به هر حال وصل به حق، تكامل معلول است و اين وصل به طور كامل فقط در چهارده معصوم عليهم‏السلام پاك محقق شده است. انبيا و اوصيا ديگر نيز تا حدود بسيار زيادى به اين وصل رسيده‏اند ليكن نه به آن مقام. پيامبر صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏آله به جايى رسيد كه جبرئيل هم نرسيد و نتوانست با پيامبر صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏آله همراهى كند.
روايت صحيحه كافى شريف را ملاحظه كنيد كه: چون پيامبر صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏آله را به معراج بردند، جبرئيل آن حضرت را در جايى برد و او را تنها گذاشت.
حضرت فرمود: جبرئيل! در اين حال مرا تنها مى‏گذارى؟ جبرئيل گفت: برو! به خدا قسم به جايى قدم گذاردى كه هيچ بشرى پيش از تو به آن جا قدم ننهاده است.(7) در عالم ماده نيز در همان ابتداى رسالت، پيامبر صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏آله از مقابل هر درخت و يا سنگى كه عبور مى‏نمود برايش خاضع مى ‏شدند.(8)
البته هر كس كه اصل توحيد را قبول و به حضرت حق اعتقاد دارد به درجاتى از پيوند الهى رسيده است و به همين جهت به طور ابد در دوزخ نخواهد ماند هر چند بسيار آلوده باشد. البته به شرطى كه اين اعتقاد برايش محفوظ بماند و در اثر آلودگى‏ هاى زياد از بين نرود. ولى به هر حال هدف، صرف يك اعتقاد نيست بلكه وصل كامل و الهى شدن مى‏باشد و اين معنا تنها در چهارده معصوم پاك تجلى پيدا كرده است. پس هدف از خلقت عالم انسان است. چنان كه طبيعت و بشريّت نيز نشان مى‏دهد، انسان از همه عالم براى خود استفاده مى‏كندو از نظر عقلاى عالم هيچ اشكالى هم ندارد كه بشر از همه موجودات ديگر بهره ببرد و حتى جانداران ديگر را فداى خويش كند و به طوركلى طبيعت را مسخر خويش كند. قرآن كريم هم آسمان و زمين و خورشيد و ماه را مسخر بشر معرفى نموده است، و هر آن چه در زمين است خلق شده براى بشر، مى‏داند. انسان هم براى وصل به خداوند است و الگوى خدايى شدن، قدرت مطلق و علم مطلق شدن و... .
قرآن كريم ترسيم زيبايى از عظمت پيامبر صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏آله دارد كه: ... سپس نزديك شد تا آنجا كه به حق آويخت و سپس به آن جا رسيد كه چون دو قوس كمان به هم وصل شدند بلكه نزديك‏تر...»(9) زيرا كه دو قوس فقط رأس آن‏ها به هم مى‏رسند و در ميانه، فاصله است ليكن آن يك وصل كامل بود. پس نزديك‏تر بود.
در برخى دعاها اين مطلب اين گونه بيان شده است: «خداوندا! فرقى بين تو و آن‏ها نيست جز اين كه آن‏ها بندگان تو هستند.»(10) يعنى خداوند بى نهايت است و آن‏ها هم بى نهايت، يعنى به بى نهايت وصل شده‏اند... لكن از بندگى خداوند است كه به آن جا رسيده‏اند، به عبارت ديگر خداوند واجب است و آن‏ها ممكن، يعنى خدا آنان را بى نهايت قرار داده است.
بيت معروف:
 زاحمد تا احد يك ميم فرق است       جهانى اندر اين يك ميم غرق است
همين را مى‏گويد، يعنى پيامبر صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏آله به خداوند پيوسته و وصل كامل پيدا كرده است. تفاوت در ميم امكان است كه او واجب و اين ممكن است. او اصل است واين پيوند كه: همه عالم در ميم ـ امكان ـ غرق مى‏باشند. تعبير حديث معتبر كافى شريف(11) در تطبيق كريمه 35 و 36 سوره ذاريات:«فأخرجنا من كان فيها من المؤمنين فما وجدنا فيها غير بيت من المسلمين» بر اهل بيت عليهم‏السلام از همين باب است. يعنى در آن درجه كامل ايمان واعتقاد و درك و وصل ولمس معنوى، فقط اهل بيت عليهم‏السلام پيامبر صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏آله قرار دارند. يعنى در كره زمين فقط يك خاندان تسليم مطلق حضرت حق مى‏باشند.
حديث شريف:«نحن و اللّه أسماء اللّه الحسنى؛ به خدا قسم كه ما اسماى نيكوى الهى هستيم» نيز همين وصل را مى‏رساند.(12)
حديث ديگر: «ما با خداوند حالاتى داريم كه گويا ما، او هستيم» نيز همين طور، با اين تفاوت كه آن وصل به مقام لاهوت يعنى مقام اسماءو صفات را مى‏رساند و اين، وصل به مقام هاهوت و ذات را مى‏رساند. همه اين‏ها طبق قاعده كلى تكامل است. هدف در خلقت هر چيز، تكامل اوست و تكامل انسان وصل به موجود برتر است. موجود برتر فقط ذات خداوند است. فرشتگان گرچه از نظر ذات اشرف هستند و نورانى‏تر و زيباتر، ليكن در مقام فعليّت و عمل چنين نيست. زيرا انسانِ پاك، پاكى خود را با زحمت بسيار وپس از درگيرى با قواى شهوانى و غضب به دست آورده و اين شرافت بيشترى است. پس جاى اشكال نيست كه چرا ملائكه كه هرگز گناه نمى‏كنند خليفه خدا نشدند و انسان خليفه خداست «إني جاعل في الأرض خليفة»

- پاورقی -

 (7) - كافى، ج 1، ص 442، ح12.
(8) - همان، ح11.
(9) - «ثم دنى فتدلّى فكان قاب قوسين أو أدنى»، نجم، آيه 8-9.
(10) - «... لا فرق بينك و بينها إلاّ أنهم عبادك...» از دعاهاى ماه رجب از ناحيه مقدسه حضرت ولى عصر ارواحنا فداه به نقل شيخ طوسى به دست محمد بن عثمان رسيده است.
(11) - كافى، ج 1، ص 425، ح 67.
(12) - مرحوم فيض نيز در كلمات مكنونه از على عليه‏السلام نقل مى‏كند: «ان للّه تعالى شرابا لاوليائه اذا شربوا سكروا و اذا سكروا طربوا و اذا طربوا طابوا و اذا طابوا ذابوا و اذا ذابوا خلصوا و اذا خلصوا طلبوا و اذا طلبوا وجدوا و اذا وجدوا وصلوا و اذا وصلوا اتصلوا و اذا اتصلوا لا فرق بينهم و بين حبيبهم؛ خداوند براى دوستان و صاحب منصبانش شرابى دارد كه وقتى مى‏خورند مست مى‏شوند و چون مست شدند بطرب مى‏آيند و چون به طرب آمدند پاك مى‏شوند و چون پاك شدند ذوب مى‏شوند و چون ذوب شدند خالص مى‏شوند و چون خالص شدند طلب مى‏كنندو چون طلب كردند مى‏يابند و چون يافتند وصل مى‏شوند و چون وصل شدند پيوند محكم پيدا مى‏كنند و چون چنين شدند فرقى ميانشان و محبوبشان نيست». مرحوم سيد حيدر آملى نيز آن را در جامع الاسرار، ص 381، نقل كرده است.

نوشتن دیدگاه