انتقاد على (ع) از فرماندار
عثمان بن حنيف انصارى در حكومت على (ع) فرماندار بصره بود. يكى از محترمين شهر، او را به مجلس عروس دعوت نمود. فرماندار آن را پذيرفت و در مجلس وليمه شركت كرد. مدعوين همه از ثروتمندان و متمكنين شهر بودند واز محرومين و تهى دستان كسى در آن مجلس دعوت نداشت.
سفره رنگينى گسترده شد و فرماندار و ساير مهمان ها در كنار آن نشستند و صاحب خانه با غذاهاى فراوان و رنگارنگ از فرماندار به گرمى پذيرايى كرد.
خبر اين مجلس مجلل، به على (ع) رسيد. نامه تندى به فرماندار نوشت و عمل او را اين چنين مورد انتقاد قرار داد: "و ما ظننت انك تجيب الى طعام قوم عائتهم مجفو و غنيهم مدعو.":(15) "من گمان نمى كردم كه دعوت مردمى را براى صرف طعام اجابت كنى كه فقير و محرومشان را مى رانند و غنى و توانگرشان را مى خوانند."
تقسيم بيت المال بين فقرا
اصبغ بن نباته مى گويد: وقتى كه از اطراف براى امير المؤ منين على (ع) در عصر خلافتش اموالى مى آوردند، افراد مستحق را جمع مى كرد و سپس با دست خود آن اموال را جدا مى كرد، آن گاه مى فرمود:
"يا صفراءُ يا بيضاءُ لا تغرينى، غريا غيرى ":
"اى دينار و اى درهم! مرا فريب ندهيد، غير مرا بفريبيد" و مى فرمود:
"هذا جناى و خياره فيه اذ كل جان يده الى فيه "
"اين چيده من است بهترها و برگزيده هايش هم در آن است (و نخورده ام) در حالى كه هر چيننده اى دستش در دهانش مى باشد و (خوب هايش را) خودش مى خورد."
بعد از كنار بيت المال فاصله نمى گرفت تا همه آن را تقسيم مى كرد و به افراد مستحق مى داد، سپس امر مى كرد كه جاى بيت المال را جارو كنند و آب در آن بپاشند، بعد دو ركعت نماز مى خواند و پس از نماز مى فرمود:"اى دنيا! خود را به من منما و مرا شيفته خود مگردان و رابطه اشتياق با من برقرار مكن كه من تو را سه طلاق گفته ام كه در آن بازگشتى نيست."
"و كان يقول يا دنيا غرّى سواى فلست من اهل الغرور"
"اى دنيا! غير مرا فريب بده كه من از فريفتگان تو نيستم."(16)
چنين قفس نه سزاى چو من خوش الحانى است روم به گلشن رضوان كه مرغ آن چمنم
دادن حق بينوايان
روزى على (ع) مالك اشتر را صدا زد و گفت: "مالك مردم از اطراف من رفتند نزد معاويه براى اين كه من بد آدميم؟"
گفت: نه آقا.
فرمود: "براى اين كه معاويه خوب آدمى است؟."
گفت: نه. فرمود: "پس چرا رفتند؟"
گفت: براى اين كه شما پول بيت المال را مى خواهى طبق رضاى خدا به صاحبانش بدهى؛ اما معاويه آزاد حقوق بينوايان را به حلق اين طبقات مى ريزد به نفع خودش."
على (ع) گريه كرد، دست برداشت و گفت:"پروردگارا! اگر مردم مرا ترك گفتند نه براى اين است كه من بد آدمى هستم و اگر نزد معاويه رفتند نه براى اين است كه معاويه خوب است. خدايا! من خواستم دينت را اجرا كنم، مردم تاب و طاقت اجراى دينت را نداشتند، مردم نتوانستند تحمل كنند، با هر كه سخن خدا را به ميان آوردم شانه خالى كرد و مرا تنها گذاشت."(17)
مردم رفتند. على (ع) مى توانست با يك عمل تهاجم غير قانونى عمل كند ولى نكرد.
وى بالاى منبر رفت و فرمود:"معاويه با من مكر مى كند، من به مكر معاويه واقفم.
اى مردم! اگر خداپرستى نبود، من اول باهوش بودم. من هم مى توانستم فكر كنم. دين من اجازه نمى دهد."
"لولا التقىّ لكنت ادهى العرب؛ اگر تقوا و ايمان نبود، من اول باهوش بودم؛ اما چه كنم كه ايمانم مانع است."
ياعلى! من پيرمردى شكسته ام
عاصم بن ميثم وقتى كه على (ع) بيت المال را تقسيم مى كرد، خدمت حضرت آمد و عرض كرد: يا اميرالمؤ منين! من پيرمردى مسن و شكسته ام.
فرمود:"قسم به خدا، اين ها مال من نيست. نه خودم به وسيله داد و ستد به دست آورده ام و نه به وسيله ميراث به من رسيده؛ بلكه اينها امانت است كه من نگهدارى كرده ام." بعد فرمود:"خدا رحمت كند كسى را كه به اين شيخ و پيرمرد كمك كند."
"عبداللّه بن زمعه " مالى و پولى درخواست كرد و فرمود:"اين اموال نه مال من است نه مال تو. بلكه؛اينها مال مسلمين است كه به وسيله شمشيرهاى آنها در جنگ به دست آمده. اگر شما هم در جنگ با آن ها شركت كرده اى، مثل نصيب و سهم ايشان به تو هم خواهد رسيد. و الا ثمره و نتيجه و عايد دست آنها براى غير ايشان نيست."
ام عثمان ام ولد على گويد، آمدم نزد على (ع) آمدم در حالى كه در مقابلش  قرنفل بود (ميوه درختى است مثل ياسمين و خوش عطر) عرض كردم: يا اميرالمؤ منين! براى دخترم مقدارى از اين قرنفل بده كه گردنبند كنم (زنان عرب گويا با آن زينت مى كنند) به مقدار درهمى برداشت و فرمود:"بگير به درستى كه اينها اول درجه براى مسلمانان است. صبر كن تا قسمت ما برسد از اين براى دختر تو بخشش كنم."(18)
عدالت و دادگرى
معاويه، روزى از عقيل داستان حديده محماة (آهن گداخته) را پرسيد. عقيل از يادآورى خاطرات گذشته راجع به برادرش على و عدالت و دادگريش به گريه افتاد. آن گاه پس از نقل يك قضيه گفت: آرى، روزى وضع زندگى من خيلى آشفته گرديد به تنگدستى دچار شدم، خدمت برادرم رفته و از او درخواست كمكى نمودم (بنا به فرمايش خود على (ع) در نهج البلاغه، يك من آرد از بيت المال مى خواست ) اما به منظور خود نايل نشدم. پس از آن بچه هاى خود را جمع نموده، آن ها را در حالى كه آثار گرسنگى شديد و بى تابى از ظاهرشان هويدا بود، پيش او بودم باز تقاضاى كمك نمودم، فرمود:"امشب بيا." شبانگاه با يكى از بچه ها پيش او رفتم. به پسرم گفت:"تو برگرد." او را نگذاشت نزديك بيايد. آن گاه فرمود:"جلو بيا تا بدهم."من از شدت تنگدستى و حرصى كه داشتم خيال كردم كيسه دينارى به من خواهد داد، همين كه دستم را دراز كردم بر روى دستم آهنى گداخته وارد شد، پس از گرفتن فوراً آن را انداختم و مانند گاو نرى در دست قصاب ناله كردم. گفت:"عقيل!مادرت به عزايت بنشيند. اين همه ناراحتى تو از آهنى است كه به آتش دنيا افروخته شده؟ چه خواهد گذشت بر من و تو اگر در زنجيرهاى آتشين جهنم بسته شويم؟" سپس اين آيه را خواند: "اذ الاغلال فى اعناقهم و السلاسل يسحبون ".(19)
پس از آن فرمود:"عقيل! بيشتر از حقى كه خدا برايت معين كرده اگر بخواهى همين آهن گداخته خواهد بود، به خانه اى برگرد." معاويه از شنيدن گفتار عقيل تعجب مى كرد و مى گفت:هرگز! هرگز!زنان مانند على را ديگر نخواهند زاييد.(20)
طرفدارى محرومان از عادل واقعى
نام على (ع) بعدها با نام عدالت قرين شد، عمر بن عبد العزيز گفت:على پشتيبان را فراموشاند و بعدى ها را در زحمت انداخت. مردم سيره و روش ‍ او را وسيله ملامت و سركوفت خلفاء قرار مى دادند.
