مقدمتا بايد دانست كه كلمه ميزان در لغت بر مايوزن به الشى و بر وسيله سنجش اطلاق مى شود و نظر باينكه در عرف اهل معرفت الفاظ موضوعند از براى معانى عامه پس وسيله سنجش اعم از اين است كه از جنس و سنخ ماديات و جسمانيات باشد يا از سنخ روحانيات و معنويات باشد و همين طور شى موزون اعم است از اينكه جسمانى و مادى باشد يا روحانى و معنوى ملكى باشد يا ملكوتى جبروتى باشد يا لاهوتى از سنخ و جنس ‍ ماديات باشد يا مجردات از اعيان ذوات باشد يا از صفات و ملكات در هر صورت بايست ميزان و شى موزون سنخيتى و مجانستى و مناسبتى با يكديگر داشته باشد و بايد دانست كه ميزان كل شى بحسبه و وسيله سنجش هر چيز را تناسب با شى موزون شرط است كه بايد رعايت شود.
مثلا براى اجسام ثقيله در مقام سنجش ترازوهاى خاصى معين شده مانند قپان و غيره و بر همين مقياس است سنجش اجسام خفيفه و ظريفه و چنان نيست كه تمام اجسام داراى يك ميزان باشند.
فى المثال براى سنجش درجه حرارت ميزانى است كه آنرا ميزان الحراره نامند براى سنجش فشار خون كه در چه درجه است ميزانى است كه مشاهده مى نمائيد براى سنجش نغم و اصوات و مطلق آوازها و آهنگها (ميزان علم موسيقى است ) كه واضح آن فيثاغورت حكيم و شايد از انبياء باشد.
نقل عن فيثاغورت انه عرج بصفاء نفسه و ضياء قلبه الى عالم الملكوت فسمع حفيف الا ملاك و دمدمته الافلاك ثم رجع و رتب عليها علم الموسيقى . ملا محمد جلال الدين عارف معروف در كتاب مثنوى گويد:
پس حكيمان گفته اند اين لحنها
از دوار چرخ بگرفتيم ما
بانگ گردشهاى چرخ است اين كه خلق
مى نوازندش به طنبور و بحلق
ناله سرنا و تهديد دهل
چيزكى ماند بدان ناقور كل
مؤ منان گويند كآثار بهشت
نغز گردانيد هر آواز زشت
ما هم اجزاء آة م بوده ائيم
در بهشت آن لحنها بشنوده ايم
گرچه بر ما ريخت آب و گل شكى
يادمان آيد آز آنها اندكى
ليك چون آميخت با خاك كرب
كى دهد اين زير و اين بم آن طرب
انسان بالفطره و بالطبع از صوت خوش لذت مى برد و حال وجد و ابتهاج برايش رخ مى دهد.
ميزان براى سنجش اخبار و احاديث صحت و سقم كتاب الله قرآن است .
ميزان براى سنجش اشعار علم عروض و قواعد آن است . ميزان براى سنجش اافكا از حيث خطا و صواب علم منطق و قواعد آن است .
ميزان براى سنجش علوم عقليه علم حكمت و فن فلسفه است .
ميزان سنجش معارف ربانيه سنجش معارف ربانيه و شناخت نظام اسمائيه و لوازم آن از اعيان ثاابته و شناخت مظاهر اسماء الهيه سرمدا و دهرا و زمانا علم شريف عرفان و حكمت متعاليه است كه رياست و سيادت بر ساير علوم و فنون دارد و اوحدى از اهل عرفان و معرفت و كرسى نشينان عرش ‍ علم و حكمت در ازمنه و اعصار يافت مى شوند در وجه الارض كه واجد اين علم شريف بوده باشند و اگر هم يافت شوند كنتر حاضرند كه اين علم را بكسى بياموزند مگر تشخيص دهند كه اهليت براى آموختن اسرار و رموز اين علم اعلى براى اهلش دريغ نخواهند داشت بلكه فرض و واجب است كه تشنگان شراب معرفت و عشاق حقايق را بقدر ظرفيت او از صهباى عرفان سيراب نمايند و دستور هم همين است .
قال سيد العابدين و زين العارفين مولانا على بن الحسين صلوات الله و سلامه عليه
انى لا كتم من علمى جواهره
كيلا يرى الحق ذو جهل فيفتتنا
قد تقدم فى هذا ابوالحسن
الى الحسين و وصى قبله الحسنا
ياا رب جوهر علم لو ابوح به
لقيل لى انت ممن يعبد الوثنا
و لا ستحل رجال مسلمون دمى
يرون اقبح ما ياتونه حسنا
حافظ قرآن لسان الغيب گويد:
با مدعى مگوئيد اسرار عشق و مستى
تا بى خبر بميرد در عين خودپرستى
علمى كه بشر را آدم ميكند و او را انسان واقعى مى سازد منحصرا علم عرفان است علم حكمت قرآنى است (نه حكمت يونانى ). و من يوتى الحكمته فقد اوتى خيرا كثيرا آيه 269 سوره بقره .
اساس و ريشه علم حكمت و عرفان در واقع قرآن است حكماى متاهلين و عرفاى شامخين همه شاگردان تربيت شده مكتب قرآن و سر سپرده اهل بيت عصمت و معادن عليهم السلام مى باشند.
برو گر عاقلى زين حكمت آموز
بنور حكمت آان جان بيفروز
سخن بشنو ز وحى آسمانى
كه مرجانراست عمر جاودانى
چو قرآن بحر بى پاين عرفان
يكى گنجينه شايان عرفان
سخن سنجى كه علمه البيان است
گهر آويز گوش عقل و جان است
به پيش حكمت قرآن احمد (ص )
كه زد بر مخزن اسرار سرمد
ميار اافسانه اشراق و مشاء
كه شب بود اين جهان و قوم اعشاء
به غير از علم قرآن هر چه گويند
شبان تيره در بيراهه پويند
كتاب سر لا ريبى است قرآن
ظهور شاهد غيبى است قرآن
(كتاب علم ربانى است قرآن
ظهور سر سجانى است قرآن
كتاب عشق قران است درياب
صحيفه سر رحمان است درياب
(مفادش جمله عرفان است درياب
كلامش جمله برهان است درياب )
(تمامش حكمت و اعجاز عقلى
ز حق نازل شده بر عقل كلى )
تو (ربانى ) از اين حكمت بياموز
بنور حكمت آن جان بيفروز
حال پس از دانستن اين مقدمه و بيان امثله براى شناخت موازين و انواع و اقسام آن كه بنحو اختصار اشاره شد
بايد بدانيم و بشناسيم آن ميزانى كه وسيله سنجش ايمان و اعتقادات و صفات و ذوات و براى سنجش اخلاقيات و ملكات جميله و حسنه و اعمال خالصانه است كدام است : تمام مقصود و منظور ما از تمهيد اين مقدمات شناختن همين ميزان است كه د دنيا و آخرت ما را سرو كار و شنااخت باا اين چنين ميزانى است زيرا ايمان و اعتقاد و صفات و اخلاق و افعال انسان را در يوم قياامت كبرى با همين ميزان مى سنجند.
اين ميزان در نزد اهل عرفان و معرفت و كرسى نشينان عرش علم و حكمت انسان كامل است انسان كاامل ميزان حق است . انسان كامل ميزان علوم حقه است . انسان كامل ميزان اعتقادات حقه است . انسان كامل ميان ايمان است . انسان كامل ميزان عقول كامله است . انسان كامل ميزان ارواح طيبه است انسان كامل ميزان نفوس طاهر انسان كامل ميزان اخلاق جميله است انسان كامل ميزان صفات و ملكات حسنه است . انسان كامل ميزان اعمال است .
انسان كامل در عرف اخبار و احاديث عبارت است از نبى و وصى نبى و شامل است تمام انبياء و رسل و اوصياى قديسين آنان را.
چنانكه در قران (آيه 46 سوره نساء) و نضع الموازين القسط ليوم القيامته
از حضرت امام صادق كاشف حقايق عليه الصلوه والسلام منقول است كه فرمود هم الانبياء و الاوصياء از تفسير صافى علامه فيض ‍ كاشانى . (ره )
پس ميزان قسط و عدل براى هر امتى همانا نبى آن امت و وصى نبى آن امت است و نظر باينكه انبياء و رسل و اوصياء ايشان در مرتبه و درجه همه يكسان نيستند بلكه داراى تفاوت مراتب و تفاضل درجات هستند كه افضل فالافصل دارند كما اشار اليه نص الكتاب الالهى تلك الرسل فضلنا بعضهم على بعض و منهم من كلم الله و رفع بعضهم درجات آيه 253 سوره بقره
و عقلا و نقلا ثابت و مبرهن است كه اكمل الموازين و اشرف اوصياء قديسين آنحضرت خاتم النبين محمد مصطفى و پس از آن حضرت اوصياء قديسين آنحضرت كه اول آآنها حضرت اميرالمومنين ولى الله اعظم مرتضى و آخر آنها حضرت مهدى حجته بن الحسن العسكرى ولى عصر روحى و ارواح العالمين لهم الفداء همه موازين حقه تامه اند.
