در احاديث فراواني، به صراحت، اعلام شده که اقامت گاه شخصي حضرت بقية الله، أرواحنافداه، در دوران ظهور مسجد مقدّس سهله است. اينک شماري از اين روايات آورده مي شود.
1_ محدّثان عالي مقام شيعه، با اسناد معتبر، در مجامع حديثي خود، از راويان اخبار وناقلان آثار، روايت کرده اند که روزي در محضر مقدّس رييس مذهب، حضرت امام صادق (عليه السّلام) از مسجد سهله گفت وشنود شد. فرمودند:
أمَا إنَّه منزل صاحبنا إذا قام بأهله؛(4) آن جا اقامت گاه صاحب ما است، هنگامي که با خانواده اش قيام کند.
در برخي از منابع، به جاي (قامَ)، (قَدِمَ) تعبير شده است؛(5) يعني، هنگامي که تشريف بياورد.
ودر نقل برخي از محدّثان، به جاي (أما إنّه)، (مسجد السّهله) آمده است؛(6) يعني، به جاي ضمير، اسم صريح آمده است.
2_ بيش از دو قرن، پيش از ميلاد مسعود کعبه ي موعود، وجود مقدّس امير مؤمنان (عليه السّلام) ، به هنگام ترسيم خطّ سير حضرت ولي عصر (عليه السّلام) در آستانه ي ظهور، مي فرمايد:
(کأنّي به قد عبر من وادي السلام إلى مسجد السّهلة، على فرس مُحَجَّل(7) له شِمراخ(8)، يزهو، ويدعو، ويقول في دعائه: لا إله إلاَّ الله حقّاً حقّاً...؛(9) گويي او را با چشم خود مي بينم که از وادي السلام عبور کرده، بر فراز اسبي که سپيدي پاها وپيشاني اش همي درخشد، به سوي مسجد سهله در حرکت است، وزير لب زمزمه دارد وخدا را اين گونه مي خواند: (لا إله الاّ الله حقّاً حقّاً...).
3_ بيش از يک قرن پيش از ولادت خجسته ي حضرت حجّت (عليه السّلام) ، امام صادق (عليه السّلام) خطاب به يار با وفايش ابو بصير فرمود:
يا أبا محمّد! کأنّي أرى نزول القائم (عليه السّلام) في مسجد السّهلة بأهله وعياله؛
اي ابا محمّد! گويي فرود آمدن قائم (عليه السّلام) را با اهل وعيال اش در مسجد سهله، با چشم خود مي بينم.
ابو بصير عرضه داشت: (آيا محلّ اقامت دائمي آن حضرت، در مسجد سهله خواهد بود؟). حضرت فرمود: (آري). سپس فرمود:
مسجد سهله، اقامت گاه حضرت ادريس (عليه السّلام) بود.
مسجد سهله، اقامت گاه حضرت ابراهيم خليل الرحمن (عليه السّلام) بود.
خداوند، پيامبري را مبعوث نکرده، جز اين که در مسجد سهله نماز گزارده است.
مسجد سهله، پايگاه حضرت خضر (عليه السّلام) است.
کسي که در مسجد سهله اقامت کند، همانند کسي است که در خيمه ي رسول اکرم (صلى الله عليه وآله وسلّم) اقامت کند.
مرد وزن با ايماني يافت نمي شود، جز اين که دل اش به سوي مسجد سهله پر مي زند.
در مسجد سهله، تخته سنگي است که تمثال همه ي پيامبران بر آن نقش بسته است.
احدي در مسجد سهله نماز نمي گزارد که با نيّت راستين خدا را بخواند، جز اين که خداوند او را با حاجت بر آورده شده از آن جا بر مي گرداند.
احدي نيست که در مسجد سهله به خدا پناهنده شود، جز اين که خداوند او را از آن چه بيم دارد پناه دهد.
ابو بصير عرض کرد: (فضيلت بسيار بزرگي است!).
امام صادق (عليه السّلام) فرمود: (آيا براي ات بيفزايم؟). عرض کرد: (بلي). فرمود:
مسجد سهله، از آن بُقعه هايي است که خداوند دوست دارد او را در آن جا بخوانند.
شب وروزي نيست که فرشتگان به زيارت مسجد سهله نشتابند ودر آن جا به عبادت حق تعالى نپردازند.
