41 « يا أَيُّهَا الرَّسُولُ لا يَحْزُنْكَ الَّذِينَ يُسارِعُونَ فِى الْكُفْرِ مِنَ الَّذِينَ قالُوا آمَنّا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤمِنْ قُلُوبُهُمْ وَ مِنَ الَّذِينَ هادُوا سَمّاعُونَ لِلْكَذِبِ سَمّاعُونَ لِقَوْمٍ آخَرِينَ لَمْ يَأْتُوكَ يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ مِنْ بَعْدِ مَواضِعِهِ يَقُولُونَ إِنْ أُوتِيتُمْ هذا فَخُذُوهُ وَ إِنْ لَمْ تُؤتَوْهُ فَاحْذَرُوا وَ مَنْ يُرِدِ اللّه‏ُ فِتْنَتَهُ فَلَنْ تَمْلِكَ لَهُ مِنَ اللّه‏ِ شَيْئاً أُولئِكَ الَّذِينَ لَمْ يُرِدِ اللّه‏ُ أَنْ‏يُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ لَهُمْ فِى الدُّنْيا خِزْىٌ وَ لَهُمْ فِى الاْخِرَةِ عَذابٌ عَظِيمٌ»
ترجمه :
41. اى پيغمبر اكرم! محزون نكنند شما را جماعتى از منافقين كه كمال سرعت را دارند در كفر ؛ به زبان مى‏ گويند كه ما ايمان آورديم و به دل ايمان نياوردند كه معنى منافق همين است. و همچنين محزون نكنند جماعتى از يهود كه سمّاع هستند براى دروغ كه حرف شما را بشنوند و بر خلاف آن نقل كنند و كلام جماعت ديگر يهود كه بر خلاف واقع مى ‏گويند، قبول مى‏ كنند كه نزد شما نمى ‏آيند، تحريف مى‏ كنند كلمات الهى را از مواضع آن ، كه حكمى در موردى را در مورد ديگر اعمال مى‏ كنند؛ مى‏ گويند كه اگر پيغمبر موافق كلام ما فرمود بگيريد و قبول كنيد و اگر بر خلاف آن فرمود دور اندازيد و قبول نكنيد. و كسى را كه خداوند اراده فرموده او را در عقوبت و شدت و عذاب بيندازد، شما پيغمبر نمى ‏توانى از آن‏ها دفع كنى. اين‏ها كسانى هستند كه دل‏هاى آن‏ها قابليت تطهير ندارد و خدا دل‏هاى آن‏ها را پاك نفرموده. از براى آن‏ها در دنيا خزى و ذلت و خفت است و در آخرت عذاب عظيم است ؛ خسر الدنيا و الاخرة.
[ شأن نزول آيه ]
شرح اين آيه شريفه موقوف بر بيان اخبارى است كه از ائمّه در مورد اين آيه رسيده در تفسير على بن ابراهيم ، كه گفتند مأخوذ از اخبار است راجع به دو قبيله از يهود است : بنى نضير و بنى قريظه و چون بنى نضير عده آن‏ها زيادتر بود و قوه و قدرت آن‏ها بيشتر بود و خود را شريف ‏تر از بنى قريظه مى ‏دانستند پيشنهاد كردند به آن‏ها كه اگر شما يك نفر از ما را كشتيد بايد هم قاتل را قصاص كرد هم ديه كامله گرفت و اگر ما يك نفر از شما را كشتيم قصاص نشود فقط نصف ديه پرداخته شود و قاتل را بر شترى روى به عقب شتر سوار كرد و صورتش را سياه كرد و در بازار گردانيد و چون بنى قريظه مقهور آن‏ها بودند اين قرارداد را قبول كرده و نوشته ، طرفين امضا كردند.