در يكى از سال ها كه معاويه به حج رفته بود، سراغ يكى از زنان كه سوابقى در طرفدارى على و دشمنى معاويه داشت گرفت، گفتند: زنده است. فرستاد او را حاضر كردند، از او پرسيد: هيچ مى دانى چرا تو را احضار كردم؟ تو را احضار كردم كه بپرسم چرا على را دوست دارى و مرا دشمن؟ گفت:بهتر است از اين باب حرفى نزنى.
معاويه گفت: نه حتماً بايد جواب بدهى.
آن زن گفت: به علت اين كه او عادل و طرفدار مساوات بود و تو بى جهت با او جنگيدى، على را دوست مى دارم؛ چون فقرا را دوست مى پنداشت و تو را دشمن مى دارم، براى اين كه به ناحق خونريزى كردى و اختلاف ميان مسلمانان افكندى و در قضاوت ظلم مى كنى و مطابق هواى نفس رفتار مى كنى.
معاويه خشمناك شد و جمله زشتى ميان او و آن زن ردّ و بدل شد؛ اما بعد خشم خود را فرو خورد و همان طورى كه عادتش بود آخر كار روى ملايمت نشان داد، پرسيد: آيا على را به چشم خود ديدى؟
گفت: بلى ديدم.
گفت: چگونه ديدى؟
گفت: به خدا سوگند، او را در حالى ديدم كه ملك و سلطنتى كه تو را فريفته و غافل كرده، او را غافل نكرده بود.
گفت: آواز على را هيچ شنيده اى؟
گفت: آرى شنيده ام، دل را جلا مى داد، كدورت را از دل مى برد، آن طور كه روغن زيت زنگار را مى زدايد.
معاويه گفت: حاجتى دارى؟
گفت: هر چه بگويم مى دهى؟
گفت: مى دهم.
گفت: صد شتر سرخ مو بده.
گفت: اگر بدهم آن وقت در نظر تو مانند على خواهم بود؟
گفت: ابداً.
معاويه دستور داد صد شتر همان طور كه خواسته بود به او دادند و به او گفت: به خدا قسم، اگر على زنده بود يكى از اين ها را به تو نمى داد.
او گفت: به خدا قسم، يك موى اين ها راهم به من نمى داد؛ زيرا اينها مال عموم مسلمين است.(21)
انفاق على (ع) در نهان و آشكار
ابن عباس گويد: آيه 274 از سوره بقره، كه مى فرمايد:
"الذين ينفقون اموالهم بالليل و النهار سرا و علانية فلهم اجرهم عند ربهم ":
"آنها كه اموال خود را هنگام شب و روز، در پنهان و آشكار انفاق مى كنند مزدشان نزد پروردگارشان است."
در شاءن على (ع) نازل شده است؛ زيرا آن حضرت درهمى در شب و درهمى در روز و درهمى آشكار و درهمى پنهان انفاق كرد.(22)
مأموريت اهل بيت
از امام باقر(ع) نقل شده كه فرمود: على (ع) فرمود: "ما اهل بيت، ماءمور شده ايم غذا بدهيم و گرفتارى گرفتاران را بر طرف سازيم، و آن گاه كه مردم در خوابند، نماز بخوانيم."(23)
صدقه آشكار و پنهان
على (ع) شب ها و در تاريكى از خانه بيرون مى آمد، نان و خرما و خواروبار بر دوش مى گرفت و آنها را محرمانه به در خانه فقرا و مستمندان مى رساند. محرومان و ناتوانان و بيوه زنان مستمند جيره خوار خوان على (ع) بودند و خود از آن خبر نداشتند.
دادرسى على (ع)
از سعيد بن قيس همدانى نقل شده كه گفت: روزى امام على (ع) را (در زمان خلافتش) در كوفه ديدم كه در كنار ديوارى، به اطراف مى نگرد (هوا گرم بود) گفتم: اى اميرمؤ منان در اين ساعت (كه هنگام استراحت و آرميدن در سرداب ها است). در اين جا چه مى كنى؟"
فرمود: "از خانه بيرون نيامده ام مگر براى آن كه مظلومى را يارى كنم و يا به دادخواه و بى پناهى، پناه بدهم."
در اين ميان، ناگهان زنى پريشان و نالان و آشفته را ديدم حركت مى كرد (دنبال كسى مى گشت، تا او را يارى نمايد) تا حضرت على (ع) را ديد، توقف كرد و عرض كرد:"اى اميرمؤ منان شوهرم به من ظلم كرده و حق مرا پايمال نموده است و سوگند ياد كرده كه مرا كتك بزند، از شما تقاضا دارم، همراه من نزد شوهرم بيا" (و ما را اصلاح بده)
حضرت على (ع) اندكى سر را پايين انداخت، سپس سرش را بلند كرد و فرمود:
"لا و اللّه حتى ياءخذ للمظلوم حقه غير متعتع ":
"آرى، سوگند به خدا (به خانه نمى روم) تا حق مظلوم با كمال صراحت و قاطعيت گرفته شود."
به آن بانو فرمود: "خانه ات كجا است "
او عرض كرد: "فلان جا است "
حضرت با آن بانو، با هم به سوى خانه او حركت كردند، وقتى نزديك خانه رسيدند، زن گفت: اين جا خانه ما است."
امام على (ع) كنار در منزل ايستاد و سلام بر اهل خانه كرد، بعد از چند لحظه جوانى كه پيراهن بلند و رنگارنگ پوشيده بود، از خانه بيرون آمد.
على (ع) به او فرمود: "از خدا بترس، تو همسر خودت را تهديد كرده اى و به وحشت انداخته اى "
جوان با كمال گستاخى گفت:
"و ما انت ذاك، و اللّه لاحرقنّها بالنّار لكلامك ":
"اين جريان، خصوصى است، به تو چه مربوط است، حال كه چنين شده، به خاطر گفتار تو، او را به آتش مى كشم."
