48 « وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتابِ وَ مُهَيْمِناً عَلَيْهِ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِما أَنْزَلَ اللّه‏ُ وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَهُمْ عَمّا جاءَكَ مِنَ الْحَقِّ لِكُلٍّ جَعَلْنامِنْكُمْ شِرْعَةً وَ مِنْهاجاً وَ لَوْ شاءَ اللّه‏ُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ لكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ فِى ما آتاكُمْ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْراتِ إِلَى اللّه‏ِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعاً فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ»
ترجمه :
48. و نازل كرديم ما به سوى تو كتاب را كه قرآن باشد مطابق حق و واقع، كه اين كتاب تصديق مى‏ كند آنچه را كه قبل از اول نازل شده از كتاب و نگهبان اوست، پس حكم كن بين آن‏ها به آنچه خدا نازل فرموده و پيروى نكن هواهاى نفسانيه آن‏ها را بر خلاف آنچه به حق آمده است نزد تو. از براى هر جماعتى از شما طريقه و مشى قرار داديم و اگر خدا مى‏ خواست تمام شما را به يك طريقه قرار مى‏ داد، لكن براى اينكه امتحان شما شود در آنچه به شما داده و براى شما آمده، پس بايد بر يكديگر سبقت بگيريد در كارهاى خوب، به سوى خداست بازگشت شما همگى، پس شما را آگاه مى ‏كند به آنچه كه بوديد در آن اختلاف مى ‏نموديد.
تفسير :
[ نزول قرآن و خصوصيات آن ]
«وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ» ، مراتب نزول قرآن را در مقدمه در جلد اول متعرض شديم از افاضه در عالم نورانيت به نور مقدس نبوى صلى ‏الله‏ عليه ‏و‏ آله و به قلم و به لوح و در عرش مجيد و به ملائكه سفره و در آسمان اول و تدريجاً به توسط جبرئيل بر قلب مطهر خاتم النبيين صلى ‏الله‏ عليه ‏و ‏آله[1] .
«بِالْحَقِّ» «حق» به معنى ثابت است و لذا يكى از اسامى خداوند حق است كه دلالت دارد بر مقام واجب الوجودى، و ممكن است از اين كلمه استفاده كنيم كه قرآن باقى است تا قيامت ، چنانچه آيات و اخبار متواتره براين مطلب شاهد است ، به خصوص حديث ثقلين: «لن يفترقا حتى يردا عليّ الحوض»[2].و ممكن است مراد مطابق با واقع و از روى حكمت و مصلحت درست و بجا و به موقع است.
«مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتابِ» ، اگر قرآن نبود و از نبوت انبياى سلف و كتاب‏هاى آن‏ها خبر نمى‏ داد ما هيچ دليلى بر نبوت احدى از آن‏ها و كتابى از كتب آن‏ها نداشتيم ؛ زيرا نبوت نبى ثبوتش يا به معجزه است ، از آن‏ها معجزه ‏اى در دست نيست ؛ يا به تواتر قطعى است ، تواتر آن‏ها مقطوع شده و از بين رفته ؛ يا به اخبار نبى ثابت النبوه است كه اخبار نبينا صلى ‏الله‏ عليه ‏و ‏آله است. و مراد از كتاب خصوصِ تورات نيست ، بلكه زبور و انجيل و صحف انبيا را هم شامل مى ‏شود.
«وَ مُهَيْمِناً عَلَيْهِ» «مهيمن» در اصل مؤمن بوده همزه قلب به هاء شده ، به معنى حافظ و مراقب و نگهبان است ، قرآن شئون انبيا را حفظ فرموده و نسبت ‏هاى ناروايى كه به آن‏ها داده شده العياذ از شرك و زنا و شرب خمر و امثال اين‏ها سلب فرمود به اشدّ انكار و كتاب‏ هاى آن‏ها را تصديق فرموده كه از جانب خداست و مشتمل بر مواعظ و احكام و نصايح عباد است ، و اين مزخرفاتى كه در اين تورات رايج يا زبور داوود يا اناجيل اربعه هست از ساحت تورات موسى و انجيل عيسى دور انداخته و تكذيب نموده .
«فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِما أَنْزَلَ اللّه‏ُ» ، امر براى وجوب «حكم» نيست تا توهم شود كه ناسخ آيات قبل است، بلكه مراد اين است كه حكم واجب است به ما اَنزل اللّه‏ باشد، بر خلاف آن كفر و ظلم و فسق است چنانچه گذشت، و در اين مقام نيست كه كجا واجب است حكم و كجا واجب نيست و به عبارت اخرى وارد مورد حكم اول است.
اشكال:
پيغمبر صلى ‏الله‏ عليه ‏و ‏آله با حفظ مقام عصمت البته بر خلاف ما اَنزل اللّه‏ حكم نمى ‏فرمايد اين چه امر است ؟
جواب:
از اين قبيل در قرآن بسيار داريم : «لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ وَ لَتَكُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِينَ»[3]،«وَ لا تَكُنْ مِنَ الْغافِلِينَ»[4] و غير اين‏ها و اين آيات براى قطع طمع مشركين و كفار نازل شده كه توقع داشتند پيغمبر با آن‏ها موافقت كند و شاهد اين مطلب جمله بعد است كه مى‏ فرمايد: «وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَهُمْ عَمّا جاءَكَ مِنَ الْحَقِّ»كه توقع داشتند پيغمبر صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله متابعت هواى نفس آن‏ها كند و دست از حق بكشد و بر باطل حكم كند.
