108 «وَلا تَسُبُّوا الَّذِینَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّهِ فَيَسُبُّوا اللّهَ عَدْواً بِغَيْرِ عِلْمٍ كَذلِكَ زَيَّنّا لِكُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلی رَبِّهِمْ مَرْجِعُهُمْ فَيُنَبِّئُهُمْ بِما كانُوا يَعْمَلُونَ»
ترجمه :
108. و دشنام ندهید كسانی را و چیزهایی را كه مشركین عبادت آنها را میكنند غیر از خدا، پس این سبب شود كه آنها از روی جهل و دشمنی دشنام به خدا دهند. همین نحو زینت دادیم بر هر قوم و طایفه در نظر آنها عملشان را. پس از این بازگشتِ آنهاست به سوی پروردگار خود پس آنها را آگاه میكند به آنچه بودند عمل میكردند.
تفسیر :
[ فرق سبّ و فحش و ادله حرمت آن ]
«وَلا تَسُبُّوا» « سبّ » دشنام است و اعمّ از فحش است ، زیرا فحش دشنام است به الفاظ ركیكه ؛ مثل ذكر مادر، خواهر، زن، اسامی عورت، نسبت زنا، لواط و امثال اینها . و در حدیث است :«سباب المؤن فسوق»[1].
و از این حدیث استفاده می‌شود كه از گناهان كبیره است: «و قتاله كفر، و أكل لحمه معصیة، و حرمة ماله كحرمة دمه»[2].
روایت ابی بصیر از حضرت باقر علیه السلام از رسول صلی الله علیه و آله در مكاسب شیخ . و در روایت سكونی از حضرت صادق علیه السلام از رسول اللّه صلی الله علیه و آله فرمود: «سباب المؤن كالمشرف علی الهلكة»[3].
و در روایت ابی بصیر از حضرت باقر علیه السلام در وصایای حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود:«لا تسبّوا فتكسبوا العداوة»[4].
بلكه ادلّه اربعه قائم است بر حرمت سبّ مؤمن . اما غیر مؤمن مانعی ندارد بالخصوص اهل بدعت ، چنانچه از حضرت رسول صلی الله علیه و آله است بنا بر نقل شیخ انصاری رحمه الله فرمود: «إذا رأیتم أهل البدع من بعدی فأظهروا البراءة منهم و أكثروا من سبّهم و الوقیعة فیهم»[5].
و فحش اشدّ از سبّ است. در مجمع البحرین: فی الحدیث: «إنّ اللّه حرّم الجنّة علی كلّ فحّاش بذيّ قلیل الحیاء لا یبالی بما قال و لا ما قیل له فإنّك إن فتشته لم تجده إلاّ لِغَيَّة أو شرك شیطان»[6].
و « لغیة » را تفسیر به اولاد زنا كرده اند. بلی ، سبّ اعدای دین اگر موجب سبّ آنها شود به مقدسات دین ، حرام است ، چون این سبب می‌شود كه سب به مقدسات دین كنند و شریك می شود در گناه او ، چنانچه آیه شریفه به این مطلب اشاره دارد كه فرمود:«وَلا تَسُبُّوا الَّذِینَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّهِ فَيَسُبُّوا اللّهَ عَدْواً بِغَيْرِ عِلْمٍ» . و از همین باب است سبّ رؤای مذاهب باطله كه سبب شود آنها سب به رؤای دین كنند ، یا سبّ كتب ضلال ، كه منشأ شود سب به كتب دینی كنند ، یا سب به علمای آنها كه موجب شود سب به علمای مذهب كنند و هكذا. و بر طبق این ، اخباری داریم. در مجمع و برهان[7] دارد كه از حضرت صادق علیه السلام سؤال كردند از این حدیث مروی از پیغمبر صلی الله علیه و آله كه فرمود : شرك مخفی تر است از راه رفتن مورچه بر سنگ صاف در شب تاریك ، حضرت فرمود : مؤمنین سب میكنند معبودات مشركین را و این سبب می‌شود كه آنها سبّ اِله كنند . این مؤمن ، شریك شده در سبّ خدا با آن كافر مشرك چون سبب شد كه او سب كند. بعد حضرت تمسك به این آیه فرمود. بلكه امر بسیار دقیق است، در سفینه[8] دارد كه شخصی از اصحاب امیر المؤمنین علیه السلام را مار گزید حضرت سبب آن را فرمودند كه تو نزد فلان شخص عاتی [=گردنكش] سركش بودی (ظاهرا عثمان بوده) كه قنبر غلام من وارد شد تو او را بسیار احترام گذاردی و برای او قیام كردی. آن شخص عاتی سببش را پرسید ، گفتی : چون غلام علی است. این سبب شد كه آن ملعون به قنبر بسیار اذیت كرد و در مقام اذیت به من هم برآمد. ای كاش ! ابنای نوع ما میفهمیدند كه در چه جنایاتی شركت دارند ـ و اللّه الحافظ.
