36   « إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ لِيَصُدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللّه‏ِ فَسَيُنْفِقُونَها ثُمَّ تَكُونُ عَلَيْهِمْ حَسْرَةً ثُمَّ يُغْلَبُونَ وَالَّذِينَ كَفَرُوا إِلى جَهَنَّمَ يُحْشَرُونَ»
ترجمه :
36. محققاً كسانى كه كافر هستند انفاق مى‏كنند اموال خود را براى اينكه مانع شوند و ببندند از راه الهى، پس زود باشد كه انفاق مى‏كنند اموال خود را، پس از انفاق مى‏باشد براى آن‏ها حسرت و ندامت، پس از آن مغلوب مى‏شوند [ وكسانى كه كفر ورزيدند به سوى دوزخ گردآورده خواهند شد ].
[ صرف مال براى نابودى اسلام مايه ندامت است ]
بعضى گفتند كه اين آيه در مورد ابى سفيان و جماعتى از رؤاء قريش نازل شده كه براى تدارك جنگ بدر اموال زياد صرف كردند و جمعيت بسيارى را جمع آورى كردند به طمع اينكه پيغمبر و اين عده قليل اصحاب را بكشند و راه حق را مسدود كنند كه ديگر احدى به فكر و خيال اسلام نيفتد و اساس اسلام برچيده شود[1]، لكن خداوند در جنگ بدر آن‏ها را مغلوب فرمود، بعضى مقتول بعضى اسير بعضى فرار كردند و به ذلت افتادند و اين را يكى از معجزات حضرت دانستند كه قبلاً خبر مى‏دهد كه اين‏ها مغلوب مى‏شوند در بدر. و لكن ما مكرر اشاره كرده‏ايم كه بر فرض در اين مورد هم نازل شده باشد موردْ مخصِّص نيست و آيه عام است شامل جميع كفار مى‏شود، چنانچه از صدر اسلام الى زماننا هذا چه قدر پول‏ها مصرف كردند و نقشه‏ها كشيدند و حيله‏ها به كار زدند كه اساس دين اسلام را خراب كنند و از بين ببرند. خداوند پس از صد سال نقشه‏كشى آن‏ها به يك آن، به كلى نقشه‏هاى آن‏ها را باطل نمود و دين خود را حفظ فرمود «إِنّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنّا لَهُ لَحافِظُونَ»[2].
تفسير :
«إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا» از مشركين، يهود، نصارا و ساير طبقات كفار «يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ» در تنظيم قشون و ازدياد قواى حربيه و ارسال مبلغين سوء در جميع نقاط اسلاميه و ايجاد اختلاف بين مسلمين و كارهاى ديگر.
«لِيَصُدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللّه‏ِ»، اين يكى از مقاصد آن‏هاست و منافات ندارد كه مقاصد ديگرى هم در نظر داشته باشند.
«فَسَيُنْفِقُونَها»؛ هر چه انفاق كنند به‏اين مقصد نايل نمى‏شوند ولو به مقاصد ديگر فى الجمله نايل شوند.
چراغى را كه ايزد برفروزد
هر آن كس پف كند ريشش بسوزد
«ثُمَّ تَكُونُ عَلَيْهِمْ حَسْرَةً»؛ اين ندامت نه توبه از عمل است، بلكه حسرت به اينكه چرا نايل به مقصد نشدند.
«ثُمَّ يُغْلَبُونَ»؛ علاوه بر اينكه نايل به مقصد نشدند بر ضرر آن‏ها هم تمام شد و مغلوب شدند و روز به روز خداوند عَلَمِ اسلام را بلندتر و سيطره اسلام را بيشتر و آثار و ادلّه حقانيت او را واضح‏تر مى‏فرمايد مثل شمس در رابعة النهار.
«وَالَّذِينَ كَفَرُوا إِلى جَهَنَّمَ يُحْشَرُونَ»؛ و كسانى كه كافر شدند به سوى جهنم محشور مى‏شوند. بعضى قرّاء اين جمله را ضميمه آيه قبل دانسته و از اين جهت در تكرر جمله «الَّذِينَ كَفَرُوا» اشكالى به آن‏ها متوجه مى‏شود كه مناسب اين بود كه بفرمايد «و هم الى جهنم يحشرون» و در مقام جواب برآمده‏اند. لكن تحقيق اين است كه آيه مستقله است ، مى‏خواهد بفرمايد كه كفار چه آن‏هايى كه انفاق مال براى صدّ فى سبيل اللّه‏ كردند و چه آن‏هايى كه در اين مقام نبودند تمام اهل جهنم هستند و اگر به كلمه «هم» فرموده بود اختصاص به همان منفقين داشت و مورد توهّم اين بود كه ساير كفار معاف هستند، لذا فرمود به طور عموم «وَالَّذِينَ كَفَرُوا» كه شامل منافقين و مرتدين و نواصب و غلات و اهل بدعت و منكر ضرورى شود ولو اسم اسلام روى خود گذارند، لكن كافر و نجس هستند بلكه شامل اهل سنّت و جماعت هم مى‏شود به دليل زيارت جامعه:
«و من جحدكم كافر ومن حاربكم مشرك ومن ردّ عليكم في أسفل درك من الجحيم»[3].
و اخبار بسيار ديگر در موارد مختلفه، و اينكه حكم به طهارت آن‏ها شده براى حشر مؤنين است كه در حرج و مضيقه نيفتند.
«إِلى جَهَنَّمَ يُحْشَرُونَ»؛ يعنى تمام در جهنم مجتمع خواهند شد و در عذاب با يكديگر محشور.
-----------------------------------------------
[1] .  تفسير قمى: ج1، ص276، و تفسير التبيان: ج5، ص117.
[2] .  بى ترديد ما اين قرآن را نازل فرموديم و محققاً ما او را هرآينه البته حفظ مى‏كنيم. سوره حجر: آيه 9 .
[3] .  هر كس شما را انكار كند، كافر است و كسى كه به جنگ شما برخيزد، مشرك است و كسى كه شما را رد كند، در فروترين دركات جهنم است. من لا يحضره الفقيه: ج2، ص613، ضمن ح2، و تهذيب الأحكام: ج6، ص98 ضمن ح1.