و در زمان پيغمبر اكرم صلى‏ الله‏ عليه ‏و‏ آله بنى قريظه اين قرارداد را رد كرده و گفتند همچه حكمى در تورات نيست ؛ بالاخره طرفين راضى شدند به حكميت حضرت رسول صلى ‏الله‏ عليه‏ و ‏آله، بنى نضير عبد اللّه‏ بن اُبىّ را با يك نفر ديگر فرستادند نزد حضرت رسول صلى ‏الله‏ عليه‏ و‏ آله از او سؤل كنند كه اگر موافق نظر آن‏ها حكم مى‏فرمايد قبول كنند حكميت او را ، و الاّ رد كنند . حضرت در جواب آن‏ها سكوت فرمود و مغموم شد ، جبرئيل عليه ‏السلام نازل شد و اين آيه را آورد تا آنجا كه مى ‏فرمايد: «فَإِنْ جاءُوكَ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ ... وَإِنْ حَكَمْتَ فَاحْكُم بَيْنَهُم بِالْقِسْطِ...»[1] الآية .[2]
لكن در تفسير مجمع خبرى از حضرت باقرعليه‏ السلام روايت كرده كه خلاصه آن اين است كه در ميان يهود در موضوع زناى محصنه اگر از اشراف بودند فقط چهل تازيانه مى ‏زدند و يك مقدارى بى ‏احترامى مثل سوار كردن بر پشت و گردانيدن و امثال اين‏ها، و اگر از غير اشراف بودند رجم مى ‏كردند و اين حكم بر اين‏ها دشوار بود. و در موردى زناى محصنه از اشراف واقع شده بود، سپس از غير اشراف خواستند آن‏ها را رجم كنند گفتند تا آن‏ها را رجم نكنيد نمى ‏گذاريم اين‏ها را رجم كنيد . تراضى كردند به حكم حضرت رسالت  صلى‏ الله‏ عليه ‏و ‏آله ، حضرت حكم به رجم نمودند منكر شدند و گفتند همچه حكمى در تورات نيست ، حضرت فرمود ميان من و شما ابن صوريا[3] ، كه به اعتراف خود يهود اعلم علماى يهود بود ، [داور] باشد . قبول كردند و ابن صوريا را خواستند . حضرت او را قسم دادند به خدا و مقدساتِ نزد يهود كه آيا حكم رجم محصنه در تورات هست ؟ اعتراف كرد . حضرت آن‏ها را در مسجد حكم به رجم نمود ، سپس يهود اعتراض كردند به ابن صوريا كه چرا تصديق كردى محمد صلى ‏الله ‏عليه‏ و ‏آله را ؟ گفت : اگر قسم نداده بود تصديق نمى‏ كردم ، لكن چون قسم داد ترسيدم و تصديق كردم[4]. اين خلاصه قصه، برويم در مقام شرح آيه شريفه.
[ دلدارى به پيغمبر صلى ‏الله‏ عليه ‏و‏ آله در غمگين نبودن به كفر منافقين و يهود ]
«يا أَيُّهَا الرَّسُولُ لا يَحْزُنْكَ الَّذِينَ يُسارِعُونَ فِى الْكُفْرِ»
اشكال:
قبلاً متذكر شديم كه « مسارعت » در امور خيريه استعمال مى ‏شود و عجله در شرور و در اين آيه مسارعت را در كفر استعمال فرموده.
جواب:
كفر در نظر آن‏ها شرّ نيست ، بلكه خير و خوب مى‏ دانند و اين غير از عذاب است كه در نظر تمام شرّ است؛ «يَسْتَعْجِلُونَكَ بِالْعَذابِ وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِيطَةٌ بِالْكافِرِينَ»[5]، خداوند تسليت مى ‏دهد نبى اكرم صلى ‏الله‏ عليه‏ و ‏آله را كه در مخالفت يهود بلكه تمام كفار محزون نباشد كه چرا اين‏ها ايمان نمى ‏آورند و هدايت نمى ‏شوند و روز به روز بر كفر آن‏ها افزوده مى‏ شود ؛ زيرا قابل هدايت نيستند و قابليت شرط است، و الاّ فاعل تام الفاعليه است ، آنچه بايد و شايد در هدايت آن‏ها كوتاهى نشده ، لكن قساوت قلب و عصبيت و عناد و كورى دل مانع از قبول است. و اين تسليت براى ائمّه عليهم ‏السلام و علماى دين هست كه اين‏ها هم نبايد در امر هدايت كوتاهى كنند به قدر مقدور ، هر كه قابليت دارد هدايت مى ‏شود و هر كه ندارد « بگذار تا بميرد در عين خود پرستى » .
«مِنَ الَّذِينَ قالُوا آمَنّا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤمِنْ قُلُوبُهُمْ» كه منافقين باشند كه جاى آن‏ها «فِى الدَّرْكِ الْأَسْفَلِ مِنَ النّارِ» است و عذاب آن‏ها اشدّ جميع طبقات كفار است.
«وَ مِنَ الَّذِينَ هادُوا» ؛ يعنى « يهود » كه كلام آن‏ها و عمليات آن‏ها هم تو را محزون نكند ، زيرا آن‏ها اعدا عدو شما هستند و از روى عناد و عصبيت با علم به رسالت شما قبول نكردند و در تمام اهل كفر كسى كه از روى حقيقت ايمان آورد كمتر از يهود نيست[6] ، بسيار متقلب و دو رو هستند .
«سَمّاعُونَ لِلْكَذِبِ» ؛ يعنى مى ‏آيند فرمايشات شما را مى ‏شنوند براى اينكه دروغ به شما ببندند و بر خلاف آنچه فرموده‏ اى نقل كنند و نسبت دهند .
«سَمّاعُونَ لِقَوْمٍ آخَرِينَ» ؛ مى ‏شنوند كه براى قوم ديگرى از خود يهود يا كفار ديگرى نقل كنند ، مَثَلِ اين‏ها مثل مبلّغ ‏هاى مسيحى و بهايى هستند كه مى ‏آيند با بعضى از علما سؤالاتى در موضوع نبوت يا امامت مى ‏كنند تا ببينند نظر آن‏ها چيست، بروند نزد همكاران خود و جوابى بر اين مطالب تدارك كنند و بسا نسبت‏ هاى دروغ به آن‏ها ببندند .