بنابراين بعقول كامله ايشان سنجيده مى شود عقول كامله و بعلوم حقه ايشان سنجيده مى شود علوم حقه و بعرفان كامل و معرفت تامه ايشان سنجيده مى شود افكار و آراء حقه و بايمان و عقائد حقه ايشان سنجيده مى شود ايمان و عقايد حقه و باخلاق جميله و خصال حسنه ايشان مى سنجند اخلاق حسنه و ملكات پسنديده و بصفات الهوتيه و ملكوتيه ايشان مى سنجند صفات ربانيه و ملكوتيه آدميه و آنسانيه را بالجمله ايشانند موازين حقه الهيه كما قالوا عليهم السلام نحن الموازين پس در واقع اصل الموازين و اشرف الموازين و اكمل الموازين ايشانند و باقى انبياء و اوصياء همه فروغ آنها و اشعه ايشان محسوبند.
و بايد دانست كه ميزان بودن انسان كامل از اين جهت كه او عالمى است موازى عالم كبير (بحكم تطابق عالمين ) زيرا نيست چيزى در عالم ملك و ملكوت و جبروت كه در او نباشد يعنى در انسان كامل و فيه انطوى العالم الاكبر بلكه او متن است و عالم كبير شرح اوست و او رتق است و عالم كبير فتق اوست و اولف است و عالم ككبير نشر اوست و او نجمل است و عالم كبير تفصيل اوست .
و چون اجمال و تفصيل و متن و شرح تباين عزلى ندارند كه انفسكم فى النفوس و ارواحكم فى الارواح و اجسادكم فى الاجساد و اجسامكم فى الاجسام را مصداقند.
پس بنابراين بهشت و مراتب بهشت تفصيل لطف و مظهر مهر اوست و دوزخ و دركات آن ظهور تفصيلى قهر اوست و صراط مستقيم يوم الدين تجسم صراط مستقيم دين اوست و ميزان يوم القيامته صورت عدل اوست و التجاء تمام انبياء و اولياء و اوصياء و امم در ضلل لواء او در روز قيامت كبرى و عرصه محشر اكبر حكايتى از مقام جمعيت اطلاقيه و احاطه دين او و اشارتى باحاطه ولايت كليه مطلقه اوست و لذا در قيامت كبرى جميع خلق اولين و آخرين در تحت لواء او مى باشند لقومه (ص ) آدم و من دونه تحت لوائى يوم القيامه .
پس بحكم تطابق عالم صغير و عالم كبير و بحكم تطابق نظام تشريع و تكوين مى توانيم جمع بين موازين صورى و معنوى و موازين جسمانى و روحانى و موازين آفاقى و انفسى و موازين ملكى و ملكوتى و جبروتى و لاهوتى بنمائيم و ايمان كامل و اعتقاد محكم و متقن مطابق برهان و عقل و نقل بموازين حقه الهيه داشته باشيم با حفظ مراتب عوالم و نشات و با حفظ شئون موازين در هر نشائه از نشآت و هر عالمى چه عالم معنى و چه عالم صورت .
حال پس از تمهيد اين مقدمات و شناختن و دانستن و فهميدن اينكه موازين كامله الهيه اناسى كامله اند بحكم (نحن الموازين ) و انسان كامل علوى فرموده (انا الميزان ) و در زيارت حضرتش آمده است (السلام عليك يا ميزان الاعمال ) و نظر باينكه ميزان بودن براى اعمال مسبوق بمبادى و مقدمات علميه و فكريه است پس حكمت و عرفان و توحيد و ايمان و اعتقاد و اخلاق على الاطلاق .
مظهر حق است ذات پاك او
زوبجو حق را ز غير او مجو
قرآن در سوره اعراف آيه 8: ميفرمايد و الوزن يومئذ الحق در روز قيامت حق وزنه است و آدميان را با حق مى سنجند. اكنون بر ماست كه بحكم وزنو بالقسطاس المستقيم آيه 82 سوره شعرا و بحكم دستور وارده در روايت معتبر (زنوا قبل ان توزنوا) هنوز كه در دار دنيا هستيم اعمال خود را در تمام شئون اعتقادا، ايمانا، اخلاقا، افعالا با ميزان و ترازوى حق بسنجيم و ببينيم وزنه ما با حق و حقيقت هم طراز است و از جنس و سنخ حق و حقيقت است كه در آن صورت داراى فلاح و رستگارى خواهيم بود و اگر با حق مناسبتى و سنخيتى ندااشته باشيم بدون شك در خسران و زيان جبران ناپذيزى خواهيم بود كه پناه مى بريم بخا از اين خسارتى كه بر خود وارد و از اين ظلمى كه ما خود بسوء اختيار خود بخود نموده ائيم .
گفتيم ميزان حق على عليه السلام است چنانچه خودش فرموده انا الميزان . حال ما بايست اعمال خود را با اعمال آنحضرت بسنجيم و ببينيم چه تشابهى و تناسبى با اين ميزان حق نما داريم . السلام عليك يا ميزان الاعمال .
تو ترازوى ااحد خو بوده اى
بل زبانه هر ترازو بوده اى
از على آموز اخلاص عمل
شير حق را دان منزه از دغل
فيوزن الاسلام المسلمين با سلامه عليه السلام لانه اول المسلمين و يوزون ايمان المومنين بايمانه عليه السلام لانه اميرالمومنين . و يوزن توحيد الموحدين بتوحيده عليه السلام لانه سلطان الموحدين
و يوزن عرفان العارفين بعرفانه عليه السلام لانه رئيس العارفين
و يوزن قرب الاولياء و القربين بقربه عليه السلام لانه اقرب المقربين برب العالمين
و يوزن محبته المحبين بمحبته عليه السلام لانه احب المحجبين باله العالمين
و يورن تقوى المتقين بتقواه عليه السلام لانه امام المتقين و اتقى المتقين
و يوزن زهد الزاهدين بزهده عليه السلام لانه ازهد الزاهدين
و يوزن عباده العابدين بعبادته عليه السلام لانه اعبد العابدين .
و يوزن جهاد المجاهدين بجهاده عليه السلام لانه اجهد المجاهدين .
و يوزن عمل المخلصين به علمه لانه عليه السلام اخلص المخلصين فى جميع اعماله .
پس آن اسلام ناب على مرتضى است كه ملاك حقيقت اسلام است و آن توحيد حقيقى و يكتاپرستى خلص على مرتضى است كه ملاك حقيقت توحيد و يگانه پرستى است و آ ايمان و ايقان برهانى و عيانى و شهودى على مرتضى است كه ملاك حقيقت ايمان است و آن علم و عرفان است و آن قرب تخلقى و تحققى حقيقى و معنوى على مرتضى است كه ملاك حقيقت قرب بخداست و آن محبت و عشق حقيقى على مرتضى است كه ملاك حب و عشق خالص بخداى يكتا است و آن تقواى در درجه اعلااى على مرتضى است كه ملاك حقيقت تقوى است و آن اعلادرجه زهد على مرتضى است كه ملاك حقيقت تقوى است و آن اعلا درجه زهد على مرتضى است كه ملاك حقيقت زهد و اعراض از متاع دنيا است و آن عبادت خالص على مرتضى است كه ملاك حقيقت عبوديت است و عبادت احرار است و آن جهاد فى سبيل الله على مرتضى است كه اعلا مرتبه جهاد اصغر و جهاد اكبر است . و آن ملاك حقيقت جهاد است و على عليه السلام داراى هر دو جهاد بوده است اينجاست كه بر ما لازم است كه ما اعمال خود را با اعمال على مرتضى عليه الصلوه و السلام
كه ميزان حق است وزنه بزنيم و بسنجيم به بينيم چه طور است آيا مطابقت با اعمال آنحضرت دارد آيا مشابهت با اعمال آنجناب دارد يا ندارد. بديهى است مطابقت تامه و مشابهت كامله منظور نيست زيرا ما هرگز تطابق و تشابه با آن بزرگوار نخواهيم داشت اعمال على عليه السلام كجا اعمال ما كجا ما طرف مقايسه با آنحضرت نيستيم بلكه همين قدر شباهتى ولو بعنوان ضلل و ذى ضل كه او خورشيد و ما سايه او دريا و ما قطره اويم و مانم باز كافى است و خوب است باز ما روسفيد خواهيم بود باز براى اعمال ما وزنه و ارزشى قائل خواهند بود اما واى بر حال ما كه اعمال ما هيچ مطابقت و مشابهتى با اعمال آنحضرت نداشته باشد ديگر در اين صورت اعمال ما با اعمال آنحضرت تباين داشته باشد بلكه بر ضد اعمال آن بزرگوار بوده و بكلى از ميزان حق منقطع خواهيم بود و خدا نكند كه اعمال ما ضد اعمال على عليه السلام باشد چه در آن صورت كتاب عمل ما كتاب فجار است ان كتاب الفجار لفى سجين آيه 7 سوره مطففين . ولى اگر اعمال ما طورى باشد كه با اعمال على عليه السلام تطابق داشته ولو بعنوان نم و يم يا قطره و دريا باز اميد اين هست كه ما در عداد ابرار باشيم و كتاب اعمال ما جزو ابرار است ان كتاب الابرار لفى عليين آيه 18 سوره مطففين .