«كَذلِكَ زَيَّنّا لِكُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ» ، بعض مفسرین[9] نظر به اینكه خداوند باطل را زینت نمیدهد در نظر اهل باطل یك نوع تصرفات و تمحّلات [= چاره اندیشی های] بارده[10] در این جمله كردند و ما مكرر گفته ایم كه افعال اختیاریه عباد هم استنادش به عبد صحیح است هم اگر سوء باشد استنادش به شیطان و هم استنادش به خدا ، بدون اینكه جبر لازم آید ؛ مثل این آیه و آیه شریفه «وَإِذْزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ»[11]، و آیه شریفه «وَكَذلِكَ زَيَّنَ لِكَثِیرٍ مِنَ الْمُشْرِكِینَ قَتْلَ أَوْلادِهِمْ شُرَكاؤهُمْ»[12]، و بسیار آیات دیگر، و كلمه « زيّنّا » در این آیه مثل كلمه « جعلنا »ست در چند آیه بعد : «وَكَذلِكَ جَعَلْنا لِكُلِّ نَبِيٍّ عَدُوًّا شَیاطِینَ الإِنْسِ وَالْجِنِّ»[13].
«ثُمَّ إِلی رَبِّهِمْ مَرْجِعُهُمْ» ؛ در « یوم القیامة » ، كه تمام خلق اولین و آخرین بازگشت میكنند برای پاداش اعمال و اخلاق و عقاید «فَيُنَبِّئُهُمْ بِما كانُوايَعْمَلُونَ» عمل نیك و بد، خلق حمیده و رذیله، عقیده صحیحه و فاسده.
^()^()^()^()^()^()^()^()^()^()^()^()^()^()^()^()^()^()^()^
[1] . دشنام دادن به مؤمن از گناهان است . الزهد : ص11 ، ح23 ؛ كافی : ج2 ، ص360 ، ح2 ؛ من لایحضره الفقیه : ج4 ، ص377 ، ح5781 و وسائل الشیعة : ج12 ، ص297 ، ح3 و ج29 ص20 ، ح3 .
[2] . و جنگ با او كفر و خوردن گوشت او [غیبتش] گناه است و مالش مانند خونش حرام است ، یعنی نه میتوان مال او را خورد و نه میتوان او را كشت و به او آسیبی رساند. الزهد : ص11 ، ح23 ؛ كافی : ج2 ، ص360 ، ح2 ؛ الفقیه : ج4 ، ص377 ، ح5781 ؛ الوسائل : ج12 ، ص297 ، ح3 و ج29 ، ص20 ، ح3 و المكاسب : ج1 ، ص253 و ج2 ، ص284 .
[3] . دشنام دهی به مؤمن مانند آن است كه كسی خود را به هلاكت اندازد. كافی : ج2 ، ص359 ، ح1 ؛ بحار الأنوار : ج72 ، ص160 ، ح32 و وسائل الشیعة : ج12 ، ص297 ، ح2 و ص298 ، ح4 .
[4] . دشنام ندهید كه دشمنی به دست می آورید . كافی : ج2 ، ص360 ، ح3 و بحار الأنوار : ج72 ، ص163 ، ح34 .
[5] . هرگاه بدعت گذاران را بعد از من دیدید بیزاری از ایشان را آشكار كنید و بدِ آنان را بسیار بگویید. المكاسب : ج1 ، ص255 ؛ كافی : ج2 ، ص375 ، ح4 و وسائل الشیعة : ج16 ، ص267 ، ح1 .
[6] . خداوند بهشت را بر هر فحش دهنده بد زبان كم حیا را كه باكی ندارد از آنچه می گوید و یا درباره او گفته می شود ، حرام كرده است ، زیرا تو اگر جستجو كنی او را نخواهی دید جز آنكه یا زنا زاده است یا كسی است كه شیطان در زمان تشكیل نطفه اش دخالت داشته است. مجمع البحرین ماده «لغو» ، الزهد : ص7 ، ح12 ؛ كافی : ج2 ، ص323 ، ح3 و وسائل الشیعة : ج16 ، ص35 ، ح2 .
[7] . مجمع البیان : ج3 ، ص537 ؛ تفسیر البرهان : ج3 ، ص83 ، ح1 ؛ تفسیر قمی : ج1 ، ص219 و وسائل الشیعة : ج16 ، ص254 ، ح3 .
[8] . سفینة البحار : ج2 ، ص563 ؛ به نقل از تفسیر العسكری علیه السلام : ص588 .
[9] . ر.ك : تفسیر المیزان : ج7 ، ص328 .
[10] . بارِد : خنك ؛ بیمزه ؛ توجیهات عوامانه. فرهنگ بزرگ سخن ، واژه «بارد» .
[11] . و زمانی كه زینت داد برای این كفار قریش ، شیطان اعمال آنها را. سوره انفال: آیه 48.
[12] . و همین نحو زینت دادند شركای آنها جماعتی از مشركین را به كشتن اولاد خودشان . سوره انعام: آیه 137.
[13] . و همین نحو قرار دادیم از برای هر پیغمبری دشمنی از شیاطین انسی و جنّی. سوره انعام: آیه 112.
