70 «إِذْ قالَ لاَِبِيهِ وَ قَوْمِهِ ما تَعْبُدُونَ»
 
ترجمه :
70. زمانى كه فرمود براى پدرش و قوم او: چيست شما عبادت مى‌كنيد او را؟[1]
 
 تفسير :
[آزر عموى ابراهيم بود نه پدر او]
مفسرين عامه مى‌گويند پدر ابراهيم همين آزر بوده، ولكن اين غلط صرف است و مكرر تذكر داده‌ايم. در مجمع البحرين بعد از نقل كلمات عامه مى‌گويد : «وَلَيسَ بشيءٍ؛ لانعِقادِ الإجماعِ مِنَ الفِرقَةِ المُحِقَّةِ عَلَى أنَّ أجدادَ نَبيِّنا(صلی الله علیه و آله و سّلم) كانوا مُسلِميِن موَحِّدِينَ إلى آدَمَ. وقد تواتر عنهم ـ يعنى الأئمّة ـ نَحنُ من أصلابِ المُطَهَّرِينَ، وأرحامِ المُطَهَّراتِ، لَمْ تُدَنِّسْهُمُ الجَاهِليّةَ بأدناسِها». وقد نقل بعض الأفاضل عن بعض كتب الشافعية كالقاموس وشرح الهمزية لابن حجر المالكي: بأنّ آزر كان عمّ إبراهيم، وكان أبوه تارُخ. ومثله نَقَل بعضُ الأفاضِلِ: أنّه لا خِلافَ بينَ النَّسّابينَ أنّ اسمَ أبي إبراهيمَ تارُخ، وهذا غَيرُ مُستبعَدٍ؛ لاشتهارِ تَسميَةٍ العمِّ بالأبِ في الزمنِ السابِقِ»[2]  انتهى كلامه.
 أقول : مكرراً بيان شده كه نفس قرآن دلالت دارد بر اينكه آزر پدر ابراهيم نبوده ولو در بسيارى از آيات مثل همين آيه اطلاق «أب» بر او شده بعد از جمع بين دو آيه يكى در سوره برائت و ديگرى در سوره ابراهيم، اما در سوره برائت مى‌فرمايد: (وَ ما كانَ اسْتِغْفارُ إِبْراهِيمَ لاَِبِيهِ إلّا عَنْ مَوْعِدَةٍ وَعَدَها إِيّاهُ فَلَمّا تَبَيَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ للهِِ تَبَرَّأَ مِنْهُ)[3]  و مسلماً اين تبرّى در زمان جوانى ابراهيم بوده و اوايل  بعثت، پس مسلماً از آزر تبرّى كرده و ديگر در حق او استغفار نكرده به نص اين آيه و اما در سوره ابراهيم، مى‌فرمايد از قول ابراهيم: (الْحَمْدُ للهِِ الَّذِى وَهَبَ لِى عَلَى الْكِبَرِ إِسْمعِيلَ وَ إِسْحقَ) الى قوله : (رَبَّنَا اغْفِرْ لِى وَ لِوالِدَىَّ وَ لِلْمُوْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسابُ)[4]  و نص اين آيه در زمان كِبَر و پيرى ابراهيم بوده پس معلوم   مى‌شود كه والد ابراهيم غير از آزر است كه از او تبرّى جسته پس عامه عميا اگر اجماع شيعه را قبول ندارند و تواتر اخبار را هم منكرند نمى‌توانند قرآن را منكر شوند.
(إِذْ قالَ لاَِبِيهِ) آزر، (وَ قَوْمِهِ) ظاهراً مرجع ضمير، أبيه هست يعنى قومِ آزر، چون آزر گفتند منجّم نمرود بود[5]  و در دربار دولتى بود و ممكن است مرجع خود ابراهيم باشد. و مراد از «قوم» كسانى كه مأمور به دعوت آن‌ها بود مثل قوم ساير انبيا.
(ما) اشاره به خفّت است كه اين چه چيز است ، يك قطعه چوب يا سنگ تراشيده [را] (تَعْبُدُونَ) مى‌پرستيد؟

________________________________________________________

[1] .  ترجمه ديگر: آنگاه كه به پدر خود وقومش گفت: چه مى‌پرستيد؟
[2] .  وگفته آنان با ارزش نيست ، به واسطه قرار گرفتن اجماع فرقه حقه اماميه به اينكه اجدادپيغمبرمان (صلی الله علیه و آله و سلم) تا حضرت آدم همگى مسلمان موحّد بودند. وروايات متواتر از آن‌هاـ يعنى ائمه (علیهم السلام) : ـ آمده كه ما از اصلاب ورحم‌هاى پاك طينت هستيم ، ناپاكى‌هاى جاهليت آنان را آلوده نساخت . وبعضى از بزرگان از بعضى از كتب شافعى مذهبان مانند قاموس وشرح همزيه ابن حجر مالكى نقل كرده‌اند كه : آزر عموى ابراهيم (علیه السلام) بود وپدر او تارُخ بود. ومانند آن بعضى از بزرگان نقل كرده‌اند كه : اختلافى بين نسب شناسان نيست كه اسم پدر ابراهيم تارُخ بود. واين بعيد نيست ؛ به واسطه اينكه در زمان سابق بسيار رسم بودكه به عمو، پدر مى‌گفتند واو را به نام پدر نام مى‌بردند. مجمع البحرين: ج3، ص204، ماده«اَزر» (با اندكى اختلاف )؛ ر. ك: تفسير رازى: ج13، ص37 و الصراط المستقيم: ج1،ص342.
[3] .  و طلب آمرزش ابراهيم براى پدرش جز براى وعده‌اى كه به او داده بود، نبود ولى هنگامى كه براى او روشن شد كه وى دشمن خداست، از او بيزارى جست. سوره توبه :آيه 114.
[4] .  سپاس خداى را كه با وجود سالخوردگى، اسماعيل و اسحاق را به من بخشيد...پروردگارا روزى كه حساب برپا مى‌شود، بر من و پدر و مادرم و بر مؤمنان ببخشاى. سوره ابراهيم: آيات 39 ـ 41.
[5] .  ر. ك: تفسير قمى: ج1، ص213 و بحار الأنوار: ج12، ص29، ح6.

نوشتن دیدگاه