پس جواب مى گوئيم كه: اين آفت ها و بلاها اگر چه به صالح و طالح هر دو مى رسد، اما حق تعالى صلاح هر دو صنف را در اين دانسته، اما صالحان به سبب بلامتذكر مى شوند نعمت هاى حق تعالى را كه در حال صحت به ايشان عطا كرده و اين باعث شكر و صبر ايشان مى گردد، و اما طالحان و بدكرداران زيرا كه چون اين بلاها به ايشان رسد طغيان ايشان را كم مى كند، و منع مى نمايد ايشان را از معاصى و فواحش. و اگر از آن بلا سلامتى يافتند براى دو صنف نفع مى بخشد، زيرا كه صلحا در بر و نيكى و صلاح مى افزايند و بصيرت ايشان زياده مى گردد، و فجار و اشرار راءفت و رحمت پروردگار خود را مى دانند و احسان ملك منان بدون استحقاق ايشان، ترغيب مى كند ايشان را بر نيكى و عفو نسبت به كسى كه بدى كند به ايشان.
و شايد كسى گويد كه: آنچه گفتيم (در تلف شدن اموال است، پس چه مى گويد در آنچه مردم در بدن هاى خود به آن مبتلا مى شوند و موجب تلف شدن ايشان مى گردد مانند: سوختن و غرق شدن به سيل و زلزله)
در جواب مى گوئيم كه: در اينها نيز رعايت مصلحت هر دو صنف شده است؛ اما نيكان و ابرار زيرا كه در مفارقت دنيا راحت مى يابند از تكاليف آن و نجات مى يابند از مكاره آن. و اما اشرار و فجار زيرا كه كفاره بعضى از گناهان ايشان مى شود و ايشان را مانع مى گردد از ازدياد معاصى.
و مجمل سخن آن است كه: خالق عليم و قادر حكيم هر يك از اينها را بر وجه مصلحت و از براى خير و منفعت عباد به عمل مى آورد و آنچه به ظاهرش مى نمايد به جهت خير جارى مى گرداند چنانچه اگر باد درخت عظيمى را بيندازد و صانع دانا آن را در منافع عظيمه مانند در و پنجره و ستون و غير اينها به كار برد ضرر را به نفع مبدل گردانيده، هم چنين مدبر حكيم آفاتى كه در ابدان و اموال مردم عارض مى گردد همه را خير و منفعت مى گرداند.
اگر كسى گويد كه اگر اين مفاسد در ابدان و اموال عارض نمى داد چه مى شد و چه مفسده لازم مى آمد؟
جواب گوئيم كه: اگر اينها نمى شد، مردم به سبب امتداد سلامت و رفاهيت و نعمت ميل مى كردند به سوى معاصى، و فجار در ارتكاب گناهان مبالغه مى كردند، و صلحا در عبادت و طاعت و نيكى سست مى شدند و غالب حال خلق آن است كه در راحت حال و وفور نعمت آن دو حالت ايشان را عارض مى گردد و اين حوادث كه بر ايشان حادث مى شود ايشان را مى ترساند و مانع مى گردد ايشان را از معصيت و متنبه مى گرداند ايشان را كه ميل كنند به سوى امرى كه موجب رشد و صلاح ايشان باشد. و اگر اينها بر ايشان وارد نشود هر آينه از حد به در خواهند رفت در طغيان و معصيت، چنانچه طاغى شدند در زمان هاى گذشته تا واجب شد برايشان هلاك و بوار به طوفان و لازم شد پاك گردانيدن زمين از ايشان.
و از جمله چيزهائى كه ملاحده انكار مى كنند، مرگ و فنا است و گمان آن است كه اگر مردم در اين دنيا هميشه مى بودند نمى مردند و به بلاها مبتلا نمى شدند بهتر بود.
چون به غايت اين امر نظر كنى مى دانى كه خطا است، زيرا كه اگر هر كه داخل عالم شده و خواهد شد بمانند و نميرند، هر آينه زمين بر ايشان تنگ شود و مزارع و اقوات كمى كند. اكنون كه مرگ ايشان را فانى مى كند در مساكن و مزارع با يكديگر معارضه مى كنند كه جنگ ها ميان ايشان به هم مى رسد و خون ها ريخته مى شود، و اگر متولد مى شدند و نمى مردند چگونه مى شد حال ايشان؟ البته بر ايشان غالب مى شد شر و حرص و قساوت و سنگينى دل. و اگر از مرگ نمى ترسيدند و اميد حيات ابد به خود مى داشتند، به هيچ چيز در دنيا قانع نمى شدند و به كسى چيزى نمى دادند و امر كه بر ايشان واقع مى شد هرگز فراموش نمى كردند و تسلى نمى يافتند زيرا كه به ياد مرگ مصائب و محن گوارا مى شود و از زندگانى و ساير امور دنيا ملال به هم مى رسانند، چنانچه مى بينى كه جمعى كه عمرشان دراز شد، از زندگى ملول مى شوند و آرزوى مرگ مى كنند كه از مشقت هاى دنيا راحت يابند.
اگر گويند ملال از حيات به سبب مكاره و تعب هاى دنيا است، اگر تعب ها و الم ها را از ايشان بردارند آرزوى مرگ نخواهند كرد.
جوابش آن است كه گفتيم كه: اگر چنين مى بودند ايشان را طغيانى به همى رسيد كه ضرر به دين و دنياى ايشان و ديگران داشت.
و اگر گويند كه: بايد توالد و تناسل ميان ايشان نشود تا به نمردن، مساكن و معاش بر ايشان تنگ نشود.
جواب گوئيم: در اين صورت اكثر خلق از نعمت حيات و تمتع به نعمت هاى دنيوى و اخروى واهب خيرات و مفيض بركات محروم مى ماندند و جميع نعمت ها مخصوص جماعت قليلى مى بود كه اول از بيداى عدم به سراى وجود داخل شدند، و نعمت داوند بى منت بايد كه عام باشد هر يك از مواد قابله ممكنات به قدر قابليت و استمداد بهره مند گردند.
-----------------------------------------
مفضل بن عمر
ترجمه: علامه محمد باقر مجلسى

نوشتن دیدگاه