مهدويت(1) يعني اعتقاد به ظهور مهدي(عج) و او همان مصلح موعود جهانيست که همه اديان الهي در هنگامي که زمين پر از ظلم و جور گردد و مردم از شدت بيدادگري طلب مرگ کردند ظهور و قيام او را براي برقراري حکومت عدل جهاني به جهانيان وعده داده‏اند.(2)
عقيده شيعه در خصوص مهدويت‏
مرحوم محمدرضا مظفر رحمه اله عليه در کتاب عقائد الاماميه پس از بيان عقيده شيعه در مورد تعداد امامان(ع) و ذکر اين که نام دوازدهمين امام ابوالقاسم، محمدبن‏حسن المهدي(عج) مي‏باشد و وي در سنه 256 هجري متولد گشته است بر خلاف ساير ائمه، تاريخي را براي وفات آن حضرت(عج) ذکر ننموده و بلافاصله اظهار مي‏دارند که اين امام دوازدهم، در عصر ما حجت غايب و منتظر است و سپس به شرح عقيده تشيع در مورد مهدي(عج) و مهدويت مي‏پردازد.(3)
گفتار اول - دلايل اثبات مهدويت در قرآن:
در قرآن کريم درباره مسائل آينده و دوران و حوادث آخرالزمان و استيلاي خوبي و خوبان بر جهان و حکومت يافتن صالحان گاه به اشاره و گاه به تصريح و سخن گفته شده است. اين گونه آيات را مفسران اسلامي طبق مدارک حديثي و تفسيري مربوطه به مهدي(عج) و ظهور آخرالزمان دانسته‏اند.(4)
نويسنده کتاب خورشيد مغرب پس از انجام تحقيق و پژوهشي وافر در کتب و منابع مختلف حديثي و تفسيري شيعه و سني در اثبات مهدويت از طريق آيات قرآن کريم به ده آيه شريفه از قرآن استناد جسته و ذيل هر يک از آيات مذکور تفاسير و احاديث واره دال بر اثبات مهدويت را ذکر نموده است.
لکن از آنجايي که محدوديت نگارش اين نوشته مختصر مجال ذکر همه نظريات مفسرين شيعي و سنّي ذيل آيات مذکور و احاديث وارده را نمي‏دهد ناگزير از بيان آيات ده‏گانه و توضيح مختصر در خصوص منابع حديثي و تفسيري مي‏باشيم.
آيه اول:
« و لقد کتبنا في الزبور من بعد الذکر ان الارض يرثها عبادي الصالحون » انبياء/105(5)
ما در زبور داوود از پس ذکر (تورات) نوشته‏ايم که سرانجام زمين را بندگان شايسته ما ميراث برند و صاحب شوند.
آيه دوم:
« و نريد ان نمن علي الذين استضعفوا في الارض و نجعلهم ائمه و نجعلهم الوارثين » قصص/5(6)
- ما مي‏خواهيم تا به مستضعفان زمين نيکي کنيم يعني آنان را پيشوايان سازيد و ميراث براي زمين.
آيه سوم:
« يا ايها الذين آمنوا من يرتد منکم عن دينه فسوف ياتي اللَّه بقوم يحبهم و يحبونه اذله علي المؤمنين اعزه علي الکافرين يجاهدون في سبيل اللَّه و لا يخافون لومه لائم... » مائده/5(7)
- اي مؤمنان هر کس از شما از دين خويش بگردد زياني به دين خدا نخواهد رسيد زيرا که خداوند دين خود را بي‏ياور نخواهد گذاشت بلکه او مردمي پديد خواهد آورد که ايشان را دوست مي‏دارد و ايشان او را دوست مي‏دارند، آن مردم، با مؤمنان خوشرفتار و نرمخو خواهند بود و با کافران سخت‏گير و بي‏گذشت و آنان همواره مي‏کوشند و در راه خدا جهاد مي‏کنند و از سرزنش هيچ سرزنش‏گري باکي نخواهند داشت.
آيه چهارم:
« وعد اللَّه الذين آمنوا منکم و عملوا الصالحات ليستخلفنهم في الارض کما استخلف الذين من قبلهم و ليمکنن لهم دينهم الذي ارتضي لهم و ليبدلنهم من بعد خوفهم امنا... » نور/56(8)
- خداوند آنان را که گرويدند از شما و نيکي‏ها کردند وعده داد که به يقين ايشان را خليفه کند در زمين چنان که از پيش بودند خليفه ساخت و دينشان را باز بگستراند آن دين که بپسندد براي آنان و هم آنان را از پس بيمي که دارند بي‏بيمي دهد و ايمني.