«لَمْ يَأْتُوكَ» ؛ آن قوم آخرينى كه خدمت شما نرسيده و نمى ‏دانند چه فرموده ‏اى .
«يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ مِنْ بَعْدِ مَواضِعِهِ»مراد كلام خداست كه در موضع خود قرار داده واجب را واجب فرموده، حرام را حرام، حلال را حلال، اين‏ها تغيير دادند ؛ قصاص را تبديل به ديه، رجم را تبديل به جلد[7] و بين اشراف و ضعفا فرق گذاردند و بين اين طايفه و آن طايفه و اين قبيله و آن قبيله و هكذا . «يَقُولُونَ»اشاره به قول عبداللّه‏ بن اُبىّ و صاحب اوست «إِنْ أُوتِيتُمْ هذا فَخُذُوهُ» ؛ يعنى اگر موافق نظر بنى نضير فرمود بگيريد طبق دلخواه آن‏ها «وَ إِنْ لَمْ تُؤتَوْهُ» و اگر بر خلاف آن فرمود «فَاحْذَرُوا» ؛ عمل نكنيد.«وَ مَنْ يُرِدِ اللّه‏ُ فِتْنَتَهُ» « فتنه » در اين مقام به معنى عذاب است ، چنانچه مى‏ فرمايد: «يَوْمَ هُمْ عَلَى النّارِ يُفْتَنُونَ * ذُوقُوا فِتْنَتَكُمْ...» الآيه[8] ، يعنى كسى كه قابليت رحمت ندارد و مورد عذاب الهى است «فَلَنْ تَمْلِكَ لَهُ مِنَ اللّه‏ِ شَيْئاً» ؛ يعنى نمى ‏توانى او را هدايت كنى و از عذاب نجات دهى ، چون قابليت ندارد.
«أُولئِكَ الَّذِينَ لَمْ يُرِدِ اللّه‏ُ أَنْ يُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ» ، چون قلوب آن‏ها غلف است و قاسيه و مريض است كه در آيات اشاره شده : «قالُوا قُلُوبُنا غُلْفٌ»[9]، «قُلُوبَهُمْ قاسِيَةً»[10]، «فِى قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ»[11].
و « اراده » تكوينى است نه تشريعى ، زيرا تشريعاً خداوند راه هدايت را به تمام افراد نشان داده و همين شاهد بر اين است كه اراده در آيه تطهير[12] در حق اهل البيت هم تكوينى است نه تشريعى و دليل بر مقام عصمت است.
«لَهُمْ فِى الدُّنْيا خِزْىٌ» ؛ از ذلت، كوچكى، خفت، اعطاى جزيه[13] و ظهور كذب آن‏ها در كتمان حكم رجم و قصاص و مغلوبيت در جنگ‏ها و غير اين‏ها.
«وَ لَهُمْ فِى الاْخِرَةِ عَذابٌ عَظِيمٌ» ، جميع عذاب ‏هاى آخرت عظيم است بالنسبه به عذاب‏ هاى دنيا و همچنين شديد و اَليم است ، لكن در ميانه عذاب‏ هاى آخرت عذاب اين طايفه عظيم‏ تر است ؛ چون عظمت و حقارت، كبر و صغر، عزت و ذلت و امثال اين‏ها امور  نسبى است.
*****************************************
[1] .  همين سوره : آيه 42 .
[2] .  تفسير قمى : ج1 ، ص175 .
[3] .  مختصرى از شرح حال وى در همين تفسير ، ج2 ، ص496 گذشت .
[4] .  مجمع البيان : ج3 ، ص299 .
[5] .  طلب تعجيل عذاب مى ‏كنند از تو و به درستى كه جهنم هر آينه احاطه كرده به كافرين. سوره عنكبوت: آيه 54.
[6] .  يعنى يهوديان كمترين گروهى هستند كه از روى حقيقت ايمان مى ‏آورند .
[7] .  يعنى حكم سنگسار را به شلاق تبديل كردند .
[8] .  روزى كه آن‏ها را بر آتش عذاب مى ‏كشد، بچشيد عذاب خود را. سوره ذاريات: آيات 13 ـ 14.
[9] .  و [يهود] گفتند دل ‏هاى ما در غلاف است . سوره بقره: آيه 88.
[10] .  و قلوب آن‏ها را قسىّ [نموديم] . سوره مائده : آيه 13.
[11] .  در دل هايشان مرضى است . سوره بقره: آيه 10.
[12] .  سوره احزاب : آيه 33 .
[13] .  مال و پولى است كه ساكنان غير مسلمان در حكومت و سرزمين مسلمانان در هر سال به حكومت اسلامى مى‏ پرداختند .

نوشتن دیدگاه