رسول گرامى اسلام ، جوانان را قدر مى نهاد و به خواسته هاى آنان توجه داشت . ايشان به آرمان خواهى و خواسته هاى دوران جوانى ، به ويژه به تمايل جنسى آنان توجه مى كرد. و براى تاءمين اين خواسته ها مى كوشيد. در جامعه مورد نظر رسول الله (صلى الله عليه و آله )، پيوند ازدواج ، ساده ترين و بى آلايش ترين و در عين حال ، استوارترين پيوندها بود كه به سادگى انجام مى گرفت . اين جامعه گرفتار چشم و هم چشمى ها، سخت گيرى ها و انتظارهاى بى جا از همسران نبود.
رسول الله (صلى الله عليه و آله ) با درك صحيح موقعيت ، احساسات ، عواطف و تمايلات جوانان ، به عزتمندى اين قشر آينده ساز توجه داشت و در ابعاد گوناگون بر آموزش جوانان تاءكيد مى كرد: علموا اءولادكم السباحه و الرمايه ؛ ((به فرزندان خويش تيراندازى و شنا بياموزيد(625).)) رسول گرامى حتى مسئوليت هاى بزرگ را به جوانان واگذار مى كرد. اين برخوردها چنان جوانان حجاز را مجذوب ايشان ساخت كه دست از خانه و كاشانه كشيدند و در سخت ترين شرايط در كنار ايشان ماندند. رسول الله (صلى الله عليه و آله )، مسئوليت هاى بزرگ فرهنگى ، اجتماعى و نظامى را به جوانان واگذار مى كرد. پيش از هجرت حضرت به مدينه ، مصعب بن عمير را كه نوجوانى بيش نبود، براى انجام رسالت فرهنگى و تبليغى به مدينه فرستاد. وى در جنگ هاى بدر و احد، فرمانده و پرچمدار سپاه حق بود كه با حماسه آفرينى در جنگ احد به شهادت رسيد.
پس از فتح مكه نيز عتاب بن اسيد را به عنوان والى مكه برگزيد، در حالى كه بيست و يك سال بيشتر نداشت و افراد بزرگتر از وى در بين صحابه هم فراوان بود. وقتى به اين كار حضرت اعتراض كردند، حضرت با متانت پاسخ داد كه بزرگى سن ، ملاك مسئوليت نيست . ملاك ، شايستگى و فضيلت است و شايستگى و فضيلت به سن و سال نيست . به تعبير ديگر، سن سبب بزرگى نيست . فضيلت و شايستگى مايه بزرگى است : فليس ‍ الاكبر هو الافضل بل الاءفضل هو الاكبر(626).
همين مطالب در مورد معاذ بن جبل كه 26 سال داشت ، مطرح شد. پيامبر، ايشان را به عنوان مبلغ دينى در مكه منصوب كرده بود(627). همچنين اسامه بن زيد را در سمت فرماندهى لشكرى به جنگ روميان فرستاد، در حالى كه تنها 18 سال داشت . پيامبر در پاسخ معترضان فرمود: اسامه همانند پدرش زيد شايسته اين مقام است (628).
فراهم آوردن وسيله ارتباطى جوانان با خداوند و خدامحورى در كارها، در سيره پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله ) جايگاهى بس رفيع داشت ، به گونه اى كه حضرت محمد (صلى الله عليه و آله ) در توصيه اى به يكى از جوانان عصر خويش مى فرمايد:
اى جوان ! كلماتى به تو مى آموزم : حق خداوند متعال را رعايت كن ؛ خداوند نيز تو را حفظ مى كند. حق خداوند را رعايت كن كه آن را فراروى خويش ‍ مى يابى . هر گاه چيزى بخواهى ، از خداوند بخواه . هر گاه يارى جستى ، از خداوند يارى جوى . بدان اگر همه مردمان گرد آيند تا بهره اى به تو رسانند، نخواهند توانست نفعى به تو برسانند، مگر آنچه خداوند متعال براى تو مقرر كرده است و اگر گرد آيند تا زيانى به تو برسانند، نخواهند توانست زيانى به تو برسانند، مگر آنچه خداوند به زيان تو مقرر كرده است (629).
باز ايشان در كلام زيبايى مى فرمايد:
من احب ان يعلم ما له عند الله فليعلم ما لله عنده (630).
هر كه دوست دارد بداند نزد خدا چه دارد، بايد بداند خدا نزد او چه دارد.
به فرموده ايشان ، اگر ياد خدا فزونى يابد، محبت خدا هم فراهم مى آيد:
من اكثر ذكر الله احبه ؛ هر كس بسيار خدا را ياد كند، خدا هم او را دوست خواهد داشت (631))).