در همين وقت، جوان گستاخ ضربه شديد شمشير حضرت على (ع) را حس ‍ كرد و نقش بر زمين شد. امام على (ع) به او فرمود:
"آمرك بالمعروف اَنهاك عن المنكر و تردُّ المعروف؛ من تو را به كار نيك امر مى كنم و از كار زشت نهى مى كنم، تو كار نيك را رد مى كنى؟" همين حالا، توبه كن، و گرنه تو را مى كشم.
در اين وقت، (از سرو صداى آن حضرت با جوان) همسايه ها بيرون آمده و به حضور حضرت على (ع) آمدند.
آن جوان گستاخ (كه سخت وحشت زده شده بود) ملتمسانه به على (ع) عرض كرد: "اى اميرمؤ منان مرا ببخش، خدا تو را ببخشد سوگند به خدا، به گونه اى با همسرم رفتار مى كنم كه فرش زمين شوم و او مرا زير پاى خود قرار دهد"
آن گاه على (ع) به همسر او گفت: "برو به منزل " (و به اين ترتيب، شاخ و شانه جوان را شكست و بين آن ها را آشتى داد."(24)
تواضع در پيشگاه خدا
امام على (ع) بسيار صدقه مى داد و به مستمندان كمك مالى مى كرد، شخصى به آن حضرت عرض كرد:چه قدر زياد صدقه مى دهى، آيا چيزى براى خود نگه نمى دارى؟"
امام على (ع) در پاسخ فرمود: "آرى به خدا سوگند، اگر بدانم كه خداوند انجام يك واجب (و انجام يك وظيفه) را قبول مى كند، از زياده روى در انفاق خوددارى مى كردم؛ ولى نمى دانم كه آيا اين كارهاى من مورد قبول خداوند هست يا نه؟" [چون نمى دانم، آن قدر مى دهم تا بلكه يكى از آن ها قبول گردد](25)
به اين ترتيب امام على (ع) با كمال تواضع، به قبولى اعمال توجه داشت؛ يعنى كيفيت را مورد توجه قرار مى داد نه زيادى و كميت را، و از اين رهگذر مى آموزيم كه بايد كارهايمان را با اخلاص و شرايط قبولى، انجام دهيم تا در پيشگاه خدا قبول گردد.
اداى دين
"ابوسعيد خدرى " گويد: نزد رسول خدا (ص) بوديم، جنازه اى را آوردند تا پيامبر(ص) بر آن نماز گزارد وقتى جنازه اى
را بر زمين گذاشتند، حضرت سؤ ال كرد: "آيا اين جنازه بدهكارى دارد؟" اصحاب جواب دادند: آرى، دو درهم بدهكار است.
حضرت فرمود: "شما بر آن نمازگزاريد"
على (ع) عرض كرد: "اى رسول خدا من بدهى او را ادا مى كنم."
آن گاه پيامبر(ص) بر او نماز گزارد، سپس نزد اميرالمؤ منين (ع) آمد و گفت: "خداوند به تو جزاى خير دهد و دين تو را ادا كند، همان گونه كه دين برادرت را ادا كردى."(26)
گوش دادن على (ع) به درد دل حارث
حارث همدانى نقل مى كند كه شبى على (ع) را ديدم و مشكلى را كه براى من پيش آمده بود مطرح كردم. حضرت فرمود: "آيا از دست من كارى ساخته است تا ياريت كنم؟ "
گفتم: "بلى اى اميرالمؤ منين خداوند مرا خير رسان شما قرار دد."
حضرت به پا خاست و فتيله چراغ را پايين كشيد و فرمود: "نور چراغ را كم كردم تا هنگام بيان حاجتت، شرمندگى را در چهره ات نبينم. از رسول خدا (ص) شنيدم كه فرمود: نيازها و حاجات مردم، امانت الهى در دل بندگان خداست. كسى كه آنها را كتمان كند، ثواب عبادت الهى را براى او مى نويسند و بر عهده شنونده است كه به يارى او برخيزد." (27)
نمونه اى از كرم حضرت على (ع)
شخص فقيرى به حضور حضرت على (ع) آمد و تقاضاى كمك مالى كرد (با توجه به اين كه زندگيش از جهات مختلف، تاءمين نبود.)
اميرمؤ منان على (ع) به يكى از ياران فرمود: "هزار به او بده "
او عرض كرد: هزار دينار يا درهم، از طلا باشد يا از نقره؟
على (ع) فرمود: "هر دو در نزد من از سنگ اند، (تحقيق كن ) آن چه كه به حال آن فقير نافع تر است، همان را بده."(28)

تنها عامل به آيات قرآنى
افراد ثروتمند تا فرصتى به دست مى آورند، جهت اظهار اين كه پيش ‍ پيامبر(ص) از تقرب و منزلت خاصى برخوردارند، نزد حضرت مى آمدند. از اين رو خداوند متعال با صدور دستور در آيه شريفه ذيل، ايشان را به امتحان كشيد.(29) و چهره واقعى ايشان را به مردم معاصر و آيندگان نشان داد."يا ايها الذين آمنوا اذا ناجيتم الرسول فقدموا بين يدى نجواكم صدقة "؛ اى ايمان داران! قبل از رفتن نزد رسول خدا (ص) صدقه اى بپردازيد."(30)
همه صحابه، غير از على (ع) در آن امتحان مردود شدند. على (ع) مى خواست نزد پيامبر اكرم (ص) برود؛ و ليكن از آن جا كه پولى نداشت، يك دينار قرض كرد و آن را به ده درهم تبديل نمود و در هر شرفيابى حضور رسول اكرم (ص) يك درهم صدقه داد. سرانجام خداوند متعال با نزول آيه بعدى صحابه را سرزنش و ملامت نمود و حكم را نسخ كرد.
"ءاشفقتم اءن تقدموا بين يدى نجواكم صدقات."
"آيا با صدقه دادن در نجواى با پيامبر، ترسيديد فقير شويد"
در اين رابطه على (ع) فرمود: "اگر كسى به آن آيه عمل نمى نمود، خداوند متعال عذاب نازل مى كرد؛ و ليكن با عمل من، پروردگار متعال عذاب را از آنان برداشت."(31)
وقف قنات ينبع
ايوب بن عطيه مى گويد: از امام صادق (ع) شنيدم كه فرمود: "رسول خدا (ص) از زمين هاى غنايم جنگى كه بين مسلمانان تقسيم كرد سهمى در اختيار على (ع) گذاشت.
آن حضرت بلادرنگ در آن قناتى حفر كرد كه آب آن همچون گردن شتر به آسمان فواره مى زد، امام (ع) آن قنات را "ينبع " ناميد. آب فراوان آن قنات، مايه نشاط و روشنى چشم اهالى آن جا شد و فردى از آنان به على (ع) به جهت توفيق اين خدمت بشارت داد، حضرت در پاسخ او فرمود:
"به وارث خبر دهيد، خبر دهيد اين قنات وقف زايران خانه خدا و رهگذرانى است كه از اين جا به مكه مى گذرند، كسى حق فروش و هبه آب آن را ندارد و فرزندانم هم هرگز آن را به ميراث نمى برند، پس هر كس آن را بفروشد و هبه كند لعنت خداوند و ملايكه و همه مردم بر او باد، خداوند مستحبات و فرايض او را قبول نكند."