حالا بيائيد اى مسلمين و مؤ منين همين جا اعمال خود را به سنجيم قبل از اينكه ما را پاى ميزان قيامت و آخرت آرند و بحكم زنوا قبل ان توزنوا به بينيم ما چه كاره ائيم و تا چه حدى با ميزان حق كه على مرتضى عليه السلام تطابق و تشابه داريم من تشبه بقوم فهو منهم .
اول سنجش راجع به اعتقاد و عقيده است كه اول اعتقاد شخص را با اعتقاد امام او مى سنجند به بينيم اعتقاد ما با اعتقاد على عليه السلام چه مناسبتى دارد.
اول به بينيم حضرت على مرتضى الصلوه و السلام عقيده اش درباره مبدء چه بوده است .
البته آنحضرت مبدء و علت موجده عالم را خداى يكتا ميدانسته كه الله خالق كل شى و خدا را واحد بوحدت حقه حقيقيه ميدانسته وحدتى كه برايش ثانى تصور ندارد چه خدا صرف الوجود است و قاعده برهانيه است كه صرف الوجود لايتثنى و لا يتكرر .
على مرتضى عليه السلام است كه در مورد وحدت خدا ميگويد هو واحد لا بتاويل عدد . آيا ما قائل بوحدت حقه صرفه هستيم كه على ميفرمايد يا العياذ بالله قائل و معتقد بوحدت عدديه هستيم كه كفر و شرك است .
حضرات نصارى قائل بوحدت عدديه شدند كه قرآن آنان را تكفير نمود و فرمود لقد كفر الذين قالوا ان الله ثالث ثلاثه آيه 73 سوره مائده
پس اگر از شما به پرسند توحيد يعنى چه مگو يعنى خدا يكى و دو تا نيست چه اين خود قول بوحدت عددى است كه كفر است بلكه بگو خدا يكى است كه دوم بردار نيست و ثانى برابرش تصور ندارد.
اين سخن را ترجمه پهناورى گفته آيد در مقام ديگرى .
على مرتضى عليه السلام كسى است كه اعتقادش در مورد صفات كماليه خدا اين است كه صفات كماليه الهيه عين ذات اوست يعنى عالم است بنفس ذات قادر است حى است بنفس ذات الى آخر الصفات .
پس اعتقاد ما نسبت بصفات خدا بايست مطابق با اعتقاد امام ما حضرت على مرتضى باشد كه ميزان است براى اعتقاد ما و اين عقيده است كه مطابق برهان و نص قرآن است و هو بكل شى عليم آيه 101 سوره انعام و هو على كل شى قدير (آيه 2 سوره حديد)
و هر كس اعتقادش غير از اين است كه صفات خدا را عين ذات او نميداند بكله يا زائد بر ذات ميداند يا به نيابت صفات از ذات قائل است آنكس از صراط مستقيم توحيدى منحرف است .
على مرتضى عليه السلام آن كسى است كه معيت قيوميه خدا را با كل اشياء ميداند بحكم نص قرآن و هو معكم اينما كنتم آيه 4 سوره حديد
و على مرتضى است كه ميفرمايد داخل فى الاشياء لا بالمماز جته و خارج عن الاشياء لا بالمباينه . نهج البلاغه .
يعنى حقتعالى داخل است در اشياء باحاطه قيوميه سرمديه و اضافه اشراقيه نوريه وجوديه كماليه لا بالممازجته يعنى نه بطور امتزاج اجزاء مركبات كه هر يك از آنها در عرض ديگرى قرار گرفته و نسبت هر يك بديگرى نسبت شى است به شى . و نيز خدا خارج است از اشياء يعنى خارج است از حدود اشياء و نواقص آنها بما هى ممكنات لا بما هى مستشرقات بنور الحق بالاضافته الاشراقيه . لا بالمباينه . يعنى نه بطور مباينت عزليه زيرا اين خروج شى از شى نيست تا مباينت عزليه باشد بكله مانند خروج شى است از فى و خروج ضل است از ذى ضلل و بعبارت ديگر مانند خروج عاكس است از عكس .
للحكيم المتاله السبزوارى الحاج ملا هادى قدس سره
اى به ره جستجو نعره زنان دوست دوست
گر بحرم ور بدير كيست جز او اوست اوست
پرده ندارد جمال غير صفات جلال
نيست بر آن رخ نقاب نيست بر آن مغز پوست
با همه پنهانى اش هست در اعيان عيان
با همه بى رنگيش در همه زو رنگ و بوست
باز در اين انجمن يوسف سيمين بدن
آينه خانه جهان او به همه روبروست
جامه دران گل از آن نعره زنان بلبلان
غنچه به پيچد بخود خون بدلش تو بتوست
پرده حجازى بساز يا بعراقى نواز
غير يكى نيست راز مختلف از گفتگوست
دم چو فرو رفت هاست هوست چو بيرون رود
يعنى از او در همه هر نفسى هاى و هوست
آن على مرتضى عليه السلام است كه درباره اثبات خدا و اثبات توحيد خدا چنين با منطق عقلى و برهانى و عرفانى استدلال ميفرمايد.
قال على عليه السلام : دليله آياته وجوده اثباته معرفته توحيده . توحيده تمييزه عن خلقه و حكم التمييز بيونه صفته لا بينونته عزلته . (از احتجاج طبرسى .
(دليله آياته .) يعنى دليل و رهنماى بسوى خدا همانا آيات اوست آيات اعم است از آيات آفاقيه و آيات انفسيه سنريهم آياتنا فى الافاق و فى انفسهم حتى يتبين لهم انه الحق آيه 53 سوره فصلت .
منطق وحى تمام موجودات و قاطبه مخلوقات را اعم از مبدعات و منشات و مخترعات و مكونات على الاطلاق همه را ايات خدا و علامات و جلوات حقتعالى معرفى مى نمايد قرآن ميفرمايد ( و من آياته خلق السماوات و الارض و اختلاف السنتكم و الوانكم ان فى ذالك لايات للعالمين آيه 22 سوره روم .
(اين همه آيات روشن اين همه خلق بديع
كور چشمى كاو نه بيند كردگار خويش را)
هر يك از آيات الهيه در نظام صنع پروردگار دليل فردانيت و برهان وحدانيت اوست زير دو چيز مماثل كه از هر جهت و هر بابت مثل و مانند ديگرى باشد در دار وجود نيست ممكن است دو چيز مشابه باشد اما مشابهت غير از موضوع مماثلت است و بطورى اين موضوع شهودى و عيانى است كه هيچ كس نمى تواند انكار اين موضوع راا بنمايد و نيز احدى نمى تواند با تجسس در بروبحر و با تفحص در زمين و آسمان و با سير در آفاق ملك و ملكوت و جبروت و با در نور ديدن عالم هستى دو چيز مماثل از هر جهت و هر بابت بيابد و پيدا كند زيرا امكان ندارد وجودش تا برسد باينكه يافت شود يا نشود
مثلا دو انسان مماثل من جميع الجهات يافت نخواهد شد دو حيوان مماثل يافت نخواهد شد دو نبات مماثل دو جماد مماثل من جميع الجهات يافت نخواهد شد دو مرغ مماثل دو ماهى مماثل از هر جهت و هر بابت يافت نخواهد شد و نيز دو پشه و دو زنبور و دو گل و دو بلبل مماثل از هر جهت و هر بابت يافت نخواهد شد.