اگر من در آن سامان سکونت داشتم، هيچ نمازي را جز در مسجد سهله نمي خواندم.
اي ابا محمد! اگر مسجد سهله هيچ فضيلتي جز فرود آمدن فرشته ها واقامت پيامبران را نداشت، همين فضيلت بس بود، در حالي که اين همه فضيلت دارد.
آن چه از فضايل مسجد سهله براي تو بازگو نکردم، بيش از فضايلي است که براي ات گفتم.
ابو بصير عرض کرد: (آيا مسجد سهله، اقامت گاه دائمي حضرت قائم (عليه السّلام) خواهد بود؟). فرمود: (آري).(10)
4_ مفضّل در ضمن حديث مفصّلي از محضر امام صادق (عليه السّلام) پرسيد: (منزل حضرت مهدي (عليه السّلام) ومرکز اجتماع شيعيان کجا خواهد بود؟). امام صادق (عليه السّلام) در پاسخ او فرمود:
دار ملکه الکوفة، ومجلس حکمه جامعها، وبيت ماله ومقسم غنائم المسلمين مسجد السّهلة، وموضع خلواته الذّکوات البيض من الغريّين.(11)
مرکز حکومت او، کوفه، ومرکز قضاوت اش، مسجد اعظم کوفه، ومرکز بيت المال ومحل تقسيم غنايم مسلمانان، مسجد سهله، ومحل خلوت ومناجات هايش تپّه هاي سپيد ونوراني نجف اشرف است.(12)
5_ ابو بکر حضرمي از محضر امام باقر (عليه السّلام) پرسيد: (بعد از خانه ي خدا وحرم رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلّم) کدامين بقعه از همه ي بقعه ها با فضيلت تر است؟). امام باقر (عليه السّلام) فرمود:
اي ابابکر! کوفه است که پاک وپاکيزه است، وقبور پيامبران مرسل وغيرمرسل در آن است، وقبور صالحان وصدّيقان در آن است، ومسجد سهيل(13) در آن است که:
خداوند، هيچ پيامبري مبعوث نکرده، جز اين که در آن نماز گزارده است.
وفيها يظهر عدل الله؛ عدالت خداوند در آن جا ظاهر مي شود.
وفيها يکون قائمه والقُوّام من بعده؛(14) خليفه ي قائم به حق خداوند، وديگر قائمانِ بعد از اونيز در آن جا خواهند بود.
آن جا اقامت گاه پيامبران، واوصياي پيامبران وصالحان است.(15)
6_ ابان بن تغلب، در سفري با امام صادق (عليه السّلام) هم سفر شد. در اطراف کوفه، در سه نقطه، امام صادق (عليه السّلام) از اسب پياده شد، دو رکعت نماز گزارد.
ابان، در مورد اين سه نقطه، از آن حضرت پرسيد. امام (عليه السّلام) توضيح داد. سومين مورد را (محلّ نزول قائم (عليه السّلام) ) معرفي فرمود.(16)
در اين حديث اگرچه به نام مسجد سهله تصريح نشده، ولي از بررسي مجموع روايات اطمينان حاصل مي شود که آن نقطه، مسجد سهله بوده است.
7_ محمّد بن حسين بن عبد الله تميمي، مشهور به (ابو سوره) از بزرگان زيديّه بود. روز عرفه اي، به زيارت امام حسين (عليه السّلام) مشرّف شد. شب عيد را نيز در حائر حسيني بيتوته کرد. در پگاه عيد اضحي، به هنگام خروج از حرم امام حسين (عليه السّلام) به پيش گاه مقدّس حضرت بقيّة الله، أرواحنافداه، شرفياب شد. در محضر آن قبله ي موعود، به سوي مسجد سهله حرکت کرد. معجزه اي از آن حضرت مشاهده کرد. مستبصر شد وبه آيين تشيع اثنا عشري گرويد.
ابو سوره مي گويد: (هنگامي که به مقابر مسجد سهله(17) رسيديم، آن امام همام فرمود:
(هُوَ ذا منزلي؛(18) اين جا خانه ي من است).
