قرآن كريم در زمينه ظهور و قيام حضرت مهدى - مانند بسيارى از زمينه‏ هاى ديگر - بدون انيكه وارد جزئيات شود، به صورت كلى و اصولى بحث كرده است؛ يعين از تشكيل حكومت عدل جهانى، و پيروزى كامل و نهائى صالحان در روى زمين سخن گفته است. اين گونه آيات را مفسران اسلامى، به استناد مدارك حديثى و تفسيرى، مربوط به حضرت مهدى و ظهور و قيام او دانسته‏ اند. ما از مجموع آيات قرآنى كه دانشمندان آنها را ناظر به اين موضوع دانسته‏ اند.(1) و صراحت بيشترى دراند، جهت رعايت اختصار، سه ايه را مورد بررسى قرار مى‏ دهيم:
1 - وَلقَد كتبنا فِى الزّبُورِ مِن بَعدِ الذّكرِ أنّ الأرضَ يَرِثُها عِبادِىَ‏َ الصّالِحُونَ (2) «ما، در (كتاب) زبور پس از تورات نوشته ‏ايم كه سرانجام، زمين را بندگان صالح من به ارث خواهند برد».
در توضيح معناى اين آيه ياد آورى مى ‏كنيم كه: «ذكر» در اصل به معناى هر چيزى است كه مايه تذكر و ياد آورى باشد ولى در آيه ياد شده به كتاب آسمانى حضرت موسى - عليه السلام - يعنى «تورات» تفسير گرديده است به قرينه اينكه قبل از زبور معرفى شده است.
طبق تفسير ديگرى، «ذكر» اشاره به قرآن مجيد است زيرا كه در خود آيات قران اين عنوان به قرآن گفته شده است: اّن هُوَ اّلاّ ذِكرٌ لِلعالَمين (تكوير / 27) بنابراين، كلمه «من بعد» به معناى «علاوه بر» بوده و معناى آيه چنين خواهد بود: ما، علاوه بر قرآن، در زبور نوشته ‏ايم كه سرانجام، زمين را بندگان صالح من به ارث خواهند برد.(3)
مرحوم شيخ مفيد در آغاز فصل مربوط به حضرت مهدى - عجل الله تعالى فرجه -، به اين آيه و آيه بعدى كه نقل مى ‏كنيم، استناد كرده است.(4)
در تفسير اين آيه از امام باقر - عليه السلام - نقل شده است كه فرمود: اين بندگان صالح، همان ياران مهدى در آخر الزمانند.(5)
مفسر برجسته قرآن، مرحوم «طبرسى» در تفسير آيه مزبور پس از نقل حديث ياد شده مى‏ گويد:
حديثى كه شيعه و سنى از پيامبر اسلام(ص)نقل كرده ‏اند، بر اين موضوع دلالت دارد: «اگر از عمر دنيا جز يك روز باقى نماند، خداوند آن روز را آن قدر طولانى مى ‏گرداند تا مردى صالح از خاندان مرا بر انگيزد و او جهان را پر از عدل و داد كند همان گونه كه از ظلم و جور پر شده باشد».(6)
اشاره قرآن به پيشگويى حكومت بندگان شايسته خداوند در روى زمين در كتاب تورات و زبور، نشان مى ‏دهد كه اين موضوع از چنان اهميتى برخوردار است كه در كتب آسمانى پيامبران پيشين يكى پس از ديگرى مطرح مى‏شده است.
جالب توجه اين است كه عين اين موضوع در كتاب «مزامير داود» كه امروز جز كتب عهد قديم (تورات) است و مجموعه ‏اى از مناجاتها و نيايشها و اندرزهاى داود پيامبر - عليه السلام - است، به تعبيرهاى گوناگون به چشم مى ‏خورد.از جمله در مزمور 37 مى‏خوانيم:
«... شريران منقطع می شوند، اما متوكلانِ به خداوند وارث زمين خواهند شد، و حال اندك است كه شرير نيست مى‏ شود كه هر چند مكانش را استفسار نمايى ناپيدا خواهد بود اما متواضعان وارث زمين شده از كثرت سلامتى متلذذ خواهند شد».
