بسم الرحمن الرحيم
با حمد و سپاس الهى و با درود به روان پيامبر عظيم الشاءن اسلام (ص) و اهل بيت ايشان، به ويژه على (ع) سخن خود را آغاز مى كنيم. در اين كتاب در صدد تبيين موضعگيريهاى امام على (ع) نسبت به خلفاى سه گانه (ابابكر، عمر و عثمان) مى باشيم.
قبل از شروع در بحث تذكر چند نكته لازم است:
1- منظور از برخورد امام (ع) معناى عامى است كه شامل موضعگيرى هاى مثبت و منفى امام (ع) نسبت به خلفا خواهد بود.
2- ما در اين رساله گوشه اى از موضعگيريهاى امام على (ع) را نسبت به خلفا در دوران پس از پيامبر (ص) بررسى مى كنيم و به برخوردهاى امام با آنان، در ايام حيات پيامبر (ص) نپرداخته ايم. بنابراين، دوران مورد بررسى ما از سال 11 هجرى تا هنگام شهادت امام على (ع) را شامل مى شود. بعلاوه مدعى نيستيم كه تمام موارد موضعگيرى هاى امام (ع) را تتبع نموده، در اين نوشتار يادآور شده ايم.
3- روش ما روشى تاريخى است يعنى با مراجعه به كتب معتبر و در حد امكان، كتابهائى كه در قرون اوليه اسلامى نوشته شده است، سعى در روشن كردن برخوردها و موضعگيرى هاى امام (ع) نسبت به خلفاى مذكور، داريم.
كوشش ما بر اين است كه از تحليل كلامى و تعصبات بيجا بپرهيزيم و آنچه را تاريخ به ما نشان مى دهد در طبق اخلاص نهاده، به خوانندگان ارائه كنيم. به علاوه منابع اوليه اى كه در اين زمينه، در دست ماست، عمدتا مربوط به قرن دوم به بعد مى باشد. كتابهائى كه مؤ لفان آن معاصر با امام (ع) و خلفا بوده و جريانها را از نزديك ديده اند، بسيار اندك است. بنابراين عمده منابع ما، روايات تاريخى است كه با چندين واسطه به مؤ لف كتاب رسيده است. ممكن است برخى از راوى ها به عمد يا از روى اشتباه و فراموشى، مطلبى ناصواب را به عنوان تاريخ براى ما بازگو كرده باشند.
4- در مورد برخورد امام (ع) با خلفا افراط و تفريطهاى فراوانى رخ داده است. برخى چنان افراط كرده اند كه حتى امام على (ع) را بازوى اجرائى خلفا دانسته و تا آنجا پيش رفتند كه دم از عدم كوچك ترين اعتراض و انتقادى از سوى امام (ع) بر خلفا مى زنند (1) و از طرف ديگر برخى چنان تفريط كردند كه امام على (ع) را قاتل خليفه سوم و يا همدست با قاتلين وى و عمر قلمداد نموده اند. (2) ما به عنوان يك مسلمان كه علاقه مند به آشنائى با تاريخ صدر اسلام مى باشد، برآنيم كه حقيقت برخوردهاى حضرت با خلفا را بررسى و به برادران دينى ارائه نموده تا از اين افراط و تفريطها جلوگيرى نمائيم.
به علاوه، چنانچه مى دانيم اولين اختلافى كه بين مسلمانان با رحلت پيامبر (ص) رخ داد، در مسئله رهبرى جامعه اسلامى بود. گروهى به طرفدارى از ابوبكر برخاسته و وى را به عنوان خليفه مسلمين انتخاب كردند امام على (ع) به عنوان رهبر جامعه اسلامى بودند؛ زيرا معتقد بودند كه پيامبر (ص) وى را به عنوان جانشين خود نصب كرده است.
انشعابات و اختلافهاى بعدى در بين مسلمين، ريشه در همينجا دارد. اين مطلب در طول تاريخ سبب شده است كه گاهى طرفداران دو مكتب به جان هم افتاده و حتى به كشتن همديگر، دست زنند. دشمنان اسلام نيز همواره از اين اختلافات سود جسته و سعى در برافروختن اين آتش در بين مسلمانان داشته اند.
ما در اين جزوه برآنيم تا به برادران مسلمان خود نشان دهيم كه رهبران اين دو مكتب در عصر اوليه اسلام با هم چگونه زندگى مى كردند، به ويژه در مورد امام على (ع) كه محور اين رساله، شخصيت و برخوردهاى ايشان است، بيان كنيم كه حضرت هم در مقابل اجحاف و بدعتهاى موجود عصر خلفا مقاومت ورزيده و انتقاد مى نمود و حتى گاهى در مقابل آنها ايستاده و فرمانهاى آنها را در موارد مخالفت با اسلام ناديده مى گرفت و هم هر گاه از ناحيه دشمنان دين احساس خطر مى نمود و حس مى كرد كه برخى تصميم دارند از اصطكاكهاى موجود بين حضرت و خلفا سوء استفاده كرده و بر عليه اسلام قيام و جامعه اسلامى را متزلزل كنند، با خلفا همكارى مى نمود تا سوژه به دست دشمنان ندهد. اميدواريم به برادران مسلمان خود اعم از شيعه و سنى نشان دهيم كه گر چه از نظر اعتقادى، هر كدام داراى مسلك خاصى مى باشند ولى مى توانند براى حفظ اسلام، با همديگر همكارى نموده، مشكلات علمى، سياسى، اقتصادى و اجتماعى و... خود را با همكارى همديگر بر طرف نمايند.
قبل از شروع در اصل بحث طى مقدمه اى به بررسى اوضاع سياسى و اجتماعى مسلمين در سالهاى آخر عمر پيامبر (ص) و نيز شخصيت امام على (ع) در زمان رسول گرامى (ص) خواهيم پرداخت. آنگاه در طى 6 فصل برخوردها و موضعگيرى هاى مثبت و منفى امام (ع) را نسبت به خلفا مطرح خواهيم كرد.
اين نوشتار را در سال 1374 به عنوان پايان نامه كارشناسى ارشد در رشته الهيات و معارف اسلامى تدوين نمودم. گر چه شايسته بود كه با بازنگرى مجدد بر غناى آن بيفزايم؛ لكن فرصت آنرا نيافتم لذا به همان صورت چاپ نمودم و اميدوارم در آينده با گرفتن نظرات اهل فن مجموعه را ژرف تر نمايم. و چون اين نوشته اولين اثر نويسنده مى باشد خالى از اشكالات و نواقص نيست كه اميد است با ارشادات و راهنماييهاى استادان و صاحبنظران در چاپهاى بعدى برطرف گردد.
در پايان از كليه كسانى كه در تدوين اين رساله اينجانب را كمك نموده اند و به ويژه از اساتيد بزرگوار خود در حوزه و دانشگاه تشكر نموده، طول عمر و موفقيت آنها را از خداوند بزرگ خواستارم.
على محمد مير جليلى
تابستان 1377
------------------------------------
1-ابن كثير، اسماعيل، السيرة النبويه، ج 4، ص 495.
2-معاويه و حزب اموى و عائشه و طلحه و زبير با تمسك به همين مطلب، جنگ جمل و صفين را بر مسلمين تحميل كركه و خونهاى فراوان بر زمين ريختند.
------------------------------
على محمد ميرجليلى

نوشتن دیدگاه