در اين احاديث، از مسجد سهله به عنوان اقامت گاه حضرت بقيّة الله، أرواحنا فداه، به هنگام ظهور سخن رفته است در احاديث فراوان ديگري، به ابعاد ديگري از ويژگي هاي مسجد سهله اشاره شده، که شماري از آن ها را در اين جا مي آوريم:
8 _ شيخ طوسي، با سلسله اسناد خود، در ضمن يک حديث طولاني، از وجود مقدس امير مؤمنان (عليه السّلام) روايت مي کند که به هنگام شمارش مساجد مبارکه ي کوفه فرمود:
ومسجد بني ظفر مسجد مبارک. والله! إنَّ فيه لصخرة خضراء، وما بعث الله من نبيّ إلاَّ فيها تمثال وجهه، وهو مسجد السّهلة.(19)
مسجد بني ظفر، که همان مسجد سهله است، مسجد مبارکي است. به خدا سوگند! در آن، تخته سنگ سبز رنگي است که خداوند هيچ پيامبري را مبعوث نکرده، جز اين که تمثال صورت اش در آن هست.
9_ مرحوم کليني، در همين رابطه، حديثي با سلسله اسنادش از امام باقر (عليه السّلام) روايت کرده که آن حضرت، در شمار مساجد مبارکه ي کوفه فرمود:
ومسجد بني ظفر وهو مسجد السّهلة؛(20) ومسجد بني ظفر که همان مسجد سهله است.
10_ امام صادق (عليه السّلام) خطاب به علاءبن رزين فرمود: (در نزديکي شما، مسجدي هست که شما آن را (مسجد سهله) مي ناميد وما آن را (مسجد شري)(21) مي ناميم، آيا در آن مسجد نماز مي خواني؟). علاء گفت: (آري! جان ام به فدايت! من، در آن جا نماز مي خوانم).
امام صادق (عليه السّلام) فرمود:
ائته؛ فإنَّه لم يأته مکروب إلاَّ فرَّج الله کربته _ أوْ قال: قضى الله حاجته _ وفيه زبرجدة فيها صورة کلّ نبيّ وکلّ وصيّ؛(22) آري، آن جا برو؛ زيرا، هرگز اندوه ناکي به آن جا نمي رود، جز اين که خداوند، اندوه اش را مي زدايد. (ويا فرمود: حاجت اش را بر مي آورد). ودر آن جا زبرجدي هست که تمثال همه ي پيامبران وهمه ي اوصياي پيامبران در آن است.
11_ امير مؤمنان (عليه السّلام) به مالک بن ضُمره رواسني _ که از خواص اصحاب اش بود _(23) فرمود: (آيا به مسجدي که در پشت خانه ات هست، مي روي؟ ودر آن نماز مي گزاري؟). مالک گفت: (اي امير مؤمنان! معمولاً، در اين مسجد، خانم ها نماز مي خوانند).
فرمود:
يا مالک! ذاک مسجد ما أتاه مکروب قطّ، إلاَّ فرَّج الله عنه وأعطاه حاجته؛(24) اي مالک! اين، مسجدي است که هرگز شخص اندوه ناکي به آن جا نمي رود، جز اين که خداوند همّ وغم اش را برطرف مي کند، حاجت اش را بر مي آورد.
در اين حديث، اگرچه به نام (مسجد سهله) تصريح نشده، جز اين که از بررسي احاديث، اطمينان حاصل مي شود که در مورد مسجد سهله است ولذا ابن مشهدي، آن را در باب احاديث مربوط به فضائل مسجد سهله نقل کرده است.(25)
12_ امام صادق (عليه السّلام) در اين باره فرمود:
(إنَّه)(26) ما من مکروب يأتي مسجد السّهلة، فيصلّي فيه رکعتين بين العشائين ويدعو الله تعالى، إلاَّ فرَّج الله کربه؛(27) هيچ غم زده اي نيست که به مسجد سهله برود ودر آن دو رکعت نماز ميان مغرب وعشا بخواند وخداي را بخواند، جز اين که خداوند غم هايش را زايل گرداند.
13_ از امام زين العابدين (عليه السّلام) روايت شده که فرمود:
مَنْ صلّى في مسجد السهلة رکعتين، زاد الله في عمره سنتين؛(28) هر کس در مسجد سهله دو رکعت نماز بگذارد، خداوند، دو سال بر عمر او مي افزايد.
