ابن اسحاق در ادامه مى‏نويسد: سپاهيان على عليه‏السلام به خاطر برخورد شديد وى با آنان در باز پس‏گيرى حلّه‏هايى كه به تن كرده بودند، به شكايت از نزد رسول‏اللّه صلى‏الله‏عليه‏و‏آله پرداختند. سپس با سند خود از ابوسعيد خدرى روايت كرده است: پس از آن رسول الله صلى‏الله‏عليه‏و‏آله براى ايراد خطبه از جاى خود برخاست و شنيدم كه مى‏فرمايد: «اى مردم، از على عليه‏السلام شكوه نكنيد؛ زيرا به خدا سوگند كه او در راه خدا بهتر از آن است كه مورد شكوه قرار گيرد.»(51)
شيخ مفيد ضمن نقل اين حادثه اضافه مى‏كند: پس از گلايه‏هاى سربازان از على عليه‏السلام ، پيامبراكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله به جارچى خود دستور داد كه با صداى بلند اعلام كند: زبان‏هاى خود را از بدگويى درباره على عليه‏السلام بازداريد. همانا او در امور مربوط به خداوند متعال سخت گير و خشن است و در امور دينى‏اش مسامحه و چشم‏پوشى نمى‏كند.(52)
چنين به نظر مى‏رسد كه رسول‏الله صلى‏الله‏عليه‏و‏آله با پارچه‏ها و بردهاى يمانى پرده‏اى براى كعبه فراهم كرد و كعبه را كه در زمان آن حضرت هجده ذرع،(53) ارتفاع داشت با آن پوشانيد و اين عمل پيامبراكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله به عنوان يك سنّت باقى ماند.
پيامبراكرم در روزهاى سه شنبه، چهارشنبه، پنج شنبه و جمعه، كه مصادف با روز ترويه [هشتم ذى‏الحجه] بود، در بطحاى مكه اقامت كرد و پس از زوال خورشيد در ظهر روز هشتم به سوى منى حركت كرد.(54)
مرحوم كلينى با سند خود از امام صادق عليه‏السلام روايت مى‏كند: «پس از زوال خورشيد در روز ترويه پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله به مردم دستور داد كه غسل كنند و محرم شوند. سپس آن حضرت و اصحابش در حالى كه محرم شده بودند و تلبيه مى‏گفتند، حركت كردند تا به منى رسيدند. در آن‏جا پيامبراكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشا و نماز صبح را به جاى آورد.»(55) و سپس كمى صبر كرد تا خورشيد طلوع كرد. آن‏گاه به عده‏اى فرمود كه چادرى را براى او در نمرة در منطقه عرفات برپا كنند و خودش به همراه مسلمانان به سوى عرفات حركت كرد.(56) آن حضرت از راه بين المأزمين به سوى عرفات نرفت، بلكه راه ضبّ را در پيش گرفت.(57)
تا پيش از آن سال قريشى‏ها از راه مزدلفه به سوى عرفات مى‏رفتند و ديگران را از اين راه منع مى‏كردند. آن‏ها اين را امتيازى براى خويش مى‏شمردند و اميدوار بودند كه پيامبر همان راه ايشان را انتخاب كند، اما چنين نشد؛ زيرا خداى متعال وحى نازل كرده بود: «ثُمَّ أفيضوا مِنْ حيثُ أفاض الناسُ و استغفروا اليه»؛(58) از همان جايى كه مردم كوچ مى‏كنند، كوچ كنيد و از درگاه خداوند متعال طلب آمرزش كنيد.
آن حضرت پس از ورود به عرفات وارد چادر خود شد كه در نمرة در كنار درخت‏هاى أراك در وادى عُرنة نصب شده بود(59) و در همان باقى ماند تا اين‏كه ظهر نزديك شد.