همچنين در همان مزمور چنين مى‏ خوانيم:
«... متبركان (خداوند) وارث زمين خواهند شد، اما ملعونان وى منقطع خواهند شد».(7)
2 - وَنُريدُ أن نَمُنّ عَلَى الّذينَ استُضعِفُوا فِى الأرضِ ...(8) «وارد كرده‏ ايم كه بر مستضعفان زمين نعمت بخشيم و آنان را پيشوايان و وارثان (زمين) قرار دهيم».
چنانكه در بخش «مهدى در منابع شيعه» نقل كرديم، اميرمؤمنان - عليه السلام - پس از پيشگويى بازگشت و گرايش (مردم) جهان به سوى خاندان وحى، اين آيه را تلاوت فرمود.(9)
«محمد بن جعفر»، يكى از علويان، در زمان مأمون بر ضد خلافت عباسى قيام كرد. او مى ‏گويد: روزى شرح گرفتاری ها و فشارهايى را كه با آنها روبرو هستيم، براى مالك بن انس نقل كردم. او گفت: صبر كن تا تأويل آيه: وَنُريدُ أن نَمُنّ عَلَى الّذين... آشكار گردد.(10)
3 - وَعَدَ اللهُ الّذينَ آمَنُوا مِنكُم وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ لَيَستَخلِفَنّهُم فِى الأرضِ كَمَا استَخلَفَ الّذين مِن قَبلِهِم وَلَيُمَكّنَنّ لَهُم دينَهُمُ الّذِى ارتَضى‏ لَهُم وَليُبَدِلَنّهُم مِن بَعدِ خَوفِهِم أَمناً يَعبُدُونَنى لايُشرِكُونَ بِى شَيئاً... (11).
«خداوند به كسانى از شما كه ايمان آورده و اعمال صالح انام داده ‏اند، وعده داده است كه حتماً آنان را خليفه روى زمين خواهد كرد، همان گونه كه پيشينيان را خلافت روى زمين بخشيد؛ و دين و آيينى را كه خود براى آنان پسنديده استقرار خواهد بخشيد و بيم و ترس آنان را به ايمنى و آرامش مبدّل خواهد ساخت (آنچنانكه) مرا مى‏ پرستند و چيزى را براى من شريك قرار نمى ‏دهند...».
مرحوم «طبرسى» در تفسير اين آيه مى‏ گويد:
از خاندان پيامبر روايت شده است كه اين آيه درباره آل محمد (ص) نازل شده است. «عيّاشى» از حضرت على بن الحسين - عليه السلام - روايت كرده است كه اين آيه را خواند و فرمود: به خدا سوگند آنان شيعيان ما خاندان پيامبر هستند. خداوند اين كار را در حق آنان به دست مردى از ما به انجا مى‏ رساند و او مهدى اين امت است. او همان كسى است كه پيامبر(ص)درباره او فرمود:
«اگر از عمر دنيا جز يك روز باقى نماند، خداوند آن روز را آن قدر طولانى مى‏ گرداند تا مردى از خاندان من حاكم جهان گردد. اسم او اسم من (محمد) است، او زمين را از عدل و داد پر مى‏سازد همان گونه كه از ظلم و جور پر شده باشد».
«طبرسى» مى‏ افزايد: اين معنا در تفسير آيه مزبور از امام باقر - عليه السلام - و امام صادق - عليه السلام - نيز روايت شده است.(12)
----------------------------
1-حكيمى، محمد رضا، خورشيد مغرب، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1360 ه'. ش، ص 140 - .151
2-انبيأ: .106
3-(آيت الله) مكارم، ناصر، مهدى انقلابى بزرگ، چاپ دوم، قم، مطبوعاتى هدف، ص 121 - .122
4-الارشاد، قم، مكتبة بصيرتى،، ص .346
5-طبرسى،، مجمع البيان، تهران، شركة المعارف الاسلامية، 1379 ه'. ق، ج 7، ص .66
6-طبرسى،، همان كتاب، ص .67
7-تورات، ترجمه فارسى توسط وِليَم كِلِن فسّيس اِكِسّى به دستور مجمع مشهور بِرِتِش فاين بَيبَل سُسَيتى، چاپ لندن، 1856 م، ص .1030
8-قصص: .6
9-شرح نهج البلاغة، ابن ابى الحديد، ج 19، ص 29، حكمت .205
10-ابو الفرج، همان كتاب، ص .359
11-نور: .55
12-مجمع البيان، ج 7، ص .152
--------------------
مهدى پيشوايى