انفاق يك دينار و واجب شدن بهشت
روزى رسول خدا (ص) نماز صبح را در مسجد خواند. مسجد مملو از جمعيت بود، حضرت رو به آنها كرد و فرمود:
"كدام يك از شما امروز مالش را براى رضاى خدا انفاق كرده است؟ "
همه ساكت شدند، تنها على (ع) عرضه داشت: "براى خريد طعام از منزل بيرون آمدم و تنها يك دينار همراه داشتم؛ اما بين راه مقداد بن اسود را ديدم كه آثار گرسنگى در صورتش پيدا بود، لذا دينار را به او دادم."
رسول خدا (ص) فرمود: "بهشت براى على واجب شد."
در اين ميان نفر دومى از جا برخاست و گفت: يا رسول اللّه! من امروز بيشتر از على (ع) انفاق كردم؛ زيرا به مرد و زنى كه هزينه معاش نداشتند دو هزار درهم عطا كردم. رسول خدا (ص) سكوت كرد و چيزى نفرمود، آن ها كه در مسجد بودند گفتند: اى رسول خدا! چرا درباره على (ع) فرمودى بهشت بر او واجب شد، اما در مورد اين مرد كه بيشتر صدقه داده بود نفرمودى بهشت بر او واجب شد؟"
حضرت در جواب آنها فرمود: "آيا نمى بينيد گاهى خدمتگزارى هديه كوچكى براى مالك و ارباب خود مى برد و او آن هديه را مى پذيرد و نيكو مى پسندد و موقعيت آورنده هديه را بالا مى برد؛ اما خادم ديگر هديه بيشتر و بزرگترى مى برد؛ اما ارباب هديه را پس مى دهد و آورنده را سبك مى شمرد؟"
همه گفتند: بله يا رسول اللّه! ممكن است گاهى چنين باشد.
حضرت فرمود: "دوست شما على (ع) هم چنين است؛ زيرا دينارى را داد و قصدش اطاعت فرمان خدا و از بين بردن فقر يك مؤ منى بود؛ اما دوست ديگر شما چنين قصدى نداشته، اگر چه عطاى او با عطاى من برابر بود؛ اما هدفش از اين كار علو و بزرگى بر على بن ابى طالب بود، لذا خداوند عمل او را ساقط و بى ارزش كرد و براى او وبالى گردانيد."(32)
گريه على (ع)
زنى به نام سوده، دختر عماره، وقتى به عنوان دادخواهى از يكى از حكام در هنگام نماز به نزد آن بزرگوار آمد و ماجرا را به عرض رسانيد، امام (ع) فورا نشست و شروع به گريه كرده، گفت:
"اللهم انت الشاهد على و عليهم اَنى لم امرهم بظلم خلقك و لا بترك حقك..."
"خدايا! تو شاهد و گواهى بر من و بر ايشان كه من به ايشان دستور ندادم كه به خلق تو ظلم كنند و حق تو را واگذارند..."
و در همان حال دستور عزل او را صادر كرده و به همان زن داد.(33)
انفاق سيصد دينار اهدايى پيامبر(ص) در سه شب
يكى از آياتى كه مفسران گفته اند در شاءن اميرمؤ منان على (ع) نازل شده، اين آيه شريفه است:
"رجال لاتلهيهم تجارة و لابيع عن ذكر اللّه..."(34) "مردانى كه نه تجارت و نه معامله، آن ها را از ياد خدا غافل نمى كند..."
ابن عباس در تفسير آيه فوق مى گويد: "هو واللّه اءميرالمؤ منين؛ به خدا قسم، او اميرمؤ منان است."
سپس در ادامه سخن گفت: "و ذلك اءن النبى اءعطى عليا يوما ثلاثمائة دينار اهديت إ ليه " روزى به نبى گرامى اسلام (ص) سيصد دينار هديه داده شد و آن حضرت همه را به على (ع) عطا كرد."
اميرمؤ منان على (ع) مى فرمايد:
"آن سيصد دينار را از رسول خدا (ص) گرفتم و با خود گفتم: امشب از اين دينارها صدقه خواهم داد كه مورد قبول درگاه احديت واقع شود.
هنگامى كه نماز عشا را با رسول اللّه (ص) خواندم، صد دينار از آن پول را برداشتم و از مسجد خارج شدم، زنى به نزد من آمد و آن دينارها را به او دادم، امام فردا صبح كه شد، شنيدم كه مردم مى گويند: على در شب قبل صد دينار به يك زن بدهكار داده است. من از اين خبر، خيلى غضبناك شدم."
على (ع) مى فرمايد:
"شب كه شد، باز نماز را با رسول خدا (ص) خواندم و صد دينار از پول ها را برداشتم و از مسجد بيرون شدم، با خود گفتم امشب صدقه را به كسى مى دهم كه خداوند از من قبول كند. در بين راه مردى را ديدم و آن صد دينار را به او دادم؛ اما صبح فردا باز مردم مدينه گفتند: على صد دينار به مرد دزدى داده است. از اين خبر بسيار غمگين شدم و با خود گفتم: به خدا سوگند، امشب صدقه را به كسى خواهم داد كه مورد قبول پروردگار قرار گيرد، نماز عشا را كه با حضرت خواندم، از مسجد بيرون آمدم، در حالى كه صد دينار با من بود.
مردى را ملاقات كردم و پول ها را به او دادم، اما هنگامى كه صبح شد اهل مدينه گفتند: على ديشب صد دينار صدقه به مرد ثروتمندى داده است. باز اين خبر مرا بسيار غمگين نمود، لذا به محضر رسول خدا (ص) آمدم و داستان سه شب گذشته را براى حضرتش بيان كردم."
رسول خدا (ص) فرمود:
"يا على! اين جبرييل است كه درباره تو مى گويد: همانا خداوند عز و جل صدقات تو را پذيرفته است و عملت را پاك گردانيد؛ زيرا صد دينار اولى كه به آن زن فاسد دادى، او به منزل كه برگشت در درگاه خداى متعال توبه نمود و آن صد دينار را سرمايه قرار داد و در طلب مردى است تا با او ازدواج نمايد.
و اما صدقه شب دوم تو به دست مرد سارقى رسيد و او پس از آن كه به منزل رفت به درگاه خداى خود از گناه سرقتش توبه كرد و آن صد دينار را سرمايه تجارتش قرار داد.
و اما صدقه سومى كه دادى، در دست ثروتمندى قرار گرفت كه سال ها بود زكات مالش را نمى داد، پس وقتى به منزلش برگشت خود را توبيخ كرد و به نفس خود گفت: اى بخيل! اين على بن ابيطالب است، با اين كه مالى ندارد صد دينار به من صدقه داد، در حالى كه خداوند بر اموال زيادى كه من دارم زكات قرار داده و چند سالى است زكات آن را نداده ام؛ لذا حساب مالش را كرد و زكات زيادى پرداخت.
پس خداوند درباره تو اين آيه "رجال لاتلهيهم تجارة " نازل فرموده است."
آن چه گفته شد، گوشه اى از اخلاص بزرگ مردى است كه رفتارهاى خالصانه اش اعجاب همگان را برانگيخت و براى هميشه اسوه و نمونه بشر گرديد.
نقل فضايل على (ع) براى معاويه
ضرار بن ضمره نهشلى به معاوية بن ابى سفيان وارد شد، معاويه به او گفت: على (ع) را برايم وصف كن.
گفت: مرا معاف مى دارى؟
گفت: نه ضرار.
