وصایای طاهره صدیقه (س) در سه بعد: مالی، مكتوب و شفاهی مورد بررسی قرار می گیرد:

الف. وصیت‌نامه مالی
فاطمه(س) در روزهای پس از رحلت رسول خدا(ص)، در مورد اموال موقوفه و شخصی خویش وصایایی داشت و بسیاری از اموالی را كه از رسول خدا(ص) به وی رسیده بود، وقف كرد. نقل شده است: بعد از رحلت رسول خدا(ص)، عباس بن عبدالمطلب نزد دختر پیامبر رفت و از وی خواست تا مقداری از اموال رسول خدا را برای پذیرایی از مهمان‌ها و مصارف دیگرش به وی بدهد، لكن معلوم شد دختر پیامبر همه آنها را در راه خدا وقف كرده و چیزی باقی نمانده است.
در اینجا دو نمونه از وصایای مالی آن حضرت را ذكر می‌كنیم.
1. حیطان سبعه
حیطان سبعه، باغ‌های هفت گانه‌ای بود كه اطراف آن دیوار كشیده شده بود. بنا به روایتی، حضرت فاطمه(س) وصیت كرده بود تا این باغ‌ها وقف امور خیریه شود. ابوبصیر می‌گوید: خدمت امام باقر(ع) رسیدم. او فرمود:آیا وصیت‌نامه مادرم فاطمه(س) را دیده‌ای؟ عرض كردم: نه. سپس درخواست كردم آن را بر من بخواند. امام باقر(ع) زنبیل كوچكی را آوردند و نوشته‌ای را در مقابلشان نهادند كه درباره حیطان سبعه بود. در آن وصیت‌نامه آمده بود.
بسم الله الرحمن الرحیم. هذا ما اوصت به فاطمه بنت محمد رسول الله(ص) اوصت بحوائطها السبعه: العواف و الدلال و البرقه و المثیب و الحُسنی و الصافیه و ما لام ابراهیم الی علیٌ بن ابی‌طالب(ع) فان مضی علیّ فالی الحسن فان مضی الحسن فالی الحسین فان مضی الحسین فالی الاكبر من ولدی. شهد الله علی ذلك و المقداد بن الاسود و الزبیربن عوام و كتب علی بن ابی‌طالب(ع)؛
به نام خداوند بخشنده مهربان. این، چیزی است كه فاطمه دختر محمد رسول الله(ص) بدان وصیت كرده است. فاطمه(س) وصیت می‌كند به باغ‌های دیوار كشیده هفت‌گانه كه عبارت‌اند از: العواف، الدلال، البرقه، المثیب، الحسنی، الصافیه، و مشربه ام ابراهیم... كه درآمد اینها باید در راه خدا برای نصرت اسلام مصرف شود. من وصی خود را علی بن ابی‌طالب(ع) قرار می‌دهم. چنانچه او درگذشت، وصی من فرزندم حسن است و اگر او درگذشت، فرزند دیگرم حسین وصی من است و چنانچه حادثه‌ای برای او پیش آمد، بزرگ‌ترین فرزند پسر باقیمانده‌ام آن را به عهده می‌گیرد. خداوند را بر این وصیت شاهد می‌گیرم و همچنین مقداد بن اسود و زبیر بن عوام بر آن گواهی خواهند داد.
امام باقر(ع) فرمود : مادرم فاطمه(س) این وصیت را انجام داد و پدرم علی بن ابی‌طالب(ع) آن را نوشت و برای همیشه باقی ماند.[1[

