ابن خلدون در مقدمه معروف خويش فصل (فى ان الخط والكتابة من عداد الصنائع الانسانية) بحثى مى كند در اطراف اينكه خط از آن نظر كمال است كه زندگى بشر اجتماعى است و افراد به كسب معلومات يكديگر نيازمندند. بعد سير تكاملى خط را در تمدنها ذكر مى كند، آنگاه به پيدايش خط در محيط حجاز اشاره مى كند و سپس مى گويد:
(در صدر اسلام، خط از جنبه فنى مراحل ابتدايى را طى مى كرد و خطوط صحابه از لحاظ رسم الخط، خالى از نقص نبوده است، ولى بعدها تابعين و اخلاف آنها همان رسم الخط را به عنوان تيمن و تبرك در كتابت قرآن حفظ كردند و از آن تجاوز نكردند با اينكه بعضى از آن رسم الخطها خلاف قاعده بود، لهذا بعضى كلمات قرآن با رسم الخط خاصى باقى ماند).
آنگاه مى گويد:
(كمالات فنى و عملى از قبيل رسم الخط را كه بستگى دارد به اسباب و وسائل زندگى و جنبه نسبى دارد، با كمالات مطلق كه فقدان آنها نقص در انسانيت انسان است و نقص واقعى است نبايد اشتباه كرد).
ابن خلدون آنگاه موضوع امى بودن رسول خدا را طرح مى كند و خلاصه سخنش اين است:
(پيغمبر امى بود. امى بودن براى او كمال بود، زيرا او علم خويش را از بالا فرا گرفته بود. اما امى بودن براى ما نقص است، زيرا مساوى است با جاهل بودن ما) (1).
آيه ديگرى كه از طرف مشاراليه به آن استناد شده آيه 2 و 3 از سوره (لم يكن) است. مى گويد:
(بسيار شگفت انگيز است كه مترجمان و مفسران قرآن به اين آيه كه توصيف حضرت محمد (ص) مى باشد توجه نكرده اند كه در آن گفته شده: (رسول من الله يتلوا صحفا مطهره) (2) يعنى محمد پيغمبر خدا كه صحيفه هاى مقدس و مطهر را قرائت مى كند. بايد توجه كرد كه در اين آيات گفته نشده است كه پيغمبر صحيفه هاى مقدس را از خاطر خود نقل مى كند، بلكه تصريح شده است كه اين صحيفه ها را قرائت مى كند و از رو مى خواند).
پاسخ اين استدلال آنگاه روشن مى شود كه مفهوم دو كلمه از كلمات آيه فوق الذكر روشن شود: كلمه (صحيفه) و كلمه (يتلوا).
(صحيفه) به معنى ورق (برگ) است و (صحف) جمع صحيفه است. معنى آيه با جمله بعد كه مى فرمايد: (فيها كتب قيمة) اين است: (پيغمبر برگهاى پاك و منزهى را كه در آنها نوشته هايى راست و پايدار هست براى مردم مى خواند).
مقصود از اين برگها همان چيزها بود كه آيات قرآن مجيد را بر روى آنها مى نوشته اند. پس مقصود اين است كه پيغمبر قرآن را بر مردم مى خواند.
---------------------------------------------
1-مقدمه ابن خلدون (چاپ ابراهيم حلمى)، ص 494 و 495.
2-بينة / 2.
-------------------------------------
استاد شهيد مرتضي مطهري