گفت: على (ع) را رحمت كند. در ميان ما چون يكى از ما بود و وقتى نزد او مى رفتيم ما را به خود نزديك مى كرد و چون از او پرسشى مى كرديم به ما جواب مى داد و چون به ديدنش مى رفتيم ما را مقرب مى ساخت. در به روى ما نمى بست و دربانى بر ما نمى گمارد و به خدا با همه اين كه ما را به خود نزديك مى كرد و به ما نزديك بود از هيبتش ياراى سخن گفتن با او نداشتيم و از بزرگواريش آغاز سخن با و نمى كرديم و چون لبخند مى زد دندان هايى داشت مانند در رشته كشيده.
معاويه گفت: وصف بيشترى از او كن.
ضرار گفت: رحم اللّه عليا، به خدا بسيار بيدار بود و كم خواب. همه وقت شب و هر ساعت روز قرآن مى خواند و جان در راه خدا مى داد و اشك به آستان و مى ريخت. پرده براى او افكنده نمى شد و كيسه هاى زر از ما ذخيره نمى كرد براى وابسته خود نرمى نداشت و بر جفاكاران بدخويى نمى كرد. اگر او را مى ديدى كه در محراب عبادت متمثل مى شد در وقتى كه شب پرده ظلمت افكنده و اختران سرازير افق شدند و او دست به ريش گرفته و چون مار گزيده بر خود مى پيچيد و چون غمنده مى گريست و مى گفت: "اى دنيا! خود را به رخ من مى كشى و مرا مشتاق خود مى سازى؟ هيهات! هيهات! من نيازى به تو ندارم و تو را سه طلاق دادم كه رجوعى ندارد."
سپس مى فرمود: "آه آه، از دورى راه و كمى توشه و سختى طريق."
معاويه گريست و گفت: اى ضرار! تو را بس است. به خدا، على چنين بود. خدا رحمت كند ابوالحسن را.(35)
ايثار خاندان نبوت
شب فرا رسيد، هنگام نماز عشاء بود، مسلمين در مسجد مدينه براى اداى نماز با پيامبر(ص) جمع شده بودند، نماز عشاء به جماعت خوانده شد. پس از نماز، هنوز صف هاى نماز برقرار بود كه مردى از ميان صف برخاست و به حاضران گفت:
"من مردى غريب و گرسنه هستم، از شما تقاضاى غذا دارم."
پيامبر(ص) فرمود "از غربت و غريبى، سخن مگو كه با ياد آن رگ هاى قلبم بريده مى شود، بدان كه افراد غريب چهار عدد هستند:
1- مسجدى كه در ميان قبيله و قومى باشد؛ ولى در آن نماز نخوانند.
2- قرآنى كه در دست مردم باشد و آن را نخوانند.
3- دانشمندى كه در ميان جمعيتى قرار گيرد؛ ولى مردم به او بى اعتنا باشند و او را تنها بگذارند.
4- اسيرى كه در ميان كافران خدانشناس باشد."
سپس پيامبر(ص) رو به به جمعيت كرد و فرمود: "كيست در ميان شما كه عهده دار مخارج زندگى اين مستمند شود تا شايسته بهره مندى از فردوس ‍ بهشت گردد؟"
در ميان جمعيت، امام على (ع) برخاست و اعلام آمادگى براى رسيدگى به امور آن فقير كرد، دست فقير را گرفت و به خانه اش برد، و جريان را به فاطمه (س) گفت.
در خانه غذايى جز به اندازه يك نفر نبود با اين كه على (ع) و فاطمه (س) و فرزندانشان گرسنه بودند و على (ع) در آن روز، روزه بود و هنگام افطار، نياز به غذا داشت. فاطمه (س) جريان را به عرض على (ع) رساند، در عين حال، على (ع) فرمود: "آن طعام را حاضر كن."
فاطمه (س ) غذا را حاضر كرد، على (ع) به آن غذا نگاه كرد، ديد كم است، با خودش گفت: "اگر از آن غذا بخورم، مهمان سير نمى شود، و چنانچه از آن نخورم، مهمان هم از آن غذا نخواهد خورد." (و يا غذا براى مهمان ناگوار خواهد شد.)
طرحى به نظر على (ع) رسيد و آن اين بود كه به فاطمه (س) آهسته فرمود: "چراغ را روشن كن؛ ولى در روشن كردن چراغ، دست به دست كن و طول بده، تا مهمان از غذا بخورد و سير شود."
و خود على (ع) نيز دهانش را مى جنبانيد و وانمود مى كرد كه غذا مى خورد و فقير بى آن كه متوجّه شود، به طور كامل غذا خورد و سير شد و كنار نشست و باز از غذا ماند، خداوند به آن غذا بركت داد، همه افراد خانواده از آن غذا خوردند و سير شدند.
صبح وقتى كه على (ع) براى اداى نماز به مسجد رفت، پيامبر(ص) از او پرسيد: "با مهمان چه كردى؟ آيا غذايش دادى؟"
على (ع) فرمود: "آرى! سپاس خداوند را كه كار به نيكويى انجام شد."
پيامبر(ص) به على (ع) فرمود: "خداوند به خاطر مهمان نوازى تو و اشتغال به چراغ و نخوردن غذا تعجب كرد و جبرييل، اين آيه را در شاءن شما خواند:
"و يؤ ثرون على انفسهم و لو كان بهم خصاصة ":(36)
"آن ها، تهى دستان را بر خودشان مقدم مى دارند، اگر چه نياز سخت به آن (غذا) داشته باشند."(37)
على (ع) همراه فقرا
در اسلام در پنج مورد، وليمه دادن (يعنى سور دادن) استحباب مخصوص ‍ دارد:
1- هنگام ازدواج 2- در ختنه كردن بچه 3- خانه خريدن 4- از حج آمدن 5- بچه دار شدن
در حكايت آمده: شخصى به حضور على (ع) رسيد و آن حضرت را براى وليمه ازدواج پسرش دعوت كرد، على (ع) به او فرمود: "چه كسانى را دعوت كرده اى؟" او چند نفر از اعيان و اشراف را نام برد، حضرت فرمود: "چرا فقرا و مستمندان را دعوت نكرده اى؟"
او عرض كرد: امشب شما و اينان كه نامشان را بردم دعوت داريد، فردا شب فقرا را دعوت مى كنم.
امام (ع) فرمود: "فردا شب هم من با فقرا مى آيم."
او عرض كرد: من فقيرى را نمى شناسم تا او را دعوت كنم.
حضرت فرمود: "من مى شناسم، فردا شب با جمعى از فقرا به خانه تو مى آييم." شب موعود فرا رسيد، حضرت على (ع) همراه 50 نفر از فقرا و ضعفا كه شام نداشتند به مهمانى و مجلس وليمه تشريف برد.
قرار دادن مردم در منزلت خويش
مردى آمد و گفت: اى اميرمؤ منان! مرا به تو حاجتى است و آن را پيش از آن كه به تو گويم به خدا عرضه داشتم، اگر آن را برآورى خدا را ستايش كنم و تو را سپاس گويم، و اگر آن را بر نياورى خدا را ستايش كنم و تو را معذور دارم.
على (ع) فرمود: "حاجتت را بر زمين بنويس كه دوست ندارم خوارى خواهش را در چهره ات ببينم."