14_ امام صادق (عليه السّلام) در اين باره فرمود:
إذا دخلتَ الکوفة، فأتِ مسجد السهلة، فصلّ فيه واسأل الله حاجتک لدينک ودنياک...؛(29) هنگامي که وارد کوفه شدي، به مسجد سهله برو ودر آن جا نماز بگزار، آن گاه حاجت هاي مادّي ومعنوي خود را از خداوند بطلب که:
مسجد سهله خانه ي ادريس نبي بود.
حضرت ادريس در آن جا لباس مي دوخت ونماز مي خواند.
هر کس در مسجد سهله خدا را بخواند، براي هر حاجتي که مورد علاقه اش باشد، خداوند، حاجت اش را بر مي آورد، ودر روز قيامت، او را تا رتبه ي حضرت ادريس بالا مي برد، واو را از ناملايمات دنيا ونيرنگ هاي دشمنان پناه مي دهد.
15_ مرحوم کليني با سلسله اسنادش از امام صادق (عليه السّلام) روايت کرده که فرمود:
بالکوفة مسجد يقال له: (مسجد السهلة). لو أنَّ عمّي زيداً أتاه، فصلّي فيه واستجار الله، لأجاره عشرين سنة. فيه مناخ الرّاکب وبيت إدريس النبيّ (عليه السّلام)، وما أتاه مکروب قطّ فصلّى فيه بين العشائين ودعا الله، إلاَّ فرَّج الله کربته؛(30) در کوفه، مسجدي است که (مسجد سهله) ناميده مي شود، اگر عمويم زيد به آن جا مي رفت وبه خدا پناهنده مي شد، خداوند، بيست سال او را پناه مي داد.
آن جا جايگاه سواره وخانه ي ادريس نبي (عليه السّلام) است.
هيچ غم زده اي نيست که به آن جا برود وميان مغرب وعشا نمازي بگزارد وخدا را بخواند، جز اين که خداوند غم هايش را بر طرف مي سازد.
در نقل شيخ طوسي آمده است که پرسيدند: (منظور از (سواره) کيست؟). فرمود: (حضرت خضر (عليه السّلام)).(31)
16_ جعفر بن محمّد بن قولويه (استاد شيخ مفيد) با سلسله اسنادش از امام جعفرصادق (عليه السّلام) روايت کرده که خطاب به ابوحمزه ي ثمالي فرمود:
(اي ابا حمزه! آيا عمويم زيد را در شبي که خروج کرد، ديدار کردي؟). عرض کرد: (بلي).
فرمود: (آيا در مسجد سهيل نماز گزارد؟).
عرض کرد: (مسجد سهيل کجا است؟ آيا منظور شما مسجد سهله است؟). فرمود: (آري).
عرضه داشت: (نه).(32) فرمود: أمَا إنَّه لو صلّى فيه رکعتين، ثمّ استجار الله، لأجاره سنة؛ اگر در آن جا دو رکعت نماز مي خواند، آن گاه به خدا پناهنده مي شد، بي گمان، خداوند، تا يک سال او را پناه مي داد.
ابو حمزه ي ثمالي گفت: (پدر ومادرم به فداي شما! آيا مسجد سهله اين گونه است؟). فرمود: (آري).
مسجد سهله، خانه ي حضرت ابراهيم بود، هنگامي که به سوي عمالقه رفت.
خانه ي حضرت ادريس آن جا بود وآن جا لباس مي دوخت.
پايگاه سواره (حضرت خضر) آن جا است.
آن جا، تخته سنگ سبز رنگي است که تمثال همه ي پيامبران در آن است.
در زير آن سنگ، تربتي است که خداوند همه ي پيامبران را از آن آفريده است.
محل عروج آن جا است.(33)
فاروق اعظم، آن جا است، که در نقطه اي از آن است.(34)
آن جا، رهگذر مردمان است.
آن جا، از سرزمين کوفه است.
صور، در آن جا دميده مي شود.
حشر ونشر، به سوي آن جا است.
هفتاد هزار نفر از کنار آن محشور مي شوند که بدون حساب وارد بهشت مي گردند...(35)
 17_ مرحوم کليني، در همين باره از عبد الله بن ابان روايت مي کند که گفت:
روزي، در خدمت امام صادق (عليه السّلام) بوديم. خطاب به حاضران فرمود: (آيا کسي از شما، از سرگذشت عمويم (زيد بن علي) (عليه السّلام) اطّلاعي دارد؟).