آيه پنجم:
« هو الذي ارسل رسوله بالهدي و دين الحق ليظهره علي الدين کله و لو کره المشرکون » توبه/33(9)
- او آن خداست که رسول خويش را بفرستاد به راهنمايي و دين راست تا آن دين را پيروز گرداند بر همه دين‏هاي دگر هر چند بر مشرکان دشوار آيد.
آيه ششم:
«. ..لهم في الدنيا خزي و لهم في الاخره عذاب عظيم » بقره/114
- براي ايشان است در اين جهان خواري و در آن جهان عذابي بزرگ.(10)
آيه هفتم:
«. .. و من قتل مظلوما فقد جعلنا لوليه سلطانا فلا يسرف في القتل انه کان منصورا » اسراء/33
- و هر کس را بکشند به بيداد وارثان او را صاحب فرمان کرديم (که هر چه خواهند بکنند: قاتل را بکشند، يا ديه ستانند، يا عفو کنند) و مباد که کس به گزاف کسي را بکشد، که خدا ياور خون بناحق ريخته است.(11)
آيه هشتم:
« بقيه اللَّه خير لکم ان کنتم مؤمنين... » هود/86
- بقيه اللَّه (ذخيره الهي) براي شما مردم، اگر مؤمن باشيد، از هر چيز و هر کس ديگر بهتر است.(12)
آيه نهم:
« يوم تأتي بعض آيات ربک لا ينفع نفسا ايمانها لم تکن آمنت من قبل... » انعام/158
- روزي که پاره‏اي از آيات پروردگار تو پديدار گردد، آن روز هيچ کس را - اگر از پيش ايمان نياورده باشد - ايمان و باور سودي نخواهد بخشيد.(13)
آيه دهم:
« فيها يفرق کل امر حکيم » دخان/4
- در شب قدر، همه امور را بر طبق حکمت به جاي خويش مقرر دارند.
مقصود از اين آيت فرخنده تقدير امور است در شب قدر، در هر سال. و اين امر در ارتباط مستقيم است با حضرت ولي عصر(عج) و حضور ولايتي او در امت و در مجاري تقدير و در جهان کائنات.(14)
گفتار دوم - دلايل روايي در اثبات مهدويت:
از نظر تشيع، مهدي از فرزندان فاطمه است و نه تنها ظهور او در آخرالزمان با احاديث متواتر از پيامبر(ص) قابل اثبات مي‏باشد بلکه عموم مسلمين نيز با اختلافات اندکي و با تکيه بر احاديث متواتر از پيامبر(ص) به طور اجماع آن را پذيرفته‏اند.
بنابراين مردود بودن اين شبهه که شدت ظلم و ستم در حق شيعيان آنان را به ابداع مسئله به نام مهدويت وا داشته است آن قدر بيّن و روشن است که ياوه‏سراياني که اين شبهه را مطرح کرده‏اند خود بيشتر از همه به مردود بودن اين شبهه علم داشته و دارند؛ زيرا اين اعتقاد يعني مهدويت و ظهور مهدي(عج)، در زماني که شيعيان تحت ظلم و ستم حکومت زمانه بوده‏اند شکل نگرفته است؛ مضافاً اين که مطالعه تاريخ وم مستندات انکارناپذير آن به خصوص دعوي مهدويت در قرن‏هاي نخست اسلامي از جانب کيساني‏ها و عباسيين نيز مهر باطلي از نظر تاريخي بر فکر طراحان شبهه فوق زده است.
1- از پيامبر(ص) روايت شده است که فرمود:
«اگر از عمر دنيا تنها يک روز باقي باشد خداوند مردي را برمي‏انگيزد که نام وي همچون نام من و اخلاقش چون خلق و خوي من و کنيه‏اش ابوعبداللَّه است و مردم بين رکن و مقام با وي بيعت مي‏کنند و فتوحاتي نصيب او گردد و همه اهل زمين گوينده لا اله الا اللَّه شوند، در اين هنگام سلمان فارسي برخاست و عرض کرد: اي رسول خدا(ص) (اين مرد) از ذريه کدام فرزند شماست؟ فرمود: از فرزندان اين پسرم و با دست مبارک خود به امام حسين(ع) اشاره فرمود».(15)
2- روايت معتبر دوم در اين باب نزد شيعه و تسنن اين است که کنيه آن بزرگوار ابوالقاسم است که همان کنيه پيامبر اکرم(ص) مي‏باشد. رسول خدا(ص) فرمودند:
«مهدي از خاندان من و از فرزندان فاطمه است او بر اساس