آن مرد نوشت: من نيازمندم.
على (ع) فرمود: "برايم حلّه اى بياوريد."
آوردند، آن مرد آن را گرفت و پوشيد سپس گفت: "مرا حلّه اى پوشاندى كه روزى جلوه اش كهنه مى شود و من تو را حلّه اى از ثناى زيبا خواهم پوشاند."
اگر به ثناى زيباى من نايل شوى به مكرمتى دست يافته اى كه به جاى آن چيز ديگرى نخواهى خواست.
ثنا و ستايش ياد صاحبش را زنده مى دارد، مانند ياران كه كوه و دشت را از ترى خود زنده مى سازد.
به خاطر بزرگى و كبرى كه به دست مى آورى به روزگار بى اعتنا مشو، كه هر بنده اى به پاداش عمل خود خواهد رسيد."
على (ع) فرمود: "برايم دينار بياوريد."
صد دينار آوردند، همه را به سائل داد. اصبغ گويد: من گفتم: اى اميرمؤ منان! يك حلّه و صد دينار به او بخشيدى!
فرمود: "آرى، از رسول خدا (ص) شنيدم كه مى فرمود: "هر يك از مردم را در جاى و منزلت خودش قرار دهيد" و منزلت اين مرد در نزد من همين بود."
بخشش على (ع)
مردى نزد على (ع) آمد و گفت: يا اميرالمؤ منين! من حاجتى دارم. فرمود: "آن را بر زمين بنويس، من بدحالى تو را آشكار مى نگرم " بر زمين نوشت: من فقير و نيازمندم. على (ع) فرمود: "اى قنبر! دو جامه به او بپوشان." و او شروع به سرودن نمود و مى گفت:
گرم تو جامه ز نخ داده اى كه كهنه شود / بپوشمت ز ستايش ‍ هزارها جامه
ستايشم ز براى تو حرمتى باشد / كه جاى آن نپذيرى هزار بيژامه
شود ز مدح و ثنا زنده نام صاحب آن / چنان كه زنده شود كوه و دشت از باران
به عمر خويش ز احسان به كس كناره مكن / كه بنده راست جزا طبق آن چه كرده عيان
على (ع) فرمود صد دينار طلا به او دادند و به او عرض شد: ياعلى! او را توانگر ساختى.
فرمود: "من از رسول خدا (ص) شنيدم كه مى فرمود: از مردم قدردانى كنيد." سپس على فرمود: "من از مردمى در شگفتم كه به پول خود بنده ها را مى خرند و آزادگان را به احسان خود نمى خرند."(38)

رفع كننده اندوه نيازمندان
خالد بن ربعى گويد: اميرالمؤ منين (ع) براى كارى به مكه رفت، عرب بيابانى را ديد كه به پرده خانه كعبه چسبيده و مى گويد: اى صاحب خانه! خانه خانه تو است و مهمان، مهمان تو و هر مهمانى حق پذيرايى از ميزبانش ‍ دارد، امشب به آمرزش مرا پذيرايى كن.
اميرالمؤ منين به اصحابش فرمود: "سخن اين اعرابى را نشنويد؟" گفتند چرا؟
فرمود: "خدا كريم تر از آن است كه مهمان خود را براند."
گويد: شب دوم او را ديد كه به ركن چسبيده و مى گويد: اى عزيزى كه از تو عزيزتر نيست! مرا به عزت خود عزتى ده كه كسى نداند چون است. به تو رو كردم و توسل جستم به حق محمد و آل محمد بر تو، به من بده آن چه ديگرى ندهد و بر گردان از من آن چه ديگرى بر نگرداند.
اميرالمؤ منين (ع) فرمود: "به خدا، اين دعا همان اسم اعظم است، به لغت سريانى. حبيبم رسول خدا (ص) به من خبر داده بهشت خواست و خدا به او داد و درخواست رفع دوزخ نمود و خدا آن را از وى گردانيد."
شب سوم ديد به همان ركن چسبيده و مى گويد: اى كه مكانى گنجايش تو ندارد و چگونگى ندارى! به اين اعرابى چهارهزار درهم بده.
اميرالمؤ منين (ع) نزد او رفت و فرمود: "اى اعرابى! از خدا پذيرايى خواستى پذيرايت شد. بهشت خواستى به تو داد. درخواست كردى دوزخ را از تو بگرداند، گردانيد. حال امشب از او چهار هزار درهم مى خواهى."
اعرابى گفت: تو مطلوب منى و از پروردگارت حاجت خواستم.
فرمود: "اى اعرابى! بخواه "
گفت: هزار درهم براى صداق مى خواهم و هزار درهم براى اداى قرض و هزار درهم براى خريد خانه و هزار درهم براى مخارج زندگى.
فرمود: "اى اعرابى! انصاف دادى؛ چون من از مكه رفتم در مدينه رسول مرا بجو."
اعرابى يك هفته در مكه ماند بعد آمد به مدينه دنبال اميرالمؤ منين (ع) و فرياد مى زد: چه كسى مرا به خانه اميرالمؤ منين راهنمايى مى كند؟ حسين بن على در اين ميان فرمود: "من تو را به خانه او راهنمايى مى كنم. من پسر اويم."
اعرابى گفت: پدرت كيست؟
فرمود: "اميرالمؤ منين على بن ابيطالب."
عرض كرد: مادرت كيست؟
فرمود: "فاطمه زهرا، سيده نساءالعالمين."
عرض كرد: جدت كيست؟
فرمود: "رسول خدا، محمد بن عبداللّه بن عبدالمطلب."
عرض كرد: جده ات كيست؟
فرمود: "خديجه دختر خويلد."
عرض كرد: برادرت كيست؟
فرمود: "ابومحمد حسن بن على "
گفت: همه اطراف دنيا را جمع كردى، برو نزد اميرالمؤ منين و بگو اعرابى صاحب ضمانت در مكه بر در خانه است.
گويد: حسين بن على (ع) وارد خانه شد و گفت: "پدر جان! يك اعرابى بر در خانه است و شما را ضامن در مكه مى داند."
على (ع) فرمود: "اى فاطمه! چيزى دارى كه اين اعرابى بخورد؟"
فرمود: "به خدا نه."
گويد: اميرالمؤ منين لباس پوشيد و بيرون رفت و گفت: "ابوعبداللّه، سلمان فارسى را نزد من آريد." سلمان آمد به او فرمود: "باغى كه رسول خدا برايم كاشته به تجار بفروش."
سلمان آن را به دوازده هزار درهم فروخت و اعرابى را حاضر كرد و چهار هزار درهمش را به او داد و چهل درهم ديگر هم براى خرج سفر به او داد. خبر به گدايان مدينه رسيد، گرد او را گرفتند. مردى از انصار اين خبر را به فاطمه رسانيد، او فرمود: "خدا به تو خير دهد" على (ع) پول ها را مقابل خود ريخت، يارانش جمع شدند سپس با مشت بين آنها تقسيم كرد تا يك درهم نماند. وقتى به منزل آمد، فاطمه به او گفت: "پسر عمو، باغى را كه پدرم برايت كاشته بود فروختى." فرمود: "آرى، به بهتر از آن در دنيا و آخرت."
گفت: "پولش كجا است؟"
فرمود: "به ديده هايى دادم كه نخواستم دچار خوارى سؤ ال شوند."