پس از نزديك شدن ظهر، رسول‏الله صلى‏الله‏عليه‏و‏آله دستور داد كه ناقه‏اش، قصواء را آماده كردند.(60) آن حضرت در حالى كه غسل كرده بود، خارج شد(61) و مسلمانانى را كه در اطراف او حلقه زده بودند مورد خطاب قرار داد و فرمود: «اى مردم، همانا خداوند متعال در اين روز به شما مباهات مى‏كند و همه شما را مورد مغفرت عام خويش قرار مى‏دهد. آن‏گاه متوجه على عليه‏السلام شد و فرمود: و على عليه‏السلام را مورد مغفرت خاص خويش قرار مى‏دهد. سپس فرمود: اى على، به نزديك من بيا. على عليه‏السلام به پيامبر نزديك شد، آن حضرت در حالى كه دست او را در دست گرفته بود، فرمود: همانا سعادتمند واقعى و به تمام معنا كسى است كه بعد از من از تو اطاعت كند و تو را دوست داشته باشد و به درستى كه بدبخت واقعى و به تمام معنا كسى است كه بعد از من از تو نافرمانى كند و با تو دشمنى بورزد.»(62)
سپس سوار ناقه شد و حركت كرد تا در جايى كه امروزه مسجد نمرة قرار دارد، ايستاد(63) و اين خطبه را ايراد فرمود:(64) حمد و سپاس مخصوص پروردگار متعال است. او را سپاس مى‏گوييم و از او كمك مى‏خواهيم و به درگاه او استغفار و توبه مى‏كنيم و از شر و بدى‏هاى نفس‏هايمان و زشتى‏هاى اعمالمان به او پناه مى‏بريم. هركسى كه خدا او را هدايت كند، گمراه‏كننده‏اى براى او نخواهد بود و هركسى كه خدا او را گمراه كند، هدايت‏گرى براى او نخواهد بود. شهادت مى‏دهم كه هيچ خدايى جز خداى يگانه نيست و او هيچ شريكى ندارد و شهادت مى‏دهم كه محمد بنده و فرستاده اوست.
اى بندگان خدا، شما را به تقواى الهى سفارش مى‏كنم و شما را به اطاعت از پروردگار به وسيله اعمالتان توصيه مى‏كنم و از خدا مى‏خواهم كه آنچه خير است براى ما قرار دهد.
اى مردم! آنچه را كه براى شما بيان مى‏كنم، خوب گوش كنيد؛ زيرا ممكن است كه بعد از اين سال و در چنين جايگاهى در ميان شما نباشم.
اى مردم! خون و آبروى شما بر همديگر حرام است تا وقتى كه خداى متعال را ملاقات كنيد، چنان‏كه امروز و در اين مكان خون و آبروى شما بر همديگر حرام است. آيا پيام الهى را ابلاغ كردم؟ مردم گفتند: بله يا رسول‏اللّه. آن‏گاه پيامبر فرمود: خدايا تو شاهد باش كه دستور تو را ابلاغ كردم.
اى مردم! هركسى كه امانتى نزد خود دارد، بايد آن را به صاحبش برگرداند و رباهاى معين شده در جاهليت را باطل اعلام مى‏كنم و اولين ربايى كه آن را باطل اعلام مى‏كنم، رباهاى متعلق به عباس بن عبدالمطلب است. خون‏هاى ريخته شده در زمان جاهليت را باطل اعلام مى‏كنم، اولين خونى كه آن را باطل اعلام مى‏كنم(65)، خون ابن ربيعة بن الحارث (فرزند عبدالمطلب) است كه دوران شيرخوارگى‏اش را در قبيله بنى سعد مى‏گذرانيد و عده‏اى از طايفه هذيل او را به قتل رساندند.(66) و همانا تمامى افتخارات جاهليت‏به‏جزپرده‏دارى‏كعبه‏وآبرسانى‏به‏حجاج‏راباطل‏اعلام‏مى‏كنم.
به درستى كه زمان به همان هيأتى كه در آن روز خداوند آسمان‏ها و زمين را آفريد، دور مى‏زند و «تعداد ماه‏ها نزد خداوند از روزى كه آسمان‏ها و زمين را آفريده، در كتاب علم خدا، دوازده ماه است. از اين دوازده ماه، چهارماه، ماه حرام است.»(67) كه سه تا پشت سر هم قرار دارند و يكى منفرد است. آن‏ها عبارتند از ماه‏هاى ذى‏القعده، ذى‏الحجه و محرم و ماه رجبى كه بين ماه‏هاى جمادى و شعبان قرار دارد. آيا پيام الهى را ابلاغ كردم؟ مردم گفتند: بله يا رسول الله. آن‏گاه فرمود: خدايا تو شاهد باش.
