باز، روى همان، جهت، كه ورع و دورى از گناه افضل اعمال است، اميرالمؤ منين عليه السلام نيز در خطبه ها و نامه ها و كلمات قصار نهج البلاغه، از عبادات خودش كمتر، تذكر و حرفى به ميان آورده است؛ ولى از ورع و كناره گيرى از محرمات - به خصوص خوردن مال مردم و ظلم و ستم بر آنان - زياد سخن گفته و رفتار و برنامه خودش را بيان فرموده است، كه در جلسه پانزدهم به آن اشاره شد كه مى فرمايد:
به خدا قسم! اگر تمام شب روى خار مغيلان بيتوته كند و با بدن برهنه، روى سنگهاى خارا مرا بكشانند براى من بهتر است تا اين كه روز قيام خدا و پيامبر را ملاقات كنم، در حالى كه كوچكترين ظلمى به كسى نموده باشم.
بعد حضرت، داستان عقيل را بيان مى كند كه اصرار داشت از بيت المال بيش از ديگران به مقدار يك صاع گندم بگيرد حضرت آهنى را داغ نمود و به دستش نزديك كرد كه عذاب آتش جهنم را براى او مجسم كند. همچنين حضرت موضوع رشوه آوردن بشقاب حيوانى توسط اشعث بن قيس را بيان مى كند و در آخر مى فرمايد: به خدا قسم! اگر هفت اقليم عالم وجود را به من على بدهند كه به اندازه گرفتن پوست جوى از دهان مورچه اى معصيت خدا كنم، نمى كنم؛ ما لعلى و لنعيم يفنى و لذة لاتبقى؛ على كجا و خوشى هاى فناپذير كجا؟ على كجا و لذات زودگذر دنيا كجا؟!
يكى از اصحاب و خواص اميرالمؤ منين عليه السلام ضرار بن ضمرة ضبانى بوده است او بعد از شهادت اميرالمؤ منين عليه السلام در شام وارد بر معاويه مى شود و معاويه از او ميخواهد كه اوصاف اميرالمؤ منين عليه السلام را برايش بيان كند ابتدا ضرار قبول نمى كند، ولى معاويه اصرار مى كند و مى گويد: حتما بايد بگويى. ضرار پاسخ مى دهد: حالا كه ناچارم، پس معاويه گوش كن تا بگويم! و بعد شروع به گفتن مى كند (بيان جريان را سيد رضى در نهج البلاغه، در كلمات قصار آورده است و در بحارالانوار در سه جا بيان شده كه مفصل تر از همه در جلد 33 صفحه 274 از كنزالفوائد كراجكى است كه در آن سلسله سند را نيز نقل فرموده (1) آن روايت اين است:
عن ابى صالح ام هانى قال دخل ضرار بن ضمرة الكنانى على معاوية بن ابى سفيان يوما فقال له يا ضرار صف لى عليا فقال او تعفينى من ذلك قال لاعفوك قال اما اذ لابد فانه كان و الله بعيد المدى شديد القوى يقول فصلا و يحكم عدلا يتفجر العلم من جوانبه و تنطق الحكمة على لسانه يستوحش من الدنيا و زهرتها و ياءنس بالليل و ظلمته كان و الله غزير الدمعة طويل الفكرة يقلب كفه و يخاطب نفسه يعجبه من اللباس ما قصر و من الطعام ما جشب كان و الله معنا كاءحدنا يدنينا الذا اءتيناه و يجيبنا اذا ساءلناه و كان مع دنوه لنا و قربه منا نكلمه هيبة له فان تبسم فعن مثل الؤ لؤ النظيم يعظم اهل الدين و يحب المساكين لايطمع القوى فى باطله و لايياس الضعيف عن عدله اشهد بالله لراءيته فى بعض موافقه و قد ارخى الليل سدوله و غارت نجومه مما ثلافى محرابه قابضا على لحيته يتململ تململ السليم و يبكى بكاء الحزين و كانى اسمعه و هو يقول يا دنيا يا دنيا ابى تعرضت ام الى تشوقت هيهات هيهات غرى غيرى لاحان حينك قد ابتك ثلاثا عمرك قصير و خيرك حقير و خطرك غير كبير آه آه من قلة الزاد و بعد السفر و وحشة الطريق... (2)
ضرار گفت: براستى اميرالمومنين عليه السلام مردى دور انديش، پرقدرت و شجاع بود. گفتارش حق و روشنگر، و حكمش با عدل و داد بود. از هر سو علم و دانشش سرازير، نطقش حكمت آميز، از دنيا و زر و زيورش گريزان و به شب و تاريكى آن انس زياد داشت.
معاويه! به خدا سوگند! اشك آن حضرت هميشه جارى بود (از خوف خدا گريه مى كرد) و فكرى طولانى و زياد داشت. دستها را به هم مى زد و با خود حرف ميزد و از نفس خود مى گفت.