دو صورت مماثل و دو صوت مماثل نداريم دو انگشت مماثل كه خطوطش از هر جهت مثل يكديگر باشد نيست و لذا هيچ كس نمى تواند اثر انگشت خود را انكار نمايد زيرا چشم مسلح با ذره بين تشخيص مى دهد و اين موضوع خود امرى است شهودى و عجيب اين است كه در يك شخص كه چند انگشت دارد و هر يك از انگشتان او داراى چند بند است در هر بندى نقشى و خطوطى است كه آن نقوش و خطوط در ساير بندهاى انگشت او مثلش نيست و نيز در يك درخت و در يك چمن و يا در يك گل با هزاران برگ روى هر يك نقشى است كه در ساير درختها و برگها حتى برگهاى خودش آن نقش و علامت تكرار نشده است و اين موضوع در سراسر موجودات و كل اشياء على الاطلاق امرى شهودى و عيانى و وجدانى است كه دو چيز مماثل در تمام جهان آفرينش نيست و يافت نمى شود.
حال ممكن است بگوئى عدم الوجدان لا يدل على عدم الوجود اگر دو چيز مماثل از هر جهت در نظام صنع و خلقت يافت نشود دليل نيست كه وجود ندارد شايد دو چيز مماثل موجود باشد منتهى ما آنرا نيافته و دست رسى به آن شهودا پيدا نكرده ائيم .
ميگويم اساسا وجود دو چيز مماثل من جميع الجهات ممتنع الوجود است و محال و غير ممكن است كه وجود پيدا كند و سر اين مطلب برهانا اين است كه تكرار در تجلى الهى نيست حكماى متالهين و عرفاى شامخين ميگويند لا تكرار فى التجلى زيرا تكرار در تجلى لازمه اش تكرار در متجلى است و متجى خداى يكتاى فردانى است و اين محال است در حقتعالى چه حق تكررپذير نيست و بدين لحاظ در تمام موجودات و قاطبه اشياء كه همه مجلاى حقند تكرار نباشد و البته تكرار كه نباشد بديهى است كه مثلى وجود ندارد چه مظهريت ليس كمثله شى اقتضا دارد كه هيچ يك از اشيا مثلى و مماثلى نداشته باشند در واقع صانع نظام هستى در جهاان صنع و خلقت هر مصنوعى از مصنوعات و هر مخلوقى از مخلوقات خود از اعم از مبدعات و مخترعات و منشات و مكونات على الاطلاق آيت وحدانيت و دليل فردانيت خود قرار داده است و بهمين جهت است كه گفته شده :
و فى كل شى له آيته
دليل على انه واحد
همه هستند از مه تابماهى
بوحدانيت ذاتش گواهى
(وجوده اثباته )
يعنى وجود و هستى ذات خدا خود مثبت وجود و هستى اوست او خود بهترين برهان و شاهد بر وجود خود است پس نيازى نيست كه از خارج بادله و براهين استدلال بر اثبات وجود حق بشود چه حقتعالى و مبدؤ اعلى كه وجودش اظهر من كل ظاهر و ابهر من كل با هر و اعرف من كل معروف و اكشف من كل مكشوف ااست نياز بمعرف و شاهد و دليل بر اثبات وجود خود ندارم . اولم يكف بربك انه على كل شى شهيد آيه 54 سوره فصلت .
و بهمين جهت است كه سلطان العارفين على عليه السلام در دعاى صباح بدين نغمه مترنم است يا من دل على ذاته بذاته
معرفته توحيده :
يعنى معرفت و شناختن خدا همان توحيد و يگانه دانستن اوست زيرا كسى كه شناخت خدا را بعنوان صرف الوجود و صرف كل كمال وجود مى داند كه صرف الوجود تكررپذير نيست لان صرف الشى لا يتثنى و لا يتكرر واقع محض دو نخواهد بود حق در نظر اهل عرفان و معرفت و كرسى نشينان علم و حكمت بسيط الحقيقته و كل الكمالات الذاتيه و الصفاتيه و الفعليه است و تمام كمال و تحصل است و تمام مراتب كمال و فعليت را دار است و تمام كمالات و شئون وجود از علم و قدرت و حيوه و نوريت و خيريت و بهاء و جمال و جلال او هر يك عليحده دليل و برهان بر وحدانيت او هستند كه او صمد است و دوم در قبال ذات صمدى تصور و فرض ندارد.
توحيده تمييزه عن خلقه و حكم التمييز بينونته صفته لا بينونته عزلته .
يعنى توحيد حق آن است كه حق را بطورى بشناسى كه متميز و جداا از ماسوى بشود بطوريكه هيچ مشاركى براى ااو تصور نشود و اين در صورتى است كه ذات مقدس او را بصرف الوجود و تمام الكمال بشناسى زيرا اين معناست كه براى او مشاركى متصور نمى باشد چه صرف الوجود ثانى ندارد.
آنگاه اين تمييز تمييزى نيست كه حق تعالى مباين بتمام ذات با خلق باشد بنحو تباين عزلى بلكه اين تباين بنقص و كمال است اين است كه فرمود حكم التمييز بينونته صفته لا بينونته عزلته كه مراد از بينونت صفتى است و وصفى بينونت بنقص و كمال است نه بنحو تباين بتمام ذات كه آنرا عزلى گويند.
اين يك بيان براى تفسير كلام معجز نظام مولى على مرتضى عليه الصلاة و السلام
ولى مافوق اين كه بيان نير عرضى و عرفانى مى باشد اين است كه تميز بعنوان اصالت و ظليت باشد بنحويكه از براى هويات امكانيه حقيقتى بجز پرتو جمال احديت چيزى باقى نماند و وجودات اشياء بمنزله ربط محض ‍ بدون اينكه شى ء له الربط باشد بعبارت ديگر اشياء فى حيال حق نيستند بلكه عنوان ظل و عكس و فى ء دارند.
و از همين جهت است كه عارف بالله قائل بوحدت وجود مى باشد چه شى ء ديگر استحقاق حمل وجود و موجود ندارد مگر بعنوان اينكه وجهى از وجود حق و شاءنى از شئون مقام جمعيت احديت كبراى الوهيه مى باشد پس بنابراين موجود بالذات و بالاستقلال منحصر بحق متعال است و بس ‍ الا موجود بالذات سوى الله چه ماسوى آن ذوالجلال همه در حكم اعدام مى باشند (عارف قيومى جلال الدين محمد مشتهر به ملاى رومى در اين مقام گويد)
ما چو نائيم و نوا در ما زتست
ما چو كوهيم و صدا از ما ز تست
ما چو جنگيم و تو زخمه مى زنى
زارى از ما نى تو زارى مى كنى
ما چو شطرنجيم اندر برد و مات
برد و مات ما ز تست ايخوش صفات
ما كه باشيم اى تو ما را جان جان
تا كه ما باشيم با تو در ميان
ما عدم هائيم و هستى ها نما
تو وجود مطلق و هستى ما
ما همه شيران ولى شير علم
حمله مان از باد باشد دم بدم
حمله پيدا و ناپيداست باد
جان فداى آنكه ناپيداست باد
ما كه ائيم اندر جهان پيچ پيچ
چو الف كز خود ندارد هيچ هيچ
على مرتضى عليه الصلاة و السلام ميزان است از حيث عبادت
زيرا عبادت آنحضرت از روس اخلاص بوده است او عارفانه و عاشقانه خدا را پرستش مى نموده است چنان نبوده كه عبادتش از خوف و ترس از جهنم و دوزخ باشد مانند فرمانبرى برده گان از ترس مولا و يا عبادتش براى طمع بهشت و لذات جسمانى از حور و قصور و اطعمه و اشربه آن كه اين عبادت عارى از اخلاص است و در واقع مانند فرمانبرى اجراء و مزدوران است كه بشرط اجرت انجام وظيفه مى نمايند و بديهى است كه اينگونه عبادات خالى از خلوص است چه قصد قربت در آن نيست و چه بسا كه اين نحوه از عبادات مورد قبول پروردگار نباشد.
تو بندگى چو غلامان بشرط مزد مكن
كه خواجه خود روش بنده پرورى داند
پس تنها آن عبادتى مقبول درگاه الوهى و مورد پذيرش حضرت ربوبى است كه به نيت قرب بخدا و بجهت حب بوصال او و لقاء جمال ربانى بوده است و از خدا جز خدا و قرب خدا چيز ديگر نخواهد و خدا را مستحق پرستش ‍ بداند و خالصا و مخلصا او را عبادت نمايد.