اى مردم! زنان شما بر شما حقى دارند و شما هم بر آن‏ها حقى داريد. حق شما بر آن‏ها اين است كه ناموس شما را حفظ كنند و بدون اجازه شما، كسى را كه دوست نداريد به منزل راه ندهند و مرتكب فحشا نشوند. اگر اين كارها را مرتكب شدند، خداوند به شما اجازه داده است كه از آن‏ها كناره‏گيرى كنيد و آن‏ها را در خوابگاه‏هايشان تنها بگذاريد و آن‏ها را تنبيه كنيد به صورتى كه آسيبى به آن‏ها نرسد. پس اگر از كارهاى زشت خود دست كشيدند و از شما اطاعت كردند، بر شماست كه طبق عرف نفقه آن‏ها را بدهيد. همانا بدانيد كه آن‏ها را به مثابه امانت الهى در اختيار گرفته‏ايد و بر طبق دستور كتاب خداوند بر خويش حلال ساخته‏ايد، پس درباره زنان تقواى الهى پيشه كنيد و به خير و نيكى درباره آن‏ها سفارش و وصيت كنيد.
اى مردم! «به درستى كه مؤمنان باهم برادر هستند.»(68) و براى هيچ مؤمنى جايز نيست كه در مال برادرش تصرف كند مگر با رضايت او. آيا پيام الهى را ابلاغ كردم؟... خدايا تو شاهد باش.
اى مردم! به هوش باشيد كه به دوران كفر و جاهليت بازنگرديد و خون همديگر را نريزيد. آگاه باشيد كه من در ميان شما چيزى را به وديعه گذاشته‏ام كه اگر بدان عمل كنيد، هيچ‏گاه گمراه نخواهيد شد: كتاب خدا و عترتم، اهل بيتم را.(69) آيا پيام الهى را ابلاغ كردم؟... خدايا تو شاهد باش.
اى مردم! همانا خداى شما يكى است، و پدر شما يكى است، همگى از آدم هستيد و آدم از خاك آفريده شده است. «همانا گرامى‏ترين شما نزد خدا، با تقواترين شماست.»(70) و يك فرد عرب بر يك فرد عجم هيچ برترى ندارد، مگر به واسطه تقوا. آيا پيام الهى را ابلاغ كردم؟... خدايا تو شاهد باش.
اى مردم! همانا پروردگار نصيب هر وارثى را از ميراث معين كرده است و براى هيچ كس سزاوار نيست كه در بيش‏تر از ثلث اموالش وصيت كند. بدانيد كه فرزند منتسب به پدر و مادر واقعى مى‏باشد و جزاى زناكار سنگسار شدن است و اگر فرزندى خود را به غير پدر واقعى‏اش منتسب بكند و اگر برده‏اى خود را به غير از مولاى واقعى‏اش متعلق بداند، پس لعنت خدا و ملائكه و تمام مردم بر اوست و خداوند هيچ عملى را از او نمى‏پذيرد. والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته.(71)
پس از آن‏كه خطبه رسول‏الله صلى‏الله‏عليه‏و‏آله به اتمام رسيد، بلال شروع به اذان گفتن كرد. پس از اذان، آن حضرت شترش را خوابانيد و از آن پياده شد. سپس بلال اقامه را گفت(72) و پيامبر نماز ظهر را به جاى آورد و آن‏گاه بدون آن‏كه نماز ديگرى بخواند اقامه را گفت و نماز عصر را به جاى آورد.
پس از آن سوار ناقه‏اش، قصواء شد و به سوى محل وقوف آمد. آن‏گاه شكم ناقه‏اش را به سوى صخره‏ها قرار داد و در اين حالت جبل المشاة در مقابل او قرار گرفت و صورت آن حضرت صلى‏الله‏عليه‏و‏آله به سوى قبله بود.
پيامبر همين‏طور ايستاده بود(73) و مسلمانان هم با فشار در پشت سر و اطراف ناقه آن حضرت جمع شده بودند. آن حضرت جهت ناقه‏اش را مقدارى برگرداند، مردم هم به سرعت همين كار را كردند، تا در پشت سر ناقه وى قرار گيرند. در اين حال، پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود: تنها پشت سر ناقه من محل وقوف به عرفات نيست، بلكه تمام اين منطقه محل وقوف است و با دست به محل وقوف اشارهكرد. پس از آن مردم پراكنده شدند.(74)
در آن‏جا پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود: همانا بهترين دعاى من و دعاى پيامبران پيش از من اين است: «لا اله الا اللّه، وحدَهُ لا شريك له، له‏الملك‏وله‏الحمد،يحيى‏ويميت،بيده‏الخيروهوعلى‏كل‏شى‏ءٍ قدير.»

نوشتن دیدگاه