از لباس ساده و كوتاه خوشش مى آمد (در زهرالربيع دارد لباس خشن و درشت) و از غذاى ساده و آرد نيم كوب سبوس نگرفته استفاده مى كرد.
هنگامى كه آن حضرت در بين ما بود. خود را يكى از ما مى دانست و ما هيچ تشريفات و تكلفى نداشتيم و هر سوالى داشتيم، او با روى گشاده پاسخ مى فرمود. ولى با آن همه نزديكى به ما و خودمانى بودنش، از هيبت آن بزرگوار حساب مى برديم و كمتر حرف مى زديم. هنگامى كه تبسم مى كرد، باوقار بود و دندانهاى مباركش مثل مرواريد به بند كشيده پيدا مى شد. اهل دين را بسيار احترام مى كرد و بينوايان را دوست مى داشت هيچ قدرت مندى اميد رسيدن به هدف باطلش را در نزد حضرت نداشت و هيچ بيچاره ماءيوس از عدلش نبود و به حقش مى رسيد.
معاويه! خدا را شاهد مى گيرم، گاهى حضرت را در شب ظلمانى در حالى كه پرده هاى تاريكى همه جا را گرفته بود و ستاره ها نيز بى فروغ بودند، مى ديدم كه در محراب عبادت ايستاده، در حالى كه محاسن خود را به دست گرفته و مثل مار گزيده به خود مى پيچيد مثل مصيبت زده، گريه مى كرد گويا اكنون صداى حضرت را مى شنود كه مى فرمود: اى دنيا! آيا تو مى توانى متعرض على شوى؟ تو مى توانى على را گول بزنى؟ هرگز! هرگز! برو ديگرى را مغرور كن. تو كه ارزش ندارى من تو را سه طلاقه و از خود جدا كردم اى دنيا! عمر تو كوتاه است و خوشى هايت ناچيز و حقير است و مقامت بزرگ نيست. آه و افسوس از كمى توشه آخرت و از دورى اين سفر، و وحشت اين راه.
در آخر حديث دارد معاويه با آن قساوت و دشمنى كه با اميرالمؤ منين عليه السلام داشت، نتوانست خوددارى كند و اشكش بر ريش نحسش جارى گرديد كه با آستين،، پاك كرد. اطرافيانش نيز همه گريه كردند و به ضرار گفت: آرى، والله ابوالحسن اين چنين بود. ولى تو اى ضرار در (شهادت) مفارقت على چه حالى دارى؟ گفت: حال مادرى را دارم كه فرزندش را در بغلش سر بريده اند، و او براى هميشه، اشكش خشك نمى شود و اندوه و غصه آرام نمى گيرد.
سپس معاويه با اشاره به اطرافيانش گفت: ولى اين ها بعد از مرگ من، نه چنين حالى دارند، و نه مرا چنين معرفى خواهند كرد. بعد رو به آنان كرد و گفت: شما را به خدا اگر تمام شما هم آواز شويد آيا مى توانيد اين چنين كه اين مرد يار و مولايش را توصيف كرد، مرا توصيف كنيد؟ گفته مى شود (كه يكى از آنان كه شايد عمرو عاص باشد) گفت: الصحابة على قدر الصاحب؛ تعريف و تمجيد بايد به اندازه صاحب تعريف باشد.
سعدى گويد:
بد اصل گدا چو خواجه گردد نه نكوست
گر دايره كوزه ز گوهر سازند
خلاصه آن همان گونه كه تمام صفات برجسته و محسنة اميرالمؤ منين عليه السلام قابل بيان نيست و شمارش نمى گيرد و هيچ همتايى ندارد، ورع و زهد آن حضرت و خدا ترسى و دورى از شبهات آن بزرگوار نيز قابل شمارش و بيان نيست.
مرحوم مجلسى در بحارالانوار بابى باز نموده در زهد و تقوا و ورع آن حضرت (3) همچنين مرحوم قاضى نورالله شوشترى در كتاب احقاق الحق بابى در ورع آن بزرگوار منعقد فرموده و رواياتى را كه علما و دانشمندان سنى در اين باب فرموده اند، نقل كرده است (4).
----------------------------------------------
1-نهج البلاغه، تحقيق شيخ محمد عبده، ج 2، ص 152
2-همچنين بحارالانوار اين حديث را در جلد 33، ص 250 از كتاب ((الفضائل، الروضه و در ج 40، ص 329 از مناقب مخترا بدون سند مرسلا از امام باقر عليه السلام نقل فرموده و در زهرالربيع، ص 197 و شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 18، ص 255 نيز آمده است.
3-بحارالانوار، ج 40 ص 318
4-احقاق الحق، ج 8، ص 592
------------------------------------------
سيد محمد على جزايرى (آل غفور)