(ما ز دوست غير از دوست مقصدى نمى خواهيم
حور و جنت اى زاهد بر تو باد ارزانى )
(گر مخير بكنندم بقيامت كه چه خواهى
دوست ما را و همه نعمت فردوس شما را)
(خلاف حقيقت بود كاولياء
تمنا كنند از خدا جز خدا)
(از خدا غير خدا را خواستن
ظن افزونى است كلى كاستن )
قال الصادق عليه الصلاة و السلام : ان العباد ثلثه قوم عبدوا الله عزوجل خوفا فتلك عبادة العبيد. قوم عبدوالله عزوجل طلب الثواب فتلك عبادة الاجراء. قوم عبدوالله عزوجل حبا له فتلك عبادة الاحرار و هى افضل العبادة . از اصول كافى كلينى .
و آن على مرتضى عليه السلام است كه عبادتش خالصالوجه الله است چنانكه نغمه اش در پيشگاه معبود خود اين است . (الى ما عبدتك خوفا من نارك و لا طمعا فى جنتك بل وجدتك اهلا للعباده فعبدتك .)
آرى على مرتضى عليه السلام ميزان عبادت و عبوديت واقعى است و بايست از آنحضرت مقام خلوص و اخلاص در عبادت خدا را آموخت اين طرز بندگى و پرستش خداى يكتا است در غير اين صورت بهر قصدى باشد هواپرستى است نه خداپرستى .
تو اگر هواپرستى همه زحمت است زحمت
ز هوا اگر گذشتى همه رحمت است رحمت
بكنار باغ بگذر بنگر بچشم حق بين
بكمال صنع بارى همه آيت است آيت
ز چهل گذشت عمرت نشدى ز جهل خالى
كه بكوى حق چه دارى همه غفلت است غفلت
تو اگر خداپرستى همه كار بندگى كن
كه زبان و حرف خالى همه صحبت است صحبت
على مرتضى عليه الصلوه و السلام ميزان ايمان است .
ايمان بمعناى ايقان است و يقين را مراتب و درجاتى است :
مرتبه اولى مقام عليم اليقين است . مرتبه ثانيه مقام عين اليقين است مرتبه ثالثه مقام حق اليقين است . مرتبه رابعه مقام برد اليقين است .
طريق وصول بعلم اليقين برهان و دليل است .
طريق وصول بحق اليقين فناء و استهلاك در مفنى فيه است .
طريق وصول بمقام برداليقين تمكين بعد التلوين و بقاء بعد الفناء است .
قال اميرالمؤ منين على عليه السلام طوبى لمن بوشر ببرد اليقين از غرر و در آمدى
على مرتضى عليه السلام خود واجد اعلى مرتبه اين مراتب اربعه بوده است امير اهل ايمان و ايقان است كه فرموده لو كشف الغطاء ما ازددت يقينا.
(گر حجاب از ميان بردارند - بر يقين اندكى نيفزايد).
على مرتضى عليه السلام در مقام ايمان شهودى و عيانى بوده است .
آن على مرتضى است كه ميفرمايد انا لم اعبد ربا لم اره يعنى خدا را تا نه بينم عبادت نميكنم البته مرادش ديده حسى و چشم سر نيست بلكه ديده فو آدى و بچشم دل است لذا مى فرمايد:
لم تره العيون بمشاهده الاعيان و لكن رائته القلوب بحقايق الايمان ).
الحق هاتف عارف اصفحانى نيكو سروده است .
چشم دل باز كن كه جان بينى
آنچه ناديدنى است آن بينى
گر به اقليم عشق روى آرى
همه آفاق گلستان بينى
دل هر ذره را كه بشكافى
آفتابيش در ميان بينى
هر چه دارى اگر به عشق دهى
كافرم گر جوى زيان بينى
جان گدازى اگر به آتش عشق
عشق را كيمياى جان بينى
از مضيق جهات در گذرى
وسعت ملك لامكان بينى
آنچه نشنيده گوشت آن شنوى
و آنچه ناديده چشمت آن بينى
تا بجائى رساندت كه يكى
از جهان و جهانيان بينى
با يكى عشق ورز از دل و جان
تا به عين اليقين عيان بينى
كه يكى هست و هيچ نيست جز او
وحده لا اله الا هو
على مرتضى عليه السلام ميزان تقوى است .
تقوى را مراتب و درجاتى است چنانكه حكيم متاله حاجى ملاهادى سبزوارى در كتاب منظومه اش در حكمت عملى گفته است .
و كمراتب التوب مراتب التقى
من حرمته او حل او غير اللقاء
على عليه السلام واجد تمام مراتب تقوى بوده و مخصوصا اعلى درجه آن را دار بوده است كه آن تقوى از غير لقاء الله جل جلاله است .
على عليه السلام خود اتقى المتقين است در اوصاف و مقامات متقين در قرآن ايات بسيارى است و نيز على عليه السلام را در وصف متقين خطبه شريفه ائيست كه در قبال سئوال و تقاضاى همام از امام عليه السلام بيان فرموده است (نهج البلاغه ) همام عرض كرد يا اميرالمؤ منين (صف لى المتقين ).
استاد عاليمقام حكيم الهى قمشه اى رضوان الله تعالى عليه تمام خطبه را بلسان نثر و نظم ترجمه نموده است . در مطلع سئوال همام برخى از اشعار درربار اين است .
بگو اوصاف مرغان چمن را
كه بگسستند از هم دام تن را
كه چون در آشيان جان پريدند
كه چون در كوى جانان آرميدند
كه چون بر وصل دلبر دل سپردند
در اين تاريك شب مهتاب جستند
كه چون از غير جانان دل بريدند
كه چون در كوى دلبر آرميدند
(كه جام عشق ايشان كرد لبريز
كه جز يار از همه كردند پرهيز)
كه آنان را به اوصاف كمالى
نمود آرايش نيكو خصالى
كه آنان را حريف نفس دون كرد
چنين خونخوارى دشمن را زبون كرد
كه آنان را جمال يار بنمود
هزاران پرده ز آن رخسار بگشود
كه آنان را نشان زان بى نشان داد
دو چشمى در فراتقش خونفشان داد
كه آنان را محبت در دل افكند
بجان جز مهر جانان گفت مپسند
كه آنان را به استادى و رادى
بعلم عشق بخشيد اوستادى
على مرتضى عليه الصلوه و السلام ميزان است از حيث جهاد.
على عليه السلام مجاهد فى سبيل الله است چه آن حضرت هم جهادش با دشمن خارجى و بيرونى و هم جهادش با دشمن داخلى و درونى و هر دو خالصا لوجه الله و براى خوشنودى و رضاى الهى بوده است و در هر دو صورت اخلاص در عمل داشته است .
و الحق عارف ربانى جلال الدين محمد بلخى خراسانى مشهور بملاى رومى را در كتاب مثنوى معنوى اشعار در ربارى است كه ناظر بجهاد آن حضرت است با نفس كهه اين جهاد را جهاد اكبر نامند و بمورد است در اين مقام ذكر آن .