[ سرّ تعدد انبيا و شرايع ]
«لِكُلٍّ جَعَلْنا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَ مِنْهاجاً» ؛ يعنى لكل طائفة از طبقات بشر قرار داديم و خطاب «مِنْكُمْ» متوجه به جميع افراد انسان است، و شرعه و شريعه به يك معنى است ؛ يعنى طريق وصول به مقام قرب الهى كه گفتند: «الطرق إلى اللّه‏ بعدد نفوس الخلائق»[5].
هر كس به زبانى صفت حمد تو گويد  بلبل به غزل خوانى و قمرى به ترانه عباراتُنا شتّى و حسنُك واحدٌو كلٌّ الى ذاكَ الجمالِ يُشيرُ[6]
نظير شريعه براى برداشتن آب، شريعت آدم، نوح، ابراهيم، موسى، عيسى، و شريعت محمد صلى ‏الله‏ عليه‏ و ‏آله و اين منافات ندارد با آنچه گذشت كه دين در تمام شرايع يكى بوده ؛ دين يكى است و شرايع متعدد است. راه تحصيل دين مختلف است و « منهاج » مسلك و مذهب است و فرقش با «شرعة» اين است كه «شرعة» جعل طريق است و « منهج » سلوك در طريق است.
«وَ لَوْ شاءَ اللّه‏ُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً واحِدَةً» ؛ يك پيغمبر و يك امت و يك شريعت و يك منهج ، لكن چون موافق با حكمت و مصلحت نبود، زيرا سليقه ‏ها و فاميل‏ ها در طبقات در ازمنه متماديه بسيار مختلف بود و استعدادات آن‏ها متفاوت بود و مراتب عقول و كمالات در تزايد بود ، نظير كلاس ‏هاى متعدد در دبستان‏ها و دبيرستان‏ها و دانشكده‏ ها طبق استعدادات دانشجويان ، لذا امتحانات هم مختلف مى ‏شود.
«وَ لكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ فِى ما آتاكُمْ» ؛ هر كه را به قدر آنچه به او داده شده. و در علم اخلاق هم متعرض هستند كه داروهاى اخلاقى مختلف است، داروى بخيل بذل است و داروى مسرف و مبذر قبض [= صرفه جويى]است، داروى جبان [= ترسو] با داروى متهور تضاد دارد، داروى متكبر با متذلل تنافى دارد و هكذا.
[در معناى استباق]
«فَاسْتَبِقُوا الْخَيْراتِ» ؛ وظيفه هر كس در سير كمالات نفسانيه و معارف الهيه و افعال عباديه و كليه «خيرات» اين است كه بر يكديگر «سبقت» بگيريد و در هر كلاسى نمره بيست حيازت كنيد [= به دست آوريد] و اختلاف در اينكه امر «فَاسْتَبِقُوا» براى وجوب است يا استحباب غلط است ، چون امر ارشادى است ، به حكم عقل اعمال مولويت در او نشده ، مثل امر «اطيعوا» و تابع مرشدٌ اِليه است : اگر واجب است واجب و اگر مستحب است مستحب.
«إِلَى اللّه‏ِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعاً» ؛ تمام خلق اولين و آخرين فرداى قيامت جمعند و حق و باطل آنجا از هم جدا مى ‏شود ؛ «فَرِيقٌ فِى الْجَنَّةِ وَ فَرِيقٌ فِى السَّعِيرِ»[7]،
«وَ امْتازُوا الْيَوْمَ أَيُّهَا الْمُجْرِمُونَ»[8] .
«فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ» ، « الناس مجزيّون بأعمالهم ، إنْ خيراً فخير ، و إن شرّاً فشرّ »[9].
******************************************
[1] .  ر.ك : همين تفسير ، ج1 ، ص165 .
[2] .  قرآن و اهل بيت تا روزى كه در قيامت در كنار حوض كوثر نزد من آيند، از يكديگر جدا نمى ‏شوند . امالى صدوق : ص500 ، ح686 ؛ مختصر بصائر الدرجات : ص259 ، ح251 و بحار الأنوار : ج23 ، ص126 ، ح54 .
[3] .  هرآينه اگر مشرك شدى تمام عبادات و اعمال صالحه تو البته حبط مى ‏شود و از بين مى ‏رود و هرآينه مى ‏باشى البته از زيان كاران . سوره زمر: آيه 65.
[4] .  و نباش از كسانى كه از ذكر خدا غافلند . سوره اعراف: آيه 205.
[5] .  راه‏ هاى به سمت خدا به تعداد تمام مخلوقات است. شرح فصوص الحكم : ص296.
[6] .  گفته ‏هاى ما فراوان و گوناگون و زيبايى تو يكى بيش نيست . تمام اين‏ها به آن چهره زيبا اشاره دارد .
[7] .  يك فرقه در بهشت و يك فرقه در سعير جهنم . سوره شورى: آيه 7.
[8] .  جدا شويد امروز اى گروه مجرمين ! سوره يس: آيه 59.
[9] .  مردم به خاطر كارهاى خود پاداش مى‏ بينند، اگر كار خوبى انجام داده باشند، پاداش خوب و اگر عمل بدى مرتكب شده باشند، پاداش بد در انتظار آن‏هاست. تفسير التبيان : ج7 ، ص40 و كشف الخفاء : ج1، ص332. 

نوشتن دیدگاه