فاطمه گفت: "من دو پسرت گرسنه ايم و بى شك تو هم مانند ما گرسنه اى، يك درهمش به ما نمى رسيد؟"
بعد دامن على (ع) را گرفت، على فرمود: "فاطمه مرا رها كن "
گفت: "نه به خدا تا پدرم ميان ما و تو حكم باشد."
جبرييل به رسول خدا (ص) نازل شد و گفت: "اى محمد! خدايت سلام مى رساند و مى فرمايد: از من به على سلام برسان و به فاطمه بگو حق ندارى جلو دست على را به دامنش بچسبى، بگيرى."
چون رسول خدا به منزل على آمد، ديد فاطمه به او چسبيده است. فرمود: "دختر جان! چرا به على چسبيدى."
گفت: "پدر جان! باغى را كه تو برايش كاشتى، به دوازده هزار درهم فروخته و يك درهم آن را براى ما نگذاشته كه خوراكى بخريم."
فرمود: "دختر جان! جبرييل از پروردگارم به من سلام رساند و مى فرمود: به على از پروردگارش سلام برسان و به من دستور داده به تو بگويم حق ندارى جلوى دست او را بگيرى."
فاطمه گفت: "از خدا آمرزش مى جويم و ديگر چنين نكنم."
فاطمه فرمايد: پدرم به سويى رفت و على به سوى ديگر و طولى نكشيد كه پدرم هفت درهم آورد و فرمود: "اى فاطمه! پسر عمويم كجا است؟"
گفتم: "بيرون رفت."
رسول خدا (ص) فرمود: "اين هفت درهم را بگير و چون پسر عمويم آمد بگو با آن براى شما خوراكى بخرد."
بلافاصله على (ع) آمد و فرمود: "پسر عمويم برگشت، من بوى خوشى مى شنوم."
فاطمه گفت: "آرى چيزى هم به من داد كه با آن خوراكى بخريم."
على فرمود: "آن را بياور."
من آن هفت درهم را به او دادم.
فرمود: "بسم اللّه و الحمدللّه كثيرا طيبا، اين روزى خداوند است." سپس فرمود: "اى حسن! با من به بازار بيا."
در اين ميان به مردى رسيدند كه مى گفت: كيست كه به داراى وفادار قرضى بدهد.
فرمود: "پسرجان! به او بدهيم؟"
فرمود: "آرى به خدا پدرجان."
على هفت درهم را به او داد، حسن عرض كرد: "پدرجان! همه درهم ها را به او دادى؟"
فرمود: "آرى پسرم آن كه كم داده مى تواند بسيار بدهد."
گويد: على (ع) به خانه كسى رفت كه از او چيزى قرض كند، يك اعرابى به او رسيد و گفت: اى على! اين شتر مرا بخر. فرمود: "پولى همراه با من نيست."
گفت: مهلت مى دهم.
فرمود: "به چند درهم مى دهى؟"
گفت: صد درهم.
فرمود: "اى حسن! آن را بگير."
آن را گرفت و رفت، يك اعرابى ديگر مثل او در جامه ديگرى رسيد و گفت: "يا على! اين شتر را مى فروشى؟"
فرمود: "براى چه مى خواهى؟"
گفت: اول غزوه اى كه پسر عمويت پيامبر رود از آن استفاده كنم.
فرمود: "اگر مى خواهى بى بها به تو مى دهم."
گفت: بهايش همراه من است و به بها مى خرم چند آن را خريدى؟
فرمود: "صد درهم "
اعرابى گفت: من آن را صد و هفتاد درهم مى خرم.
على فرمود: "صد و هفتاد درهم را بگير و شتر را بده تا صد درهم را به اعرابى بدهيم و با هفتاد درهم چيزى بخريم." حسن درهم ها را تحويل گرفت و شتر را تسليم داد، على فرمايد: "رفتم دنبال اعرابى كه از او شتر را خريده بودم تا بهايش را به او بدهم، ديدم رسول خدا ميان راه در جايى نشسته كه هرگز در آن جا نديده بودمش چون نگاهش به من افتاد، لبخندى زد تا دندانهاى آسيابش نمايان شد.
على فرمود: "هميشه خندان و خوشرو باشيد مانند امروز."
پيامبر فرمود: "اى ابوالحسن! آن اعرابى را مى جويى كه به تو شتر داد تا بها به او بدهى؟"
گفتم: "پدر مادرم قربانت. آرى به خدا."
فرمود: "يا ابوالحسن! آن كه به تو فروخت جبرئيل و آن كه خريد ميكاييل، و آن درهم ها از نزد رب العالمين بود، به خوبى خرج كن و از ندارى نترس."(39)
آبروى مؤمن
اميرمؤ منان (ع) مقدار پنج وسق (حدود پنج بار) خرما براى مردى فرستاد، آن مرد شخصى آبرومند بود و از كسى تقاضاى كمك نمى كرد.
شخصى در آن جا بود به على (ع) گفت: "آن مرد كه تقاضاى كمك نكرد، چرا براى او خرما فرستادى؟ به علاوه يك وسق براى او كافى بود."
اميرمؤ منان على (ع) به او فرمود:
"خداوند امثال تو را در جامعه ما زياد نكند، من مى دهم تو بخل مى ورزى، اگر من آن چه را كه مورد حاجت او است، پس از سؤ ال او، به او بدهم، چيزى به او نداده ام؛ بلكه قيمت چيزى (آبرويى) را كه به من داده، به او داده ام؛ زيرا اگر صبر كنم تا او سؤ ال كند، در حقيقت او را وادار كرده ام كه آبرويش را به من بدهد، آن رويى را كه در هنگام عبادت و پرستش خداى خود و خداى من، به خاك مى ساييد."(40)
نمونه هاى زهد على
على (ع) چنين بود؛ او صدهزار هسته خرما مى برد، گفتند: چيست؟
فرمود: "درخت خرما است." و آن هسته ها خرما شد و سپس آنها را در راه خدا وقف كرد.(41)
على و همسر گراميش فاطمه زهرا و فرزندانش حسن و حسين (ع) سه شبانه روز با آب خالى افطار مى كنند و روزه مى گيرند و خوراك خويش را به مسكين و يتيم و اسير مى دهند و آيه "و يطعمون الطعام على حبه مسكينا و يتيما و اءسيرا" در شاءن آنان نازل مى شود.
على (ع) شبى مهمان را بر خود و خانواده خويش مقدم مى دارد، خود و بچه ها و همسرش گرسنه مى خوابند و آيه "و يؤ ثرون على اءنفسهم و لو كان بهم خصاصة " در شاءنش نازل مى گردد.
در تاريخ بشر بعد از رسول خدا (ص) كمتر كسى ديده شده كه مثل على (ع) چنين روح بلندى داشته باشد و در مقام ايثار و از خود گذشتگى تا به اين حد رنج خود و راحت ياران را طلبيده باشد.
آرى، زهد اسلامى در روح هر كس جلوه گرى كند، او را به ايثار و فداكارى و از خود گذشتگى فرا مى خواند، صفتى كه از با شكوه ترين مظاهر جمال و جلال انسانيت است؛ زيرا حرص و بخل و خودخواهى و منفعت جستن بر طبيعت بسيارى از انسان ها غالب است و كسى كه از اين رذايل گذشته و به آن فضايل آراسته باشد، شايسته تكريم و احترام والايى است.