ملا گويد:
از على (ع )آموز اخلاص عمل
شير حق را دان منزه از دغل
دز غزا پهلوانى دست يافت
زود شمشيرى بر آورد و شتافت
او خيو انداخت بر روى على (ع )
افتخار هر نبى و هر ولى
او خيو انداخت بر روئى كه ماه
سجده آرد پيش او در سجده گاه
در زمان شمشير انداخت آن على (ع )
كرد او اندر غزايش كاهلى
گشت حيران آن مبارز زين عمل
كرد او اندر غزايش كاهلى
گشت حيران آن مبارز زين عمل
وز نمود عفو و رحم بى محل
گفت بر من تيغ تيز افراشتى
از چه افكندى مرا بگذشتى
در شجاعت شير ربانيستى
در مروت خود كه داند كيستى
باز گو دانم كه اين اسرار هوست
ز آنكه بى شمشير كشتن كار اوست
صانع بى آلت و بى جارحه
واهب اين هديه هاى رائحه
صد هزاران روح بخشد هوش را
كه خبر نبود دو چشم و گوش را
راز بگشا اى على مرتضى (ع )
اى پس از سوء القضاء حسن القضاء
بازگو اى باز عرض خوش شكار
تا چه ديدى اين زمان از كردگار
چشم تو ادراك غيب آموخته
چشمهاى حاضران بردوخته
اى على كه جمله عقل و ديده اى
شمه اى واگو از آنچه ديده اى
تيغ حلمت جانها را چاك كرد
آب علمت خاك ما را پاك كرد
يا تو و اگر آنچه عقلت يافته است
يا بگويم آنچه بر من تافته است
از تو بر من تاخت چون دارى نهان
ميفشانى نور چون بر بى زبان
ليك اگر در گفت آيد قرص ماه
شبروان را زودتر آرد براه
ماه بى گفتن چو باشد رهنما
چون بگويد شد ضيا اندر ضيا
چون تو بابى آن مدينه علم را
چون شعائى آفتاب حلم را
باز باش اى باب بر جوياى باب
تا رسند از تو قشور اندر لباب
باز باش اى باب رحمت تا ابد
بارگاه ما له كفوا احد
باز گو اى باز عنقا گير شاه
اى سپاه اشكن بخودنى با سپاه
در محل قهر اين رحمت ز چيست
اژدها را دست دادن كار كيست
گفت من تيغ از پى حق ميزنم
بنده حقم نه مامور تنم
شير حقم نيستم شير هوا
فعل من بر دين من باشد گوا
من چو تيغم و آن زننده آفتاب
ما رميت از رميت در حراب
زخت خود را من زره برداشتم
غير حق را من عدم انگاشتم
من چو تيغم پر گهرهاى وصال
زنده گردانم نه كشته در قتال
سايه ام من كدخدايم آفتاب
حاجبم من نيستم او را حجاب
خون نپوشد گوهر تيغ مرا
باد از جا كى برد ميغ مرا
كه نيم كوهم ز صبر و حلم و داد
كوه را كى در ربايد تند باد
باد خشم و باد شهوت باد آز
برد او را كه نبود او اهل راز
كوهم و هستى من بنياد اوست
ور شوم چون كاه بادم باد اوست
جز بياد او نه جنبد ميل من
نيست جز عشق احد سر خيل من
تيغ حلمم گردن خشمم زده است
خشم حق بر من چو رحمت آمده است
غرق نورم گرچه سقفم شد خراب
روضه گشتم گرچه هستم بوتراب
چون در آمد علتى اندر غزا
تيغ را ديدم نهان كردن سزا
تا احب الله آيد نام من
تا كه ابغض لله آيد كام من
تا كه اعطالله آيد جود من
تا كه امسك لله آيد بود من
بخل من لله عطالله و بس
جمله لله ام نيم من آن كس
و آنچه لله ميكنم تقليد نيست
نيست تخييل و گمان جز ديد نيست
ز اجتهاد وز تحرى رسته ام
آستين بر دامن حق بسته ام
بيش از اين با خلق گفتن روى نيست
بحز را گنجاى اندر جوى نيست
پست ميگويم به اندازه عقول
عيب نبود اين بود كار رسول
گفت اميرالمومنين با آن جوان
كه به نگام نبرد اى پهلوان
چون خدو انداختى بر روى من
نفس جنبيد و تبه شد خوى من
نيم بهر حق شد و نيمى هوا
شركت اندز كار حق نبود روا
گبر اين بشنيد نورى شد پديد
در دل او تا كه زنارش بريد
گفت من تخم جفا ميكاشتم
من تو را نوعى دگر پنداشتم
تو ترازوى احد خو بوده اى
بل زبانه هر ترازو بوده اى
عرضه كن بر من شهادت را كه من
من تو را ديدم سرافراز ز من
او به تيغ حلم چندين خلق را
واخريد از تيغ چندين حلق را
تيغ حلم از تيغ آهن تيزتر
بل ز صد لشكر ظفر انگيزتر
حال كه معلوم شد براى سنجش اعمال و اخلاص در آن ميزان على مرتضى عليه السلام است بر عموم مسلمانان و اهل ايمان است كه اعمال خود را در تمام شئون كماليه انسانيه از اعتقاد و ايمان و اخلاق و افعال و اعمال با اين ميزان حق سنجيده و اعمال آنحضرت را سر مشق علمى و عمل خود قرار داده و آن بزرگوار را ميزان و اسوه شناخته از هر جهت و هر بابت تبعيت و پيروى آن حضرت را بر خود فرض و لازم الاتيان بدانند.
و در اين صورت است كه مصداق واقعى شيعه على عليه السلام بوده و در عداد حزب الله و انصار دين الله و از مقربين حق محسوب و اوصاف علامات شيعه بودن را دارا و واجد مقام شامخ و رفيعى در بهشت بوده و از شراب تنسيم بهره و نصيبى بقدر مرتبه و درجه معرفت توحيدى و ولايت خواهد بود.
قال علامته الربانى ملا محسن الفيض الكاشانى قدس الله سره السبحانى فى بعض كتبه نقلا عن كتب العامه عن رجل قال لكعب الاحبار ما تقول فى شيعته على بن ابى طالب هذه الشيعته فقال انى اجد صفتهم فى كتاب الله المنزل انهم حزب الله و انصار دينه الى ان قال و هم المقربون الابرار يشربون من الرحيق المختوم و تلك عين يقال لها تسنيم لا يشرب منها غير هم فان تسنيما عين وهبها الله لفاطمته بنت محمد صلى الله عليه و آله زوجته على عليهماالسلام يخرج من تحت قائمته العرش و كل عين تسيل الى اسفل الجنان فانها عين تسنم الى عليين يشرب منها خاصته اهل الجنته و هم شيعته على عليه السلام و احبائه و تلك قول الله عزوجل (يسقون من رحيق مختوم ختامه مسك و فى ذالك فلتينا فس المتنافسون و مزاجه من تسنيم عينا يشرب بها المقربون سوره مطفيين آيه 25 الى 28
علامه ربانى و محقق صمدانى ملا محسن فيض كاشانى فدس سره در برخى از كتب نفيسه خود از كتب عامه نقل ميكند از رجلى كه سئوال نمود از كعب الاحبار چه ميگوئى در حق شيعه حضرت على بن ابيطالب عليه السلام . كعب الاحبار در جواب او گفت من يافتم وصف و صفت ايشان را در كتاب الله المنزل كه ايشان مصداق حزب الله و انصار دين الله مى باشند الى ان قال و ايشان مصداق مقربين و ابرارند كه مى نوشند در بهشت از شراب رحيق مختوم و آن چشمه ائيست كه بآن تسنيم گفته مى شود و غير از شعييان على عليه اسلام كسى حق ندارد از آن شراب بخورد و اين تسنيم چشمه ائست كه آنرا بخشيده و عطا فرموده ذات اقدس خداوند متعال بحضرت فاطمه (ع ) دختر حضرت محمد صلى الله عليه و آله زوجه حضرت على بن ابيطالب عليه السلام و اين چشمه تسنيم خروجش از تحت قائمته العرش الوهى است و در افق اعلاست
هر چشمه در بهشت شرابش سيلان دارد بسمت اسفل و پايين بهشت مگر چشمه شراب تسنيم كه مسيرش رو ببالا است و سيلانش بعالم اعلى عليين است . و اين شراب تسنيم مختص خاصان از اهل بهشت است كه ايشان همان شيعيان و محبان على مرتضى عليه السلام مى باشند.
و ناظر باين است قول خداى عزوجل كه فرموده ساقيان ميكده بهشتى به آنها شراب سر بمهو نوشانند كه بمشك مهر كرده اند و عاقلان بر اين نعمت و شادمانى ابدى بايد به شوق و رغبت بكوشند تركيب طبع اين شراب ناب از عالم بالاست از سرچشمه ائيكه منحصرا مقربان الهى از آن شراب مى نوشند: رزقنا الله و اياكم انشاءالله
قال الباقر عليه السلام تسنيم اشرف اهل الجنته يشر به محمد صلى الله عليه و آله صرفا و يمزج لاصحاب اليمين و ساير اهل الجنته . از كتاب نفيس علم اليقين علامه ملا محسن فيض كاشانى . (ره ) حضرت امام محمد باقر عليه السلام كه شكافنده علوم اولين و آخرين است در تعريف و توصيف شراب تسنيم فرموده است :
شراب تسنيم شريفترين و برترين و عاليترين شرابهاى اهل بهشت است .
اين شراب تسنيمى صرف و خالص و نابش مخصوص عقل كل خاتم الانبياء و الرسل حضرت محمد مصطفى صلى الله عليه و آله است . (البته حضرات ائمه اطهار دوازده امام معصوم اوصياء قدسين آنحضرت هم از اين شراب ناب سهم دارند ولى ديگران سهم ندراند آنحضرت هم از اين شراب ناب سهم دارند ولى ديگران سهم ندارند بلكه ممزوجش را با صحاب يمين و ابرار ميدهند.
تحقيق عرشى
در نزد اهل عرفان و معرفت و كرسى نشينان عرش علم و حكمت چشمه تسنيم صورت تجسم علم حقيقى خالص توحيد اخص خالص الخواصى است يعنى علم خالص حقيقى است با على مرتبه توحيد و مراتب اسمائيه و صفاتيه الهيه از جماليه و از لطفيه و قهريه كه اعلى مرتبه كماليه آن در عقل كلى است كه حقيقت محمديه است چه بعد از حضرت احديت جلت عظمته اشرف موجودات على الاطلاق عقل كل است كه صاور نخستين و اولين جلوه رب العالمين است .