يکي از حاضران گفت: (آري؛ من، تا حدّي از مطالب ايشان خبر دارم. شبي، در خانه ي معاويه بن اسحاق انصاري، در خدمت جناب زيد بوديم که گفت: (مهيّا شويد به مسجد سهله برويم ودر آن جا نماز بگزاريم).
امام صادق (عليه السّلام) پرسيد: (آيا انجام داد؟). پاسخ داد: (نه. کاري پيش آمد واو را از رفتن به مسجد سهله بازداشت).
امام (عليه السّلام) فرمود: (أمَا والله! لو أعاذ الله به حولاً لأعاذه؛(1) به خدا سوگند، اگر در آن جا براي يک سال از خدا پناه مي طلبيد، خداوند به او پناه مي داد).
سپس فرمود: (آيا نمي دانيد که آن جا، خانه ي ادريس نبي (عليه السّلام) بود.
حضرت ادريس، آن جا خياطي مي کرد.
حضرت ابراهيم (عليه السّلام) از آن جا به سوي عمالقه رفت.
داوود از آن جا به جنگ جالوت رفت.
در آن جا تخته سنگ سبز رنگي است که تمثال همه ي پيامبران در آن است.
گِل همه ي پيامبران، از زير آن سنگ اخذ شده است.
آن جا، پايگاه سواره است؟).
پرسيدند: (سواره کيست؟). فرمود: (خضر (عليه السّلام) است).(2)
18_ علامه ي مجلسي از امام صادق (عليه السّلام) روايت کرده که فرمود: مسجد السّهلة مناخ الرّاکب؛ مسجد سهله، پايگاه سواره است.
پرسيدند: (منظور از سواره کيست؟). فرمود: (حضرت خضر (عليه السّلام)).(3)
19_ ابن مشهدي، با سلسله اسنادش از علي بن ابراهيم (صاحب تفسير قمي) روايت کرده که در ضمن يک حديث طولاني از پدرش ابراهيم بن هاشم نقل کرده، که در مسجد سهله، به خدمت حضرت خضر (عليه السّلام) شرف ياب شده. در زاويه ي شرقي مسجد، از آن حضرت پرسيد: اين جا چه نام دارد؟). حضرت خضر (عليه السّلام) فرمود:
إنَّه مقام الصّالحين والأنبياء والمرسلين؛(4) اين جا، مقام صالحان وپيامبران ورسولان است.
20_ ابن مشهدي، با چند طريق از (بشّار مُکاري) روايت مي کند که روزي به محضر امام صادق (عليه السّلام) شرف ياب شد، طبقي از خرماي طبرزد را در محضر امام (عليه السّلام) مشاهده کرد. امام (عليه السّلام) از آن خرما به بشّار تعارف کرد. ايشان عذر آورد که در مسير خود با حادثه ي دل خراشي مواجه شده است، لذا نمي تواند چيزي بخورد.
امام (عليه السّلام) آن حادثه را جويا مي شوند. بشّار مي گويد: (خانمي را در کوچه ديدم که زمين خورده بود. به ياد حضرت زهرا (عليهاالسلام) افتاده، گفته بود: لعن الله ظالميکِ يا فاطمة!.
گزارش، به شرطه رسيده بود. شرطه، او را دستگير کرد. به سوي زندان برد. مرتّب، با تازيانه بر سرش کوبيد. او نيز هر چه فرياد مي زد وياري مي طلبيد، کسي جرئت نمي کرد که به ياري اش بشتابد).
امام (عليه السّلام) دست از طعام کشيد. اشک از ديدگان مبارک اش سرازير شد. آن قدر گريست که محاسن وسينه ودستمال اش خيس شد. آن گاه به بشّار فرمود:
(بشّار! برخيز به مسجد سهله برويم وخداي را بخوانيم وآزادي آن زن را از خداوند بخواهيم).
امام (عليه السّلام) کسي را به شرطه خانه فرستاد وبه او فرمود: (آن جا بماند تا هنگامي که از آن زن خبري دريافت کند).