مشورت ، از نگاه پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله ) جايگاه ويژه اى داشت تا جايى كه مى فرمود: لا مظاهره اوثق من المشاوره ؛ ((هيچ پشتيبانى قابل اعتمادتر از مشورت نيست (632))).
ايشان پيوسته ياران و پيروان خويش را به مشاوره توصيه مى فرمود(633). رسول اكرم (صلى الله عليه و آله ) هفت سال سوم زندگى را دوران مشورت و وزارت جوان دانسته است (634). او به جوانان اهميت مى داد و در صحنه هاى مختلف ، ديدگاه هاى آنان را جويا مى شد.
در سال سوم هجرت كه قريش با سه هزار مرد جنگى با مسلمانان وارد جنگ شد و زمينه نبرد احد را فراهم آورد، پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله ) پس از آگاهى از تصميم قريش ، در پى مقابله با هجوم مشركان برآمد. ايشان خوش نداشت كه جنگجويان مسلمان در بيرون شهر مدينه با دشمن روبرو شوند، بلكه برخورد با مشركان را در مدينه ترجيح مى داد(635).
از اين رو، نظر خود را با اصحاب در ميان گذاشت و آنان را به مشورت فراخواند. بزرگان مهاجر و انصار نيز ديدگاه پيامبر را پسنديدند و با ايشان هم عقيده شدند، ولى جوانان كه بسيارى از آنان به دليل كوچكى ، در نبرد بدر شركت نكرده بودند، به شوق شهادت ، با اين راءى مخالفت كردند و گفتند: اى رسول خدا! ما را بر سر دشمن ببر تا گمان نكنند كه ترسيده ايم و از ناتوانى و زبونى در شهر مانده ايم (636).
در نتيجه اصرار آنان ، رسول خدا (صلى الله عليه و آله )، نظر جوانان را مقدم داشت و تصميم به حركت گرفت . پس به خانه رفت ، سلاح پوشيد و آماده حركت شد. ايشان در پاسخ به ياران جوانش كه در پى توبيخ صحابى بزرگ سعد بن معاذ و اسيد بن حضير، از اصرار خويش معذرت خواستند، فرمود: پيامبرى را سزاوار نيست كه لباس جنگ بپوشد و بى آنكه جنگ كند، آن را از تن در آورد. اكنون بنگريد به آنچه انجام مى دهيد و به نام خدا رهسپار شويد كه اگر شكيبا باشيد، پيروز خواهيد شد(637).
نيكويى مشاوره و شخصيت دادن به ياران جوان ، نزول اين آيات را به همراه داشت :
فبما رحمه من الله لنت لهم ولو كنت فظا غليظ القلب لا نفضوا من حولك فاعف عنهم و استغفر لهم و شاورهم فى الامر فاذا عزمت فتوكل على الله ان الله يحب المتوكلين .(آل عمران : 159)
به (بركت ) رحمت الهى ، در برابر آنان نرم (و مهربان ) شدى و اگر خشن و سنگدل بودى ، از اطراف تو پراكنده مى شدند. پس آنها را ببخش و براى آنها آمرزش بطلب و در كارها با آنان مشورت كن ، ولى هنگامى كه تصميم گرفتى (قاطع باشى )، بر خدا توكل كن ؛ زيرا خداوند، متوكلان را دوست دارد.
نگاه مهربان پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله ) به جوانان ، همراه با بزرگداشت شخصيت و تكريم احساسات آنان ، بسيار ارزشمند است . ايشان به ديگران نيز توصيه مى فرمايد:
اءوصيكم بالشبان خيرا فانهم ارق اءفئده (638).
شما را سفارش مى كنم كه با جوانان به خوبى و نيكى رفتار كنيد؛ چون آنان نازك دل ترند.

- پینوشتها -

625- وسائل الشيعه ، ج 12، ص 247.
626- اسد الغابه ، ج 3، ص 556؛ سيره حلبى ، ح 3، ص 556.
627- سيره حلبى ، ج 3، ص 59.
628- طبقات الكبرى ، ج 2، ص 374.
629- محمد بن عيسى ، سنن الترئدى ، ج 4، ص 667.
630- برقى ، المحاسن ، ج 1، ص 252؛ نور الثقلين حويزى ، ج 4، ص 583.
631- بحارالانوار، ج 9، ص 160.
632- المحاسن ، ج 2، ص 435.
633- بيهقى ، السنن الكبرى ، ج 10، ص 109.
634- مكارم الاخلاق ، ج 1، ص 478.
635- تاريخ يعقوبى ، ج 1، ص 406.
636- جعفر مرتضى عاملى ، الصحيح فى السيره النبى الاعظم ، ج 6، ص 87.
637- تاريخ يعقوبى ، ج 1، ص 406.
638- سفينه البحار، ج 2، ص 176.

نوشتن دیدگاه