آنطوريكه اين حقيقت مقدسه بعمق حقايق ميرسد ديگران نمى رسند البته ائمه اطهار (ع ) در مقام نورانيت نيز نور واحدند و آنها نيز به اعماق حقايق ميرسند.
حضرت ختمى مرتبت عقل كل محمد صلى الله عليه و آله در تمام عمرش ‍ بكنه مقام عقلش با كسى حرف نزده است و سخن نگفته است .
و فى الجمع روى ان رسول الله (ص ) ما كلم الناس بكنه عقله قط بلحاظ اينكه علوم حقيقيه لايق هر مزاجى نيست ( مثل غذائى كه به بچه نمى توان داد) پس اين علم حقيقى كه مخصوص عقل كل است از عالم معنى است و چون در آخرت هر معنائى صورتى دارد لذا اين شراب تسنيم كه صورت آن معناى خالص و علم حقيقى است مخصوص حضرت خاتم انبياء محمد مصطفى است لذا همانطوريكه روح پيغمبر خاتم ادراك آن علم خالص حقيقى را در دنيا ميكرد در آخرت جسم شريف پيغمبر هم از اين شراب تسنيم كه صورت همان علم حقيقى است بهره ور است و مخصوص پيغمبر اكرم و عترت قديسين آنحضرت است .
شراب تسنيم كه از عرش جارى شد بزمين بهشت نمى رسد همين طور علم حقيقى الهى كه از صقع ربوبى تزلزل كند بزمين اجسام نمى رسد بلكه مخصوص روح كامل محمدى و ارواح طيبه عترت قديسين آنحضرت است صلوات الله و سلامه عليهم ازلا و ابدا و سرمدا.
(لطيفته ذوقيته )
در كتاب حافظ (قدسى ، عزلى بنظر اين بنده نگارنده رسيد كه مطلعش اين است :
خوش آمد گل وزآن خوشتر نباشد
كه در دستت بجز ساغر نباشد
(بيا اى شيخ در خمخانه ما
شرابى خور كه در كوثر نباشد)
ممكن است در نظر بعضى اين بيت باعث تعجب باشد باينكه آن چه شرابى است كه در كوثر موجود نباشد. ولى با توجه به تعريف و توصيف شراب تسنيم كه اشرف اشربه بهشت است رفع تعجب از اين بيت مى شود بشرط اينكه بگوئيم لسان الغيب حافظ قرآن اين بيت را از لسان خود نگفته بلكه از لسان حضرت ختمى مرتبت و عترت قديسين آن حضرت بدين نغمه مترنم و اين بيت را از زبان معجز بيان آنان سروده است و در اين صورت شبهه اى نيست كه اين گفته عين واقع و بيان حقيقت است چه شراب تسنيم بهتر و عاليتر از شراب كوثر است و جز اين لطيفه ذوقيه توجيهى كه رفع تعجب از اين بيت بنمايد توجيه ديگر بنظر نمى رسد خذو اغتم .
سه چشمه ديگر در بهشت است كه مخصوص سابقين و مقربين كه عبادالله حقيق هستند مى باشد.
يكى چشمه شربت زنجبيل و دوم چشمه شربت كافور و سوم چشمه شراب طهور است چنانكه در سوره انسان اين آيات ثلاث ناظر به آن است .
الاولى قوله تعالى : و يسقون فيها كاسا كان مزاجها زنجبيلا به عينا فيها تسمى سلسبيلا. آيه 17 و 18.
الثالثه و سقاهم ربه شرابا طهورا. آيه 21.
در آيه اولى فرموده آنجا شرابى كه طبعش چون زنجبيل گرم و عطر آگين است بآنها بنوشانند در آنجا چشمه ايست كه سلسبيلش نامند.
و در آيه ثانيه فرموده كه ابرار و نيكوكاران عالم در بهشت از شرابى نوشند كه طبع آن چون كافور است از سرچشمه گوارائى كه بندگان خاص خدا مى نوشند كه باختيار خودشان هر كجا خواهند جارى مى شود.
و در آيه ثالثه فرموده خدايشان بآنها شراب طهور بنوشاند. حال بايد دانست كه چرا اهل بهشت را در ابتداء ورود به بهشت به برخى شراب زنجبيل و به بعضى شربت كافور و به سلسله ديگر شراب طهور نوشانند.
اهل عرفان و معرفت و كرسى نشينان عرش و حكمت گفته اند نظر به اينكه اين اشربه مطابق مزاج روح و حالات روحى انسانى آماده و مهيا شده است و مواد جسمانيه آخرت با جهات روحيه معنويه مرتبط و ممزوج است پس ‍ بدين تغذيه در بهشت مناسب مزاج روح است .
لذا چون مقربين اهل محبت الهين هستند و مزاج محبت گرم است . مناسب با گرمى است پس بدين جهت بآنها شربت زنجبيلى دهند تا مشاكل حال و ملايم مذاق ايشان باشد.
بده ساقى شراب سلسبيلى
بطبع آتش آب زنجبيلى
كه آن مى را مزاج عشق يار است
كه در جانها از آن صهبا شرار است
اما دوم چون مقربين داراى مقام رضا و تسليم هستند و طبيعت رضا و تسليم برودت و سكون و طمانينه است و اهل رضا بارد و ساكنند ملايم مذاق ايشان كافور است كه سرد و خنك است .
بده ساقى ممى كافور ما را
خنك ساز اين دل پر شور ما را
شرابى ده ز كافور جمالش
كه تا آرام گيرد از وصالش
اما سوم چون مقربين محبت خالص بخدا دارند و حب دنيا و عقبى را از دل خود بيرون كرده اند و فقط حب و عشق خدا را در دل دارند كه در واقع مطهر از ماسواى خداوند هستند پس مزاج روح ايشان تناسب دارد كه بايشان شراب طهور بنوشانند چنانكه حضرت امام صادق كاشف حقايق فرمود كه (يطهر هم عن كل شى سوالله . از حقايق مجمع البيان طبرسى .
مى صرف وحدت كسى نوش كرد
كه دنيا و عقبى فراموش كرد
بسوداى جانان بجان مشتعل
بذكر حبيب از جهان مشتغل
چنان فتنه بر حسن صورت نگار
كه با حسن صورت ندارند كار
بياد حق از خلق بگريخته
چنا مست ساقى كه مى ريخته
نشايد به دارو دوا كردشان
كه كس مطلع نيست بر دردشان
الست از ازل همچنانشان بگوش
بفرياد (قالوا بلى ) در خروش
ناگفته نماند كه سوره هل اتى كه آنرا سوره انسان نيز ناميده اند باتفاق و سنى در حق اهل بيت عصمت عليهم السلام نازل شده است .
مقدمه اش اين است كه حسنين عليهماالسلام مريض شدند على عليه السلام حسب الامر پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم نذر كرد كه اگر شفا يابند سه روز روزه بدارد و فاطمه و فضه هم نذر كردند چون شفا يافتند همه روزه بگرفتند شب اول فقيرى شب دوم يتيمى شب سوم اسيرى بر در خانه آمد آنها سبقت جستند در اطعام گدا بر ديگران و غذايشان را بگدا دادند و خود به آب افطار كردند و شب دوم و سوم كه يتيم و اسيرى آمد در خانه باز سهام خود را كه مقدارى نان جو بود و براى افطار هر سه شب نانشان را بانها دادند و در آن سه شب سبقت جستند و حرارت محبت خدا را بخرج دادند و در سه روز گرسنگى صبر كردند و هر سه شب به آب افطار كردند لذا آيه نازل شد ما در عوض اين اطعام شربت زنجبيلى بآنها عطا كرديم و چون صبر كردند اين سه روز در مقابل اين عمل ما هم به آنها شربت كافور عطا فرموديم
و خداوند متعال اعمال آنها را كه خالصا لوجه الله بود مورد مدح قرار داد و آيه نازل شد يوفون بالنذر و يخافون يوما كان شره مستطيرا. و يطعمون الطعام على حبه مسكينا و يتيما و اسيرا. انما نطعمكم لوجه الله لا نريد منكم جزا و لا شكورا آيه 7 الى 9 سوره انسان .
(فى الانهار الاربعته فى الجنته )
قال الله تعالى : مثل الجنته التى و عدالمتقون فيها انهار من ماء غير آسن و انهار من لبن لم يتغير طعمه و انهار من خمره لذه للشاربين و انهار من عسل مصفى از سوره محمد آيه 15.
در بهشت چهار نهر ديگر است كه خداى متعال آن را به متقين وعده داده است و به تناسب حال آنان انهار جاريه را آماده و مهيا فرموده است يكى آب خالص و ديگرى شير خالص و يكى عسل مصفى و ديگرى خمر است يعنى شراب ناب .
