنة منازلهم واهل النار منازلهم. حفظ ذلك من حفظه ونسيه من نسيه». (ج 4 صحيح ص 129 ابتداى كتاب بدء الخلق).
يعنى رسول خدا (ص) براى ما خطبه خواند و از ابتداى خلق، ما را آگاه كرد تا آنجا كه اهل بهشت داخل بهشت و اهل جهنم داخل جهنم شدند. گروهى آن را حفظ كردند و گروهى نيز فراموش نمودند.
معلوم مى‏شود كه عمر خود از آنان بود كه چيزى از آن را حفظ نكرد وإلاّ نقل مى‏كرد. چه آنكه يكى از افتخارات أصحاب، نقل روايت از رسول خدا (ص)بوده است.
حال مى‏پردازيم به مواردى از علم عمر با استفاده از صحاح ستة:

- پاورقی -

 (1) جلد سوم رياض، ص 206، تحت عنوان: «ذكر رسوخ قدمه في الايمان». و ابن مغازلى در حديث شماره 330 از مناقب.
(2) الف - صحيح بخارى، ج 1 ص 31، كتاب العلم، باب فضل العلم، و ج 5 ص 13، باب مناقب عمر، و ج 9 ص 45 و 50 و 52، كتاب الاكراه، بابهاى «اللبن» (و باب بعد از آن) و «اذا أعطى فضله غيره في النوم»، و «القدح في النوم».
ب - صحيح مسلم، ج 4 ص 1859، كتاب فضائل الصحابة، باب 2، ح 16.
ج - سنن ترمذى، ج 4 ص 467، كتاب الرؤيا، باب 9، ح 2284، و ج 5 ص 578، كتاب المناقب، باب 18، ح 3687.

نوشتن دیدگاه