شكر بمعناى سپاسگزارى در مقابل كفران است، و چنانكه كفران صحيح نيست مگر از كسى كه استفاده از نعمت نموده و از آن بهره مند شده اما در عوض نافرمانى كرده و از آن قدردانى نكرده باشد. شكر و سپاس نيز بر نعمتى صحيح است كه بخود سپاسگزار رسيده باشد، بر خلاف حمد كه گفتيم ستايشى است در برابر مطلق نيكوئى.
با توضيح مفهوم حقيقى هرسه كلمه روشن مى شود كه اگر بجاى الحمد لله، المدح لله گفته شود، احتمال اينكه معناى غير اختيارى بودن داشته باشد امكان دارد و اين احتمال با عظمت و قدرت كامله ى ذات احديت سازگار نيست. اما حمد، ستايش خاص و صريح در برابر احسانى است كه از روى كمال اختيار صادر شود، چه اينكه خداوند متعال با تعبيرى كه در قرآن آمده (قهار) است يعنى در مقابل هيچ موجودى مقهور نمى گردد. و از اينجا نكته اى هم استفاده ميشود، كه گوينده الحمد لله اعتراف ضمنى دارد كه احسان ذات بارى جل شأنه از راه اختيار بوده و جبرى در كار نيست. و نيز بجاى الحمد لله- الشكرلله نمى توان گفت، زيرا چنانچه گذشت شكر سپاس نعمتى است كه بخود سپاسگزار رسيده باشد، ولى مراد در اين خطبه ى شريفه اينست كه: خدا را در برابر انعام و احسان عمومى كه همه ى موجودات، از جمله خود سپاسگزار را فرا گرفته ثنا مى گويم و آن با كلمه شكر ادا نمى شود.
ممكن است گفته شود كه حمد با شكر مترادف است [ مترادف، يعنى: دو كلمه و يا بيشتر كه در لفظ مختلف و در معنى يكى باشد مانند انسان و بشر.] و در دعا هم وارد شده: الحمد لله شكرا- ستايش خاص ذات الهى است بجهت انجام مراتب سپاسگزارى- و در اصطلاح دستور زبان عربى كلمه شكرا مفعول مطلق كه براى بيان كيفيت فعل است و در اين صورت حمد از اقسام شكر ميشود.
اما اين استدلال صحيح نيست زيرا كلمه شكر (مفعول له) است و هميشه مفعول له در زبان عربى براى بيان انگيزه ى فعل استعمال ميشود چنانكه ميگويند: ضربت تأديبا بعلت تأديب زدم و در جمله الحمد لله شكرا هم شكر علت سپاسگزارى است باين معنا كه ستايش مخصوص ذات اقدس الهى است و اين ستايش براى بجا آوردن شكر است، پس مفهوم شكر غير از مفهوم حمد است، و نيز فرق ميان حمد و مدح هم معلوم شد و هيچ كدام از اين كلمات سه گانه مترادف نيستند.

نوشتن دیدگاه