شيخ ما مفيد در (( ارشاد )) گويد:
(( آنگاه كه رسول خدا صلى الله عليه و آله از زيادى و افزونى جمعيت آگاه شد ، جنگ حنين را آغاز نمود.
رسول خدا صلى الله عليه و آله به همراه ده هزار نفر از مسلمانان به سوى آنان حركت كرد. همه گمان بردند كه به علت كثرت افراد و سلاح شكست نخواهند خورد. ابوبكر نيز از افزونى خوشحال شد و گفت : امروز شكست نخواهيم خورد. ولى واقعيت بر خلاف تصور آنها شد و ابوبكر با اين اعجاب آنان را چشم زد. هنگامى كه با مشركان روبرو شدند ديرى نگذشت كه همگى به جز ده نفر فرار كردند ؛ نه نفر از آنان از بنى هاشم و نفر دهم ايمن پسر ام ايمن بود كه او نيز كشته شد ؛ رحمت خدا بر او باد. تنها همان نه نفر هاشمى باقى ماندند ؛ تا اينكه آنها كه فرار كرده بودند يكى پس از ديگرى به سوى آن حضرت بازگشتند و بر مشركان پيروز شدند.
در اين مورد و در مورد خوشحالى ابوبكر از زيادى تعداد ، خداوند متعال اين آيه را نازل فرمود:
و يوم حنين ، اذ اعجبتكم كثرتكم فلم تغن عنكم شيئا و ضاقت عليكم الارض بما رحبت ثم وليتم مدبرين * ثم انزل الله سكينته على رسوله و على المؤمنين ... (548)
(و در جنگ حنين كه فريفته زيادى لشكر اسلام شديد ولى آن فزونى به كار شما نيامد و زمين با اين فراخى بر شما تنگ گرديد تا اينكه همه رو به فرار نهاديد * آنگاه خداوند اطمينان و آرام خود را بر رسول خود و بر مؤمنان نازل فرمود...)
منظور از مؤمنان مولا على عليه السلام مى باشد و آنان كه در آن روز از بنى هاشم با پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله ماندند و پايدارى كردند ؛ آنها هشت نفر بودند كه نهمين آنها امير مؤمنان عليه السلام بود. عباس بن عبدالمطلب در سمت راست و فضل بن عباس در سمت چپ رسول اكرم صلى الله عليه و آله بودند ؛ ابوسفيان بن حارث زين استر آن حضرت را گرفته بود و حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام در برابر آن حضرت شمشير مى زد. نوفل بن حارث و ربيعة بن حارث و عبدالله بن زبير بن عبدالمطلب و عتبه و معتب فرزندان ابولهب پيرامون آن حضرت بودند و بقيه گريختند. مالك بن عبادة غافقى (549) در اين زمينه چنين سروده است :
لم يواس النبى غير بنى ها         شم عند السيوف يوم حنين
در روز حنين پيامبر را كسى غير از بنى هاشم در برابر شمشيرها يارى و همراهى نكرد.
هرب الناس غير تسعة رهط         فهم يهتفون بالناس : اين ؟
همه به جز نه نفر فرار كردند. اينان ميان مردم فرياد مى زدند كجا مى رويد؟
ثم قاموا مع النبى على المو         ت فاتوا زينا لنا غير شين
آنگاه در كنار پيامبر صلى الله عليه و آله به استقبال مرگ رفتند و مايه زينت ما شدند ؛ نه ننگ و خوارى .
و ثوى ايمن الامين من القو         م شهيدا فاعتاض قرة عين
و ايمن (ابن ام ايمن) كه (به رازهاى دين) امين بود شهيد شده در آنجا ماند و (به جاى خوشيهاى زودگذر اين دنيا) روشنى چشم آن سرا را گرفت . )) (550)
پس از اين غزوه ، سه غزوه طائف و اوطاس و تبوك اتفاق افتاد و چون نظر به اختصار است ، تنها به ذكر غزوه تبوك - كه رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله شخصا در آن حضور داشتند - مى پردازيم . سپس ‍ براى تكميل و تتميم مطالب مقدار كوتاهى به قضيه مباهله و حجة الوداع اشاره مى نماييم .


- پینوشتها -

548- توبه : 25 26.
549- عافق قلعه اى است در اسپانيا. ( مؤلف ) غافق دست است ( رك . معجم البلدان ).
550- الارشاد 1: 140 141.