بشار مي گويد: (در خدمت امام (عليه السّلام) به مسجد سهله رفتيم. هر کدام دو رکعت نماز گزارديم. آن گاه امام (عليه السّلام) دست ها را به سوي آسمان برافراشت ودعاي: (أنت الله لا إله إلاَّ أنت...) را تا آخر خواند. آن گاه به سجده رفت. من، جز صداي نفس هايش را نمي شنيدم.
پس از مدتي سر از سجده برداشت وفرمود:
(برخيز که زن آزاد شد).
بشار گويد: (در محضر امام (عليه السّلام) حرکت کرديم. در کوچه هاي کوفه بوديم که فرستاده ي امام (عليه السّلام) آمد وآزاد شدن آن خانم را به امام (عليه السّلام) نويد داد...).(5)

- پاورقی -

(4) کافي، ج 3، ص 495؛ تهذيب الأحکام، ج 3، ص 252؛ إثبات الهداة، ج 3، ص 453؛ وسائل الشيعة، ج 5، ص 267؛ بحار الأنوار، ج 100، ص 439؛ مرآت العقول، ج 15، ص 491؛ حلية الأبرار، ج 5، ص 339؛ گزيده ي کفاية المهتدي، ص 279.
(5) ارشاد مفيد، ج 2، ص 380؛ غيبت شيخ طوسي، ص 471؛ کشف الغمّة، ج 3، ص 253؛ المستجاد، ص 264؛ بحار الأنوار، ج 52، ص 331.
(6) مزار شيخ مفيد، ص 25؛ المزار الکبير، ص 134؛ نيز ر.ک: الصراط المستقيم، ج 2، ص 251.
(7) مُحَجَّل، به اسبي گفته مي شود که قسمتي از پاهاي آن، سفيد ودرخشان باشد. (لسان العرب، ج 3، ص 65).
(8) شِمْراخ، عبارت از سپيدي باريک هلال گونه اي است که از پيشاني اسب به سوي لب هايش کشيده شود. (فقه اللّغه، ثعالبي، ص 67).
(9) دلائل الإمامة، ص 458؛ نيز ر.ک: العدد القويّة، ص 75؛ منتخب الأثر، ج 3، ص 250.
(10) المزارالکبير، ص 134؛ بحار الأنوار، ج 100، ص 436؛ مستدرک الوسائل، ج 3، ص 417؛ نيز ر.ک: قصص الأنبياء، راوندي، ص 80.
(11) بحار الأنوار، ج 53، ص 11.
(12) ذکوات، جمع ذکات، به معناي سنگ ريزه هاي مشتعل ودرخشان است. (مجمع البحرين، ج 1، ص 159). به تپّه هاي نجف اشرف، به جهت سنگريزه هاي شفّاف ودرخشنان اش که (دُرّ نجف) ناميده مي شود، (ذکوات بيض) مي گويند. امام صادق (عليه السّلام) به هنگام بيان انگشتري هايي که دوست دارد همه ي شيعيان داشته باشند، از دُرّ نجف چنين ياد مي کند: (وما يظهره الله بالذَّکَواتِ الْبيض بالغريّين)؛ وآن چه خداوند در تپّه هاي شفّاف ودرخشانِ نجف پديد مي آورد. (تهذيب الأحکام، ج 6، ص 37).
(13) در حديث شانزدهم بيان خواهد شد که منظور از مسجد سهيل، همان مسجد سهله است.
(14) منظور از قائمان بعد از حضرت بقيّة الله (عليه السّلام) جانشينان آن حضرت اند؛ زيرا، به طوري که سيّد مرتضى علم الهدي به تفصيل بيان فرموده، با ارتحال حضرت بقيّة الله، أرواحنا فداه، تکليف برداشته نمي شود وچون بايد هرگز روي زمين خالي از حجّت نباشد، بايد پيشواياني به عنوان جانشينان آن حضرت در روي زمين باشند (رسائل الشّريف المرتضى، ج 3، ص 146).
شايد منظور از قائمان بعد از او، امامان معصوم (عليهم السّلام) باشند که بر اساس عقيده ي قطعي ما، رجعت خواهند کرد. (بحار الأنوار، ج 100، ص 440).
شيخ حرّ عاملي، در اين باره، شش وجه فرموده است. (الايقاظ من الهجعة بالبرهان على الرّجعة، ص 366).
