اِنَّما وَلیكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یقیمُونَ الصَّلوةَ وَ یؤتُونَ الزَّكوةَ وَ هُمْ راكِعُون. وَ مَنْ یتَوَلَّ اللّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذینَ آمَنوا فَاِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْغالِبُونَ.
سر پرست و ولی شما فقط خدا و رسول او و مؤمنانی هستند كه، نماز بر پا می دارند و در حال ركوع، زكات می پردازند. و هركس سر پرستی و ولایت خدا و رسول او و این مؤمنان را بپذیرد - البته از حزب خداست - و حزب خدا پیروز است.مائده / 55-56
عبد الله بن سلام از دانشمندان یهودی بود كه با تنی چند از دیگر یهودیان، مسلمان شده بود. یك روز او و یارانش نزدیك نماز ظهر به حضور پیامبر رسیدند و با آن حضرت به گفتگو نشستند. آنها به پیامبر گفتند:
فاصله خانه های ما از مدینه دور است، و ما در میان یهودیان، بی سرپرست و بی پناهیم. آنها از اینكه ما مسلمان شده ایم و شما را تصدیق كرده ایم، ناراحت هستند و با ما دشمنی می ورزند، و سوگند یاد كرده اند كه با ما قطع رابطه كنند. اكنون به وجود شما پشتگرمیم، و به زیارت شما دلخوشیم. اما نمی دانیم پس از شما چه كنیم؟ حضرت موسی علی نبینا و آله و علیه السلام در زمان حیاتش، یوشع بن نون را به عنوان جانشین خویش معرفی كرد، تا مردم بدانند پس از او به چه كسی مراجعه كنند و به وجود چه فردی دلگرم باشند. اكنون شما چه كسی را به عنوان جانشین پس از خود معرفی می فرمایید؟ در این هنگام، امین وحی بر پیامبر فرود آمد وعرض كرد:
سرپرست و ولی شما تنها خدا و رسول او و مؤمنانی هستند كه نماز بر پا می دارند و در حال ركوع صدقه می دهند.
این پاسخ برای عبد الله و همراهان او واضح و روشن نبود. چه كسانی بر پا دارنده نمازند؟ چه كسانی در حال ركوع زكات هم می پردازند، تا ولی و سرپرست ما پس از پیامبر باشند؟ اینجاست كه پیامبر باید مصداق روشنی را از این كلام بیان فرماید. از طرفی وقت ادای فریضه ظهر فرا رسیده بود.پیامبر از جا برخاست و همراه با عبدالله و یارانش به سمت مسجد آمدند.
از آن سو در مسجد هم حادثه مهمّی رخ داده بود. حضرت علی (علیه السلام) پیش از شروع نماز ظهر، مشغول خواندن نماز نافله بود، كه فقیری به مسجد آمد، و از كسانی كه در مسجد بودند تقاضای كمك كرد. هیچكس حاجت او را برآورده نساخت. ناگاه متوجه شد فردی در حال ركوعِ نماز با دست اشاره می كند. شتابان به سوی او رفت و تقاضای خود را تكرار كرد. علی علیه السلام در همان حال ركوع، انگشتری خود را كه هزار دینار ارزش داشت، از انگشت خویش بیرون آورد و به آن مرد فقیر بخشید. آن انگشتر را پیش تر، نجاشی پادشاه حبشه به پیامبر هدیه داده بود و پیامبر هم آن را به علی علیه السلام بخشیده بود. وقتی پیامبر و همراهانش به مسجد رسیدند مرد فقیر را دیدند كه با خوشحالی بسیار در حال خروج از مسجد است.
پیامبر از او پرسید: ایا كسی چیزی به تو بخشیده است؟
مرد فقیر عرض كرد: آری یا رسول الله آن مرد كه در حال نماز است این انگشتر را به من بخشید.
آنگاه پیامبر ایه ای را كه لحظاتی پیش بر او نازل شده بود، و از این حادثه خبر می داد، بر عبدالله بن سلام و همه مسلمانانی كه در مسجد حاضر بودند، تلاوت فرمود.
و سپس افزود: «علی بن ابیطالب وَلیكُمْ بعدی» یعنی پس از من علی بن ابیطالب ولی شماست.
پس از آن عبد الله و همراهانش كه مطلوب خود را یافته بودند، به ولایت امیر مؤمنان علی علیه السلام شهادت دادند. آنگاه امین وحی بار دیگر بر پیامبر نازل گشت و بشارتی برای مؤمنان به ارمغان آورد كه:
وَ مَنْ یتَوَلَّ اللّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذینَ امَنوا فَاِنَّ حِزْبَ اللّه هُمُ الْغالِبُونَ.