ترجيح فقيران بر خود
"عقاد مصرى " از "سفيان ثورى " نقل مى كند كه گفت:
"على (ع) آجرى بر آجرى و خشتى بر خشتى ننهاد و نه چوبى روى چوبى، حتى حاضر نشد در كاخ سفيد كوفه وارد شود و فقرا را بر خود ترجيح داد و آنها را در آنجا مسكن داد و گاهى اوقات شمشيرش را مى فروخت تا عبا و طعام خود را تهيه كند."(42)
بى نيازى قريش در گِروه صدقات على
صدقات اميرالمؤ منين على (ع) در اثر فعاليت كشاورزى و زراعت و غرس ‍ اشجار و حفر قنوات و عمران و آبادى اراضى مخصوص جريانش به چهل هزار دينار در سال مى رسد و مجموع آن را تا هشتاد هزار دينار نوشته اند كه بين فقرا و قريش تقسيم مى كرد و عرصه آن را وقف بر قريش كرد و مى فرمود: "صدقات على، همه قريش را بى نياز مى كند."
وصيت بينوايان و مظلومان
على (ع) در وصيت خويش بيش از شهادت به فرزندانش فرمود: "خدا را در امت پيامبر(ص) بنگريد كه مبادا در ميان عالم مظلوم واقع شوند. بينوايان و محتاجان را فراموش نكنيد. آنها را شريك زندگى خود قرار دهيد و خدا را شاهد خود بگيريد. نسبت به كنيزان و غلامان رؤ وف و مهربان باشيد و خدا را ناظر بر فرمان خود بر آنها بدانيد.
رفع مظلوميت بعد از نماز
على (ع) در دوران حكومت خود، روزها پس از نماز ظهر و زمانى كه مردم از گرماى هوا خسته شده و براى استراحت به خانه مى رفتند، او در آن هواى وسط روز در كوچه ها و خيابان ها قدم مى زد تا راه ورود مظالمى را به خانه اى سد كند و درگيرى و نابسامانى محتملى را در جامعه از بين ببرد.
همدرد محرومان
على (ع) هيچ گاه خود را از مردم دردمند دور نمى داشت، به ويژه در عصر خلافت.اين سخن اوست كه مى فرمود:
"ءاقنع من نفسى يان يقال اميرالمؤ منين، و لا اشاركهم فى مكاره الدهر."
"آيا من دلم را تنها به اين خوش كنم كه مردم مرا اميرالمؤ منين بخوانند و در دشوارى هاى زندگى با آنها مشاركت نداشته باشم؟"(43)
در دوران حكومت، خود را با ضعيف ترين مردم تطابق مى داد و به عثمان بن حنيف مى نويسد كه:"شبانه روزى را به دو قرص نان و خرمايى قناعت دارد و اين بدان خاطر است كه افراد مناطق دوردست در عين فقر و گرفتارى و در عين گرسنگى اين دلگرمى برايشان باشد كه امام شان وضعى بهتر از وضع زندگى آنها ندارد."
اما در آن چه كه مربوط به دوران قبل از حكومت است، اسناد فريقين نشان مى دهند كه شرايط او بهتر از شرايط زندگى طبقه پايين تر از متوسط نبود، با همه كار و تلاشى كه داشت، با همه درآمدهايى كه براى خود راهم مى كرد، كمترين بهره را از زندگى مى گرفت و هميشه سعى داشت خود را شريك و هم سطح زندگى مردم كند.
مردم رنجديده و مصيبت زده جز اميرالمؤ منين على (ع) براى خود همدردى نمى ديدند و مستمندان و افتادگان غير از سراى او خانه اى را نمى جستند. او حتى در عين نادارى كه مبلغى را قرض كرده و براى تهيه آب و نان به خانه مى رفت، وقتى كه حالت آشفته ناشى از فقر مقداد را ديد، آن مبلغ را به او داد و خود دست خالى به خانه برگشت.(44)
----------------------------
1-بحار: ج 35، ص 247-237.
2-مجادله / 13.
3-دايرة المعارف علوى، ج 10، ص 390.
4-سوره طه، آيات 25 تا 32.
5-سوره مائده، آيه 55.
6-ناسخ التواريخ حضرت على، ج 1، ص 278، اين روايت با مختصر تفاوتى از كتب معتبر شيعه و سنى نقل شده است، براى اطلاع بيشتر به كتاب احقاق الحق، ج 2، ص 39 تا 410 و كتاب الغدير جلد دوم مراجعه گردد.
7-فضايل الزهراء، ص 107 و 108.
8-اثبات الهداة، ج 2، ص 263 - 262.
9-سيماى معصومين در انديشه امام خمينى (ره)، ص 247، 251.
10-نهج البلاغه صبحى صالح، خطبه 210.
11-شبهاى پيشاور، ص 825 - مناقب موفق بن احمد خوارزمى و ابن مغازلى فقيه شافعى.
12-الخرائج قطب راوندى، ص 123.
13-تهذيب شيخ طوسى، ج 6، ص 292، حديث 811.
14-بحار الانوار، ج 9، ص 503.
15-نهج البلاغه، نامه 45.
16-الفصول العليّه محدّث قمى، ص 55 - 54.
17-بحار الانوار، ج 41، ص 133.
18-بحار، ج 41، ص 115.
19-سوره مؤ من، آيه 70.
20-شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 3، ص 117.
21-بيست گفتار، صفحه 68 - 67.
22-در المنثور، ج 1، ص 363، مجمع الزوائد حافظ هيثمى، ج 6، ص 324.
23-بحار الانوار، ج 87، ص 154.
24-سفينة البحار، ج 2، ص 321.
25-الغارات، ج 1، ص 91.
26-مستدرك الوسايل، ج 13، ص 404.
27-وسايل الشيعه، ج 6، ص 320، باب 39، حديث 12493، بحار الانوار، ج 41، ص 36.
28-اقتباس از تفسير ابوالفتوح رازى، ج 1، ص 40.
29-بحار الانوار، ج 41، ص 26، ص 19.
30-سوره مجادله، آيه 12.
31-بحار الانوار، ج 41، ص 27.
32-تفسير امام عسكرى، ص 83، طبع مدرسه امام المهدى (ع)؛ بحار الانوار، ج 41، ص 18.
33-عقد الفريد، ج 1، ص 211، بلاغات النساء، ص 30.
34-نور(24)، آيه 37.
35-امالى شيخ صدوق، ص 625 - 624.
36-قسمتى از آيه 9 سوره حشر.
37-اقتباس از تفسير ابوالفتوح رازى، ج 5، ص 299. اين آيه در شاءن انصار نازل شده كه مهاجران را در غذا و اموال بر خود مقدم داشتند و درداستان فوق به عنوان يكى از مصاديق روشن خوانده شده است.
38-امالى شيخ صدوق، ص 274 - 273.
39-امالى شيخ صدوق، ص 471 - 467.
40-وسائل الشيعه، ج 2، ص 118.
41-مناقب ابن شهر آشوب، ج 2، ص 123؛ بحار الانوار، ج 41، ص 32.
42-عبقرية الامام، ص 29، كامل ابن اثير، ج 2، ص 443.
43-نهج البلاغه، نامه 45.
44-نهج البلاغه، نامه 45.
-----------------------
عباس عزيزى