از امام صادق (عليه السّلام) روايت شده که بعد از قائم ما، يازده پيشوا خواهد بود (غيبت شيخ طوسي، ص 478).
از رسول اکرم (صلى الله عليه وآله وسلّم) روايت شده که در شب ارتحال اش، نامه اي به امير مؤمنان (عليه السّلام) تحويل دادند ووصيّت فرمودند که آن را امامان (عليهم السّلام) دست به دست، به حضرت مهدي (عليه السّلام) برسانند، او نيز به هنگام وفات به فرزندش مرحمت کند (غيبت طوسي، ص 151؛ نيز ر. ک: جزيره ي خضراء، ص 39 - 44؛ کمال الدين، ج 1، ص 358؛ مصباح المتهجّد، ص 406)
(15) تهذيب الأحکام، ج 6، ص 31؛ کامل الزّيارات، ص 26؛ المزار الکبير، ص 113؛ مختصر البصائر، ص 178؛ الرّجعة، استرابادي، ص 99؛ وسائل الشيعة، ج 5، ص 255؛ حلية الأبرار، ج 5، ص 340، بحار الأنوار، ج 53، ص 148 وج 100، ص 440؛ مستدرک الوسائل، ج 3، ص 416.
(16) کافي، ج 4، ص 572؛ حلية الأبرار، ج 5، ص 341؛ وسائل الشيعة، ج 14، ص 401؛ روزگار رهايي، ج 2، ص 654.
(17) در مورد مقابر مسجد سهله، در کتاب اجساد جاويدان، ص 42، به تفضيل سخن گفته ايم. در تشرّف سي وهفتم نيز در اين رابطه سخن خواهيم گفت. از بررسي منابع تاريخي معلوم مي شود که پس از اسلام نيز افرادي در اين مسجد دفن شده اند، که از آن جمله است:
الف) يحيى بن عبد الله بن محمّد بن عمر الأطرف بن امير المؤمنين (عليه السّلام) که به دست هارون الرشيد به شهادت رسيد ودر مسجد سهله مدفون شد. (الفائق، ج 3، ص 436).
ب) علي بن ابراهيم خياط، صاحب چندين اصل، که به سال 207 هـ وفات کرد. ابراهيم بن محمد علوي بر پيکرش نماز خواند. (رجال شيخ طوسي، ص 480؛ قاموس الرجال، ج 7، ص 259).
ج) احمد بن محمد طايي، که پنج روز مانده از جمادي الآخره 281 هـ در کوفه درگذشت. (تاريخ طبري، ج 8، ص 168).
(18) الخرائج والجرائح، ج 1، ص 471؛ الثاقب في المناقب، ص 597؛ منتخب الأنوار المضيئة، ص 161؛ الصراط المستقيم، ج 2، ص 212؛ مدينة المعاجز، ج 8، ص 151؛ گزيده ي کفاية المهتدي، ص 230.
(19) امالي شيخ طوسي، ج 1، ص 168؛ نيز ر.ک: الغارات، ج 2، ص 484؛ المزار الکبير، ص 118؛ مستدرک الوسائل، ج 3، ص 396.
(20) کافي، ج 3، ص 489؛ تهذيب الأحکام، ج 3، ص 250؛ المزار الکبير، ص 119؛ وسائل الشيعة، ج 5، ص 249؛ نيز ر.ک: خصال، ج 1، ص 301؛ روضة الواعظين، ج 2، ص 336؛ بحار الأنوار، ج 100، ص 438.
(21) اين واژه، در بحار الأنوار ومتن چاپي قرب الاسناد (شري) ثبت شده است. در نسخه ي خطّي آن (نسخه ي کتابخانه ي آيةالله مرعشي، به شماره ي 3918) (بري)، در وسائل وحاشيه ي آن نسخه ي خطّي (ثري) ثبت است.
(22) قرب الإسناد، ص 159؛ وسائل الشيعة، ج 5، ص 268؛ بحار الأنوار، ج 100، ص 437.
(23) مستدرکات علم الرّجال، ج 6، ص 334.
(24) المزار الکبيرص 133؛ نيز ر.ک: کامل الزّيارات، ص 28؛ بحار الأنوار، ج 100، ص 403؛ مستدرک الوسائل، ج 3، ص 445.