2. ام العیال
ام العیال از دیگر موقوفات فاطمه زهرا(س) است كه بیست هزار نخل داشت و نیز میوه‌هایی چون لیمو و پرتقال و ... در آن كشت می‌شد. فاطمه اطهر(س) آن را نیز وقف فقرا و سادات كرد كه در كتاب‌های عامه و خاصه چنین آمده است: امُّ العیال صدقه فاطمه بنت رسول الله(ص)؛ ام العیال صدقه فاطمه دختر رسول خداست.
حضرت فاطمه(س) برای آن هم وصیت‌نامه خاصی نوشت؛ زیرا این منطقه از اهمیت والایی برخوردار بود. امّ العیال امروز هم دارای چشمه‌های پر آب و سرشار است و از مناطق سرسبز و ییلاقی به شمار می‌رود.[2]

ب) وصیت نامه الهی ـ سیاسی
آن حضرت وصایای شفاهی و غیر مكتوب نیز داشت و به حضرت امیرمومنان(ع) سفارش‌هایی كرد. این وصیت در آخرین ساعات واپسین عمر مطرح شد و فرازهای مختلفی دارد.
1. ای علی! مرا یاد كن.
او در لحظه‌های واپسین زندگی به امیرمومنان امام علی(ع) فرمود:
قالت: یا اَبَاالْحَسَنِ لَمْ یَبْقَ لِی اِلاّ رَمَقٌ مِنَ اَلْحَیاهِ وَ حَانَ زَمانُ الرَّحِیلِ وَالْوِداعِ فَاسْتَمِعْ كَلامِی فَاِنَّكَ لا تَسْمَعُ بَْعدَ ذلِكَ صَوْتَ فاطِمَهَ ابَداً اوُصیكَ یَا اَبَاالْحَسَنِ اَنْ لا تَنْسَانِی وَ تَزُورَنی بَعدَ مَمَاتِی؛ ای اباالحسن! برای من لحظه‌ای بیش از زندگانی نمانده است و زمان كوچ و خداحافظی فرارسیده است. سخنان مرا بشنو؛ زیرا پس از این صدای فاطمه را هرگز نخواهی شنید. ای اباالحسن! تو را وصیّت می‌كنم كه مرا فراموش نكنی و پس از وفات من همواره مرا زیارت كنی.[3[
2. خواندن قرآن
همچنین حضرت زهرا(س) در كلمات ارزشمند دیگری، به امام علی(ع) وصیّت فرمود كه: اِذا اَنَا مِتُّ فَتَوَلَّ اَنْتَ غُسْلِی وَ جَهِّزْنِی وَ صَلِّ عَلَیَّ وَ اَنْزِلْنِی قَبْرِی وَ الْحِدْنِی وَ سَوِّ التُّرابَ عَلَیَّ وَ اجْلِسْ عِنْدَ رَاسِی قَبالَهَ وَجْهِی فَاَكْثِرْ مِنْ تِلاوَهِ وَالدُّعَاءِ فَاِنَّها ساعَهٌ یَحْتاجُ الْمیِّتُ فیِها اِلی اُنْسِ الاَحْیاءِ وَ اَنَا اَسْتَوْدِعُكَ اللهَ تَعَالی وَ اُوصیِكَ فِی وَلَدیِ خَیْراً؛
وقتی وفات كردم تو غسل و كفن مرا به عهده گیر، و بر من نماز بگزار، و مرا درون قبر گذاشته، دفنم كن و خاك را بر روی قبر من ریخته، سپس هموار ساز و بر بالینم رو به روی صورت من بنشین و زیاد قرآن بخوان و دعا كن؛ زیرا در چنین لحظه‌هایی مردگان به انس گرفتن با زندگان نیاز دارند. من تو را به خدا می‌سپارم و درباره فرزندانم سفارش نیكوكاری دارم.[4[
3. ازدواج با امامه
از وصایای دیگر حضرت زهرا(س) به علی(ع)، توصیه به ازدواج با دختر خواهر فاطمه(س) امامه بود كه فرمود:
جَزاكَ اللهُ عَنِّی خَیّرَ الْجَزاءِ یَابْنَ عَمِّ رَسولِ اللهِ اَوصیِكَ اَوَّلاً اَن تَتَزَوَّجَ بَعّدِی بِاِبْنَهِ اُخْتِی اَمَامََهَ فَاِنَّها تَكونُ لِوَلِدِی مِثْلِی فَاِنَّ الرَّجالَ لابُدَّ لَهُمْ مِنَ النِّساءِ؛[5] ای پسر عموی پیامبر! خداوند تو را پاداش نیكو دهد! اولین وصیت من به تو این است كه چون مردان به زنان نیاز دارند. پس از من با دختر خواهرم امامه ازدواج كن؛ زیرا او همانند من با فرزندانم مهربان است.
4. آنان را آگاه مساز !
حضرت زهرا(س) در تداوم مبارزات منفی علیه كودتاگران سقیفه، به امام علی(ع) وصیت كرد:
اِنِّی اُوصیِكَ اَنْ لایَلِیَ غُسْلِی وَ كَفَنِی سِواكَ وَ اِذا اَنَا مِتُّ فَادْفِنِّی لَیْلاً وَ لا تُوذِّنَّنَ بِی اَحَداً، وَ لا تُوذِنَنَّ بِی اَبَابَكْرِ وَ عُمَرَ وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ رَسولِ اللهِ(ص) اَنْ لا یُصَلِّیَ عَلَیَّ اَبُوبَكْرٍ وَ لا عُمَرُ؛[6[
همانا من تو را وصیت می‌كنم كه غسل و كفن كردن مرا كسی غیر از تو انجام ندهد و وقتی وفات كردم، مرا شب دفن كن و هیچ كس را خبر نكن و ابوبكر و عمر را نیز مطّلع نساز و تو را سوگند می‌دهم به حق رسول خدا(ص) كه ابوبكر و عمر بر جنازه من نماز نخوانند.