اما آب راجع بمردم عوام است كه فقط محسوسات و متخيلات و معانى جزئيه را درك مينمايند و اما شير راجع به طبقه بالاتر است كه مقدارى از معقولات و معانى كليه را ادراك مى نمايند ولى غوامض و اسرار عالم حقايق را درك نمى نمايند.
و اما عسل راجع به طبقه عليا از مردم كه دانا كه محققين در علوم و حقايق هستند كه بحقيقت مقام انسانيت رسيده اند.
و اما خمر راجع به اهل توحيد خاص الخواصى است كه سرمست از تجليات حق و بمقام فناء فى الله رسيده اند و اثر خمر بهشتى سكر از غير حق است لذه للشاربين است بلذه مخصوصه شاربين . و الحق عالى گفته است عارف ربانى ملاى رومى :
اى ساقى جان پر كن آن ساغر پيشين را
آن راهزن دلرا آن راهبر دين را
آن مى كه ز دل خيزد با روح بياميزد
مخمور كند جوشش مر چشم خدا بين را
آن باده انگورى مر امت عيسى را
وين باده منصورى مر امت ياسين را
خمهاست از آن باده خمهاست از اين باده
تا نشكنى آن خم را هرگز نچشى اين را
آن باده بجز يكدم دلرا نكند خرم
هرگز نكشد غم را هرگز نكشد كين را
يكقطره از اين ساغر جان تو كند چون زر
جانم بفدا بادا اين ساغر زرين را
اين حالت اگر باشد اغلب به سحر باشد
كو آنكه بر اندازد او بستر و بالين را
تحقيق نير عرشى
گفته شد اين چهار نهر بزرگ مطابق آيات مباركه مذكوره يكى نهر آب خالص ‍ و يك نهر شيريكه لم يتغير طعمه و يك نهر عسل مصفى و يك نهر ديگر خمر بهشتى است .
حال مى خواهيم با بيان علمى واضحترى محور مناسبات اين چهار نهر و چهار چشمه تحقيق و به اسرار آن اشاره اى بنمائيم .
اولا بايد دانست كه عالم آخرت و بهشت مثل عالم دنيا نيست كه تناسب يا غير تناسب در خوردن اشربه آن رعايت نشود خوردن اشربه بدون تناسب مزاج در آخرت محال است بلكه تمام خوردنى ها و آشاميدنى هاى اخروى و بهشتى روى مناسبات و اخلاقيات و سلسله علل است كه نمى تواند غير اين باشد.
اما آب . آب خالص در بهشت اولا آب ماده حيات است در مكونات لكن آب دنيا حيات ابدى نمى بخشد آب دنيا خيلى دوام بدهد درخت و اشجار را يكسال يا بيشتر و يا كمتر است لكن ماء بهشتى كه (ماء غير آسن ) است حيات ابدى دارد بلكه هميشگى است بدن هر بهشتى و هر آخرتى سرشته از خاك همين دنيا است براى اينكه در طريقه حقه اى كه ما داريم قائل بمعاد جسمانى هستيم چه همين خاك را بر ميدارند و بتكامل ميرسانند و مولف را رساله مستقله ائيست (در اثبات معاد روحانى و جسمانى از نظر قرآن و برهان و عرفان ) پس اصل بدن بهشتى از خاك اين عالم است ولى خاك اين عالم هر چه باشد و هر چه در تحت قواى طبيعى باقى باشد هميشگى نيست مگر سر ديگرى داشته باشد پس بايد آب بهشتى بخورد و آب بهشت بريشه اين بدن برسد تا اين بدن را الى الابد نگهدارد پس فرق اين آب بهشتى با آبهاى دنيا همين كه آب دنيوى حيات ابدى نمى بخشد ولى آب بهشتى حيات ابدى و سرمدى مى بخشد و الى الابد زنده و پاينده نگه ميدارد.
اين است كه چون آب مقدم بر همه اشياء است لذا اين آب بهشتى در اول انهار ذكر شد من ماء غير آسن كه اين اثر حياتى را دارد.
اما نهر از لبن كه شير خالص و پاكيزه است علت طبيعى او اين است كه انسان اگر چه در دنيا بزرگ شده و از شير باز شده است اما نسبت بعالم آخرت طفل تازه است و تربيت و تكامل لازم دارد و همانطوريكه از رحم مادر كه بدنيا آمد شير لازم داشت اينجا هم كه متولد در آخرت شد و آمد بفضاى آخرت شير لازم دارد لذا بايد شير تناول كند.
اما عسل كه نهر من عسل مصفى چون مؤ من و اهل ايمان ذائقه اش در دنيا هميشه بذكر الهى شيرين بوده است .
حضرت سيد سجاد عليه السلام در دعاى خود در پيشگاه الهى عرض ‍ ميكرد الهى اذقنى من حلاوه ذكرك يعنى خدايا بمن حلاوت و شيرينى ذكر خود را بچشان .
پس چون ذائقه مؤ من بحلاوت ذكر خدا مانوس است و در آخرت هر معنائى بصورت مجسم مى شود لذا اين حلاوت معنوى بايد در آخرت برگردد و منقلب شود بحلاوت صورى و جسمى و از باب تطابق معنى با صورت و تطابق باطن با ظاهر.
اما خمر اثر خمر بهشتى اين است كه انسان را از غير خدا غافل ميكند بعكس خمر دنيوى كه انسان را از خدا غافل ميكرد اما خمر اخروى سكر عن غير الله مى آورد و انسان را از غير خدا منقطع ميكند. مؤ من حقيقى و موحد واقعى در دنيا يك سكر معنوى داشته است لذا مخصوص اوست شراب خاص اخروى لذا فرمود وانهار من خمره لذه للشاربين كدام لذت بالاتر از اين لذت است اين است كه اين بيان را نه در آب فرمود و نه در شير و نه در عسل بلكه فقط در خمر بخصوص فرمود لذه للشاربين چون اين لذت است كه ارزش دارد كه از خود بى خود مى شود حتى چنان بى خود مى شود كه خدا ملك ميفرستد چرا شما از نعم بهشتى ملتذ نمى شويد و لذت نمى بريد.
عرض ميكنند خدايا لذت وجه كريم تو ما را از هر لذتى بى نياز كرد (كه چه خوب گفت حافظ قرآن .
(سايه طوبى و دلجوئى حور و لب حوض
به هواى سر كوى تو برفت از يادم )
و سقا هم ربهم شرابا طهورا)
ساقى اسن شراب خود ذات پروردگار است
و لذا فرمود و سقاهم ربهم شرابا طهورا. مخصوصا پروردگار شان اين شراب طهرو را بآن سرمستان صهباى وحدت و باده نوشان مى عشق و محبت مينوشاند.
رزقنا الله و اياكم انشاء الله . تفصيل اين حقايق در كتاب شراب ربانى كه رساله مستقله است تحت عنوان (شراب ربانى ) مندرج است و آنچه دراين مقام بر قلم نگارنده جارى و نگاشته شد بمناسبت شراب تسنيم بود كه منبع و سرچشمه آن را ذات اقدس الوهى موهبتا و عنايتا بحضرت فاطمه زهرا (س ) دختر حضرت خاتم انبياء محمد مصطفى (ص ) بخشيده و عطا فرموده و گفتيم شراب تسنيم اشرف اشربه بهشتى است و سرى است در اين هبه الهيه كه لا يعلمها الا الراسخون فى الحكمته و المعرفته . از اين جا بيشتر مى توان به عظمت و رفعت مقام و مرتبه فاطمه زهرا سلام الله عليها كه ام الائمه بلكه ام ابيهاست آشنا گرديد و آن ملكه ملك و ملكت را بمقام نورانيت شناخت وشناختن فاطمه لاهوتى صفات كار آسانى نيست همانطوريكه معرفت اكتناهى بذات صمدى الوهى براى احدى ميسر نيست فاطمه مظهر احديت و صمديت است و در حقيقت مرات ذات و صفات خدا وآئينه ايزد نماست .
پس در آئينه جمال و جلال فاطمه زهرا سلام الله عليها مى توان شهود ذات ذوالجلال و صفات كماليه خداوند متعال را نمود چنانكه در آئينه وجود پدر بزرگوار فاطمه كه حضرت محمد مصطفى است مى توان مظهر اعظم و مجلاى اتم ذات و صفات پروردگار را رويت نمود چنانكه خودش فرمود و من رانى فقد راى الحق
(كسى كاو بيند آن زيبا شمائل
بديدار خدا گرديده نائل )
(نه من گويم كه آن مير مصدق
بگفتار من رانى قد راى الحق )

نوشتن دیدگاه