(25) همان.
(26) لفظ (إنّه) فقط در مزار شيخ مفيد هست.
(27) مزار شيخ مفيد، ص 26؛ تهذيب الأحکام، ج 6، ص 38؛ المزار الکبير، ص 134؛ وسائل الشّيعة، ج 5، ص 266؛ بحار الأنوار، ج 100، ص 440.
(28) مزار شيخ مفيد، ص 26؛ المزار الکبير، ص 134؛ مستدرک الوسائل، ج 3، ص 417؛ بحار الأنوار، ج 100، ص 436. (در مزار کبير به جاي (سنتين)، (سنين) چاپ شده که غلط چاپي است).
(29) قصص الأنبياء، قطب راوندي، ص 80؛ قصص الأنبياء، جزائري، ص 65؛ بحار الانوار، ج 100، ص 434؛ مستدرک الوسائل، ج 3، ص 413.
(30) کافي، ج 3، ص 495؛ مرآت العقول، ج 15، ص 491؛ وسائل الشّيعة، ج 5، ص 267؛ بحار الأنوار، ج 10، ص 439.
(31) تهذيب الأحکام، ج 3، ص 252.
(32) جمله ي (قال: لا) در اکثر منابع افتاده است، ولي درکامل ومستدرک موجود است.
(33) علاّمه ي مجلسي فرموده: (شايد منظور از جمله ي (معراج آن جا است)، اين باشد که رسول اکرم (صلى الله عليه وآله وسلّم) هنگامي که در شب معراج نزول کرده، در مسجد کوفه نماز گزارده، به مسجد سهله تشريف فرما شده، از آن جا به آسمان ها عروج فرموده است، وشايد منظور اين باشد که معراج معنوي براي مؤمنان، در آن جا حاصل مي شود). (بحار الأنوار، ج 100، ص 437).
(34) ودر مورد (فاروق اعظم) احتمال داده اند که منظور، وجود مقدّس حضرت ولي عصر (عليه السّلام) باشد. معناي حديث، چنين خواهد بود که در نقطه اي از مسجد سهله، توسّط حجّت خدا، بين حق وباطل، فرق گذاشته مي شود. او، براي اين سخن استشهاد فرموده به حديث پنجم که در فرازي از آن، امام باقر (عليه السّلام) مي فرمايد: (عدالت خدا، در آن جا ظاهر مي شود وقائم به عدل الهي در آن جا خواهد بود.) (همان).
(35) کامل الزّيارات، ص 25؛ مزار شيخ مفيد، ص 24؛ تهذيب الأحکام، ج 6، ص 37؛ وسائل الشّيعه، ج 5، ص 265؛ بحار الأنوار، ج 100، ص 436؛ مستدرک الوسائل، ج 3، ص 415.
(1) در نقل قطب راوندي، به اين تعبير آمده: (اگر عمويم به هنگام خروج به مسجد سهله مي رفت ودر آن نماز مي گزارد وبه خدا پناه مي برد، خداوند، بيست سال به او پناه مي داد). (قصص الأنبياء، ص 79؛ بحار الأنوار، ج 46، ص 182؛ مستدرک الوسائل، ج 3، ص 414). در نقل ابن مشهدي چنين آمده: (به خدا سوگند! اگر يک سال از خدا پناه مي خواست، خداوند، سال ها به او پناه مي داد.). (المزار الکبير، ص 135؛ مستدرک الوسائل، ج 3، ص 417).
(2) کافي، ج 3، ص 494؛ مرآت العقول، ج 15، ص 491؛ بحار الأنوار، ج 100، ص 435؛ وسائل الشّيعة، ج 5، ص 266؛ نيز ر.ک: کتاب مَنْ لا يحضره الفقيه، ج 1، ص 151.
(3) بحار الأنوار، ج 13، ص 303؛ قصص الأنبياء، جزايري، ص 299.
(4) المزار الکبير، ص 141؛ مزار شهيد، ص 274؛ بحار الأنوار، ج 100، ص 444؛ مستدرک الوسائل، ج 3، ص 444.
(5) المزار الکبير، ص 136؛ مزار شهيد، ص 269؛ بحار الأنوار، ج 100، ص 441؛ مستدرک الوسائل، ج 3، ص 419.

نوشتن دیدگاه