دانشمندان پیرو مكتب خلفا ضمن اشاره به ماجرای
عبد الله بن سلام در كتب معتبر خود(19)، نقل دیگری از ابوذر، صحابی رسول خدا نیز آورده اند. او نیز پس از بیان داستان انگشتری،
می گوید: پیامبر دست به دعا برداشت و عرض كرد:
خداوندا ، برادرم موسی (علیه السلام) از تو اینچنین درخواست نمود كه:
«قالَ رَبِّ اشْرَحْ لی صَدری، وَ یسِّر لی أمْری، وَ احْلُلْ عُقْدهً مِنْ لِسانی یفْقَهوُا قَوْلی، وَاجْعَل لی وَزیراً مِن أَهلی، هارُونَ أَخی، أُشْددْ بِهِ أزری، وَ أَشْرِكْهُ فی أَمری»
پروردگارا، سینه ام بگشای، و كارم را آسان گردان، و گره از زبانم باز كن تا سخنم را دریابند، و برای من وزیری از خاندانم تعیین فرما، هارون برادرم را برای این كار قرار ده، تا پشتم به او گرم و استوار باشد، ودر كارم وی را شریك گردان. آنگاه به او وحی كردی كه ما بازوانت را به برادرت نیرومند می سازیم و برایتان قدرتی قرار می دهیم تا با شما برابری نكنند. پروردگارا اینك من محمد پیامبر تو و حبیب تو هستم. تو نیز سینه ام را بگشای و كارم را آسان گردان و «علی» از خاندان مرا وزیر من قرار ده تا پشتم به او استوار گردد.
ابوذر می گوید: از پس این دعا بود كه جبرئیل از سوی خداوند نازل شد و گفت:
ای محمد بخوان « إنّما ولیكم الله و رسوله و الذین آمنوا...»(20)
از كلمه «انّما» به معنی فقط در ابتدای ایه چنین برداشت می شود كه ولایت و سرپرستی منحصر است به خدا و رسول و مؤمنانی كه در حال ركوع نماز، صدقه بپردازند. و البته هیچكس هم جز علی بن ابیطالب علیه السلام این ویژگی را پیدا نكرد. هر چند در ایه این مفهوم بالفظ جمع آمده است (الّذین آمنوا ...) امّا تنها یك نفر شایسته چنین نشان و مقامی گردید.(21)
همچنین كلمه «ولی» در ایه به معنی سرپرست است نه دوست و نه یاور، زیرا در غیر اینصورت با كلمه اّنما و حصر در ایه سازگاری نخواهد داشت. چه كه دوستان و یاوران اهل ایمان منحصر به همین سه گـروه خواهند شد، و این در حالی است كه اهل ایمان، دوستان و یاوران دیگری نیز دارند. مانند: ملائكه و یا مؤمنانی كه دارای این نشانه هم نیستند و یا حتی افرادی غیر مسلمان همچون نجاشی كه وی نیز مسیحی بود و مسلمانان را پناه داد. خداوند در سوره ممتحنه ایه 8، دوستی مسلمانان را با كافرانِ بی آزار، نهی نكرده است.(22)
از سوی دیگر حتی اگر فرض كنیم ایه ولایت، در میان ایاتی است كه مربوط به هم هستند، این فرض نیز ثابت می كند كه مراد از ولایت در این ایات هم با معنی سرپرست و اولی به تصرف بودن سازگاری بیشتری دارد. چرا كه در ایه 51 می فرماید :
« ...هركس ازشما كه یهود ونصاری را ولی خود قراردهد ، ازآنها خواهد بود ... »
این بیان نشان می دهد كه صرف دوستی نسبت به یهود و نصاری مورد نظر نیست، بلكه مطلب بالاتر از آن است. یعنی رابطه به گونه ای است كه فرد را به جمع كافران ملحق می كند و از آنان محسوب می شود. مسلماٌ چیزی كه باعث می شود فرد جزء گروه یهود و نصاری گردد، آن است كه وی سرپرستی آنها را بپذیرد و آنان را در تصرف امورخویش نسبت به دیگران اولی و برتر بداند.
از همین رو شایسته است كلمه « ولی » را حتی در ایات قبل و بعد از ایه ولایت ( ایات 51 و 57 سوره مائده ) به معنای سر پرست در نظر گرفت.
نكته دیگر اینكه، برخی گمان كردند، كلمه «راكعون» در ایه به معنای «خاشعون» است. و ایه را اینگونه ترجمه می كنند كه: ولی شما مؤمنانی هستند كه با خضوع و خشوع، نماز بر پا می دارند و زكات می پردازند. درحقیقت با این معنا، دو ویژگی مؤمنان (اقامه نماز و پرداخت زكات با حال خضوع) دیگر اختصاص به فرد خاصی نخواهد داشت یعنی «ولی» از انحصار خارج می گردد. و هر مؤمنی كه دارای این اوصاف باشد «ولی» شما خوانده می شود. در پاسخ چنین افرادی باید گفت:
به اعتبار اغلب كتابهای لغت كه مورد اعتماد مكتب خلفا نیز هست، معنای حقیقی و لغوی ركوع، همان خم شدن است .بنابراین تا زمانی كه قرینه لفظی و یا معنوی در ایه نباشد، نباید ركوع را به معنای مجازی آن یعنی خضوع و خشوع ترجمه كرد.
______________________________________
(19)- تفسیر فخر رازی ذیل یه ولیت
(20)- تفسیر فخر رازی ذیل یه ولیت
(21)- در ین زمینه به توضیحات مربوط به یه مباهله مراجعه شود.
(22)- لینهاكم الله عن الذین لم یقاتلوكم فی الدین و لم یخرجوكم من دیاركم أن تبروّهم و تقسطوا الیهم انّ الله یحبّ المقسطین.

نوشتن دیدگاه