جوهری از اعیان و بزرگان اهل تسنن – متوفاي 323 هجري - در کتاب السقیفه و فدک می نویسد :
ساعات اخر پیش از وفات -حضرت صدیقه کبری- فاطمه - سلام الله علیها -، -امیرالمومنین- علی - علیه السلام - را به حضور طلبیدند و گفتند :
 امنفذ انت وصيتي و عهدي او والله لاعهدن الى غيرك
فقال (علیه السلام ) : بلی انفذها
فقالت (عليهاالسلام ) : اذا انا مت فادفني ليلا و لاتؤذنن بي ابابكر عمر ؛[7]
ایا تو این وصیت و پیمانم را انجام می دهی یا اینکه به خدا قسم با کس دیگری پیمان می بندم که زمانی که از دنیا رفتم ، مرا شبانه دفن کنی و ابوبکر و عمر را خبر نکنی .

5. دشمن من و رسول خدا(ص) را آگاه مكن!
همچنین آن حضرت خطاب به امیرالمومنین علی(ع) فرمود:
اُوصِیكَ اَنْ لایَشْهَدَ اَحَدٌ جِِنازَتِی مِنْ هولاءِ الَّذینَ ظَلَمونِی وَ اَخَذوا حَقِّی فَاِنَّهُمْ عَدُوِّی وَ عَدُوُّ رَسولِ اللهِ وَ لا تَتْرُكْ اَنْ یُصَلِّیَ عَلَیَّ اَحَدٌ مِنْهُمْ وَ لا مِنْ اَتْباعِهِمْ وَ ادْفِنِّی فِی الَّیْلِ اِذا هَدَات الْعُیُونُ وَ نَامَتِ الاَبْصارُ؛[8] (ای علی) تو را وصیت می‌كنم هیچ یك از آنان كه به من ظلم روا داشتند و حق مرا غصب كردند، نباید در تشییع جنازه من شركت كنند؛ زیرا آنها دشمنان من و دشمنان رسول خدا هستند و اجازه نده كه فردی از آنها و پیروانشان بر من نماز بگزارد. مرا شب دفن كن، آن هنگام كه چشم‌ها آرام گرفته و دیده‌ها به خواب فرو رفته باشند.
ج) وصیت نامه مكتوب
سخنان فاطمه(س) در آخرین لحظات با شوهر مظلوش به پایان رسید. او با ذكر شهادتین برای همیشه چشمان خود را بر روی دنیا بست و به دیار ابدی، نزد پدرش رسول گرامی اسلام شتافت. به اطراف خانه خانه خویش نگاه كرد، چشمش به بسته‌ای افتاد كه از همسرش به یادگار مانده بود. آن را باز كرد و دید حضرت فاطمه، چنین وصیت كرده است:
بِسْمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیم. هذا ما اَوْصَتْ بِهِ فاطِمَهُ بِنْتُ رَسولِ اللهِ، اَوْصَتْ وَ هِیَ تَشْهَدُ اَنْ لا الهَ اِلاّ اللهُ وَ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسولُهُ وَ اَنَّ الْجَنَّهَ حَقُّ وَ النّارَ حَقُّ وَ اَنَّ السّاعَهَ آتِیَهٌ لارَیْبَ فیها وَ اَنَّ اللهَ یَبْعَثُ مَنْ فُی الْقبورِ، یا عَلِیُّ اَنَا فاطِمَهُ بَنتُ مُحَمَّدٍ(ص) زَوَّجْنَی اللهُ مَنْكَ لاكونَ لَكَ فِی الدُّنیا وَ الاخِرهِ، اَنْتَ اَوْلی بِی مِنْ غَیْرِی، حَنِّطْنی و غَسِّلْنِی و كَفِّنِّی بِاللَّیلِ وَ صَلِّ عَلَیَّ وَ ادْفِنِّی بِاللَّیْلِ وَ لا تُعْلِمْ اَحَداً وَ اَسْتَوْدِعُكَ اللهَ و اقْرَءُ عَلی وُلْدِی السَّلامَ اِلی یَومِ الْقِیامَهِ؛[9]
به نام خداوند بخشنده و مهربان. این وصیّت‌نامه فاطمه دختر رسول خداست و در حالی وصیّت می‌كند كه شهادت می‌دهد خدایی جز خدای یگانه نیست و محمّد(ص) بنده و پیامبر اوست و بهشت حق است و آتش جهنم حق است و همانا روز قیامت فراخواهد رسید و شكّی در آن نیست و خداوند مردگان را از قبر زنده كرده، وارد محشر می‌فرماید.
ای علی! من فاطمه دختر محمّد هستم. خدا مرا به ازدواج تو درآورد تا در دنیا و آخرت برای تو باشم. تو از دیگران بر من سزاوارتری. حنوط و غسل و كفن كردن مرا در شب به انجام رسان و شب بر من نماز بگزار و شب مرا دفن كن و به هیچ كس اطّلاع نده. تو را به خدا می‌سپارم و بر فرزندانم تا روز قیامت، سلام و درود می‌فرستم.

پاورقی :
1)    کافی : ج 7 ص 48
2)    معجم البلدان –الحموی - : ج 1 ص 254 – مراصد الاطلاع – بغدادی- : ج 1 ص 117
3)    کوکب الدری، ج 1، ص 253.
4)    بحارالانوار: ج 79، ص 27
5)    بحارالانوار : ج 43 ص 192
6)    عین این روایت را نیافتیم بلکه در بحار الانوار ج 29 ص 112 و ج 78 ص 305 مضمون ان وارد شده است.
7)    السقیفه و فدک : 147
در معانی الاخبار شیخ صدوق ص 356 همین خبر وارد شده است ولی به جای ذکر نام ابی بکر و عمر ، رجلین ذکرتهما ، امده است .
 8)بحارالانوار : ج 31 ص 619
9)بحار الانوار : ج 43 ص 214

منبع : باشگاه خبرنگاران با اصلاحات

نوشتن دیدگاه