15   « يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا زَحْفاً فَلا تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبارَ»
16   « وَمَنْ يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلاّ مُتَحَرِّفاً لِقِتالٍ أَوْ مُتَحَيِّزاً إِلى فِئَةٍ فَقَدْباءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللّه‏ِ وَمَأْواهُ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ»
ترجمه :
15. اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! زمانى كه ملاقات كرديد كسانى را كه كافر شدند؛ يعنى مقابل كفار شديد در ميدان جنگ و با آن‏ها روبرو شديد پشت به آن‏ها نكنيد و رو از آن‏ها برنگردانيد
16. كه فرار از زحف يكى از گناهان كبيره است و پشت به دشمن اگر براى رفتن به مكانى است كه تسلط بر آن‏ها بيشتر است يا براى واصل شدن به مسلمين باشد كه تنها جنگ نكند مانعى ندارد، و اما اگر فرار باشد حرام است و خود را در معرض غضب الهى در آورده و جايگاه او جهنم است و بد بازگشتى است.
تفسير :
[ فرار از جنگ ، از گناهان كبيره ]
«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا»، بعضى گفتند اين خطاب مختص به مؤنين در بدر بوده زيرا فرار آن‏ها باعث زوال دين اسلام مى‏شد و در غير اين مورد حرام نيست، لكن اين توهم فاسد است ولو شأن نزولش در آن موقع بوده و خطاب عام است شامل تمام مؤنين مى‏شود و مورد مخصص نيست بلكه جملات بعد هم شاهد بر عموم است.
«إِذا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا»، اين هم شامل جميع كفار مى‏شود و مراد از «ملاقات» تلاقى فئتين است براى قتال با يكديگر، لذا مى‏فرمايد: «زَحْفاً» «زحف»؛ اجتماعِ جماعت است كه نزديك شده باشند براى قتال. «فَلا تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبارَ»؛ پشت به آن‏ها نكنيد. كنايه از اينكه فرار نكنيد و در مقابل آن‏ها ثابت قدم باشيد و ايستادگى كنيد. «وَمَنْ يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ»؛ كسى كه فرار كرد «إِلاّ مُتَحَرِّفاً لِقِتالٍ»كه بخواهد جاى ديگرى اختيار كند كه تسلطش بر آن‏ها بيشتر باشد «أَوْ مُتَحَيِّزاً إِلى فِئَةٍ»كه خود را به جماعتى از مجاهدين برساند كه با هم همدست شوند در جهاد در اين دو صورت اشكالى ندارد و او را فرار از زحف نمى‏گويند . اما در غير اين دو صورت كه فرار از زحف است.
«فَقَدْ باءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللّه‏ِ»«باء» به معنى انصراف به طرف شرّ است، مثل «أَنْ تَبُوءَ بِإِثْمِى وَإِثْمِكَ»[1]، و توجه به غضب الهى؛ يعنى خود را در معرض غضب درآورده و البته كسى كه مشمول غضب الهى شود «وَمَأْواهُ جَهَنَّمُ» جايگاه او جهنم است «وَبِئْسَ الْمَصِيرُ» ؛ بد جايگاه و بازگشتى است.
تنبيه:
مراجعه كنيد به تواريخ و كتب ارباب سير و غزوات نبىّ ، اغلب موارد شيخين و مَنْ هُوَ مِثْلُهُما فرار از زحف داشتند[2] و كسى مثل على  عليه‏السلام ايستادگى در جنگ‏ها نكرده است .
-------------------------------------------------
[1] .  [ من مى‏خواهم ] تو با گناهِ من و گناهِ خودت [ به سوى خدا ] بازگردى. سوره مائده: آيه 29 .
[2] .  براى آگاهى از منابع آن ر . ك : الغدير : ج7 ، ص270 ـ 291 .

نوشتن دیدگاه