23- كمترين پشتوانه يك كلمه
در برخى كلمات، بين نسخه‏ هاى مختلف عين‏ الحيات اختلاف است. برخى از آنها يك يا چند كلمه را بيشتر و برخى كمتر دارند.
چند پشتوانه براى يك كلمه لازم است تا بتوان آن را جزء جمله‏ اى دانست؟
در بند پيش گفتيم براى انتساب هر جمله به مؤلف 3 امتياز لازم است. از اين ضابطه برمى‏ آيد كه هر كلمه هر جمله نيز دست كم از 3 امتياز برخوردار خواهد. اما با توجه به ملاحظات زير، در مورد كلمات غير مشترك در همه نسخه‏ هاى واجد يك جمله، مى‏ توان حداقل پشتوانه 2 امتياز را براى پذيرش واژه‏اى اضافى پذيرفت:
1) احتمال انتساب واژه‏اى با پشتوانه 2 امتياز برابر 75 درصد است.
2) احتمال از قلم افتادن واژه‏اى در كتابت، بسيار بيش از احتمال از قلم افتادن جمله‏ اى است.
3) برخى كلمات، نسخه‏بدل، اصلاح شده و يا جايگزين شده كلمه ديگر توسط مؤلف‏ اند.
بسيار پيش مى‏ آيد كه اين واژه‏ ها خارج از متن و زايد شناخته مى‏ شوند و توسط كاتبان و مصححان حذف مى‏ گردند؛ در هر حال گرچه نوشته مؤلف هستند اما حذف آنها بسى رايج است.
4) گاه سياق جمله، شاهدى - گرچه ضعيف - براى انتساب واژه‏اى به جمله‏ اى است.
5) مجموع ملاحظات فوق، اين نگرانى را شديدا قوت مى‏ بخشد كه با تعيين ضابطه 3 امتياز براى واژه‏ هاى اضافى، كلماتى از مؤلف - به ويژه آنها كه مشمول بند 3 مى‏ شوند - كنار گذاشته شوند.
دو مثال در اين‏باره ارائه مى‏ شود:
صفحه 181
فقط در دو مورد است كه تنها تأييد يك نسخه از نسخه‏ هاى مأخذ، ملاك گزينش خواهد بود:
1) صلوات الله عليه: از آنجا كه رسم بسيارى از نسخه‏ نويسان چنين است كه عبارتهاى صلوات الله عليه و عليه‏ السلام و از اين قبيل را به اختصار و هر دو را براى ائمه به صورت (ع) يا (4) مى‏ نويسند، ضبط حتى يك نسخه به صورت كامل (صلوات‏الله عليه) يا تركيبى از صاد و لام، بر ضبط هاى ديگر حاوى اختصاريافته آن مقدم است.
همچنين از آنجا كه اختصار (4) در نگارش كاتبان مرسومتر از اختصار صاد و لام است، وجود تنها يك مورد از اختصار صاد و لام بر اختصار (4) ترجيح دارد و نشانگر آن است كه دستخط مؤلف حاوى صلوات الله عليه و از اين قبيل بوده است. به عبارت ديگر، از آنجا كه كاتبان، همواره اختصار صلوات الله عليه را به صورت صاد و لام نمى‏ نوشتند بلكه به صورت (4) مى‏نگاشتند، بنابراين چنين نيست كه همواره (4) به معنى عليه‏السلام باشد. بنابراين وجود حتى يك مورد از صلوات الله عليه يا صاد و لام بر موارد ديگر ترجيح دارد.
2) اضافه و اى وحدت: از آنجا كه رسم كاتبان بر حذف s اضافه و اى وحدت است، وجود حتى يك مورد در يك نسخه، مؤيد وجود آن در دستخط مؤلف خواهد بود.
اما اگر هيچ تأييدى از هيچ نسخه‏ اى بر وجود اين دو نباشد، و براساس نثر كهن نيز نبود آنها بى‏ اشكال باشد، نشانگر نبودِ آن در متن نوشته و ذهن مؤلف است.
مثلا هر سه نسخه الف، ب و ج چنين دارند: و چندان كه ايشان را مى‏ راند فايده نمى‏ كرد. كه به همين صورت با رسم‏ الخط زمان ما نيز صحيح است و در اصل فايده بوده است نه فايده‏ اى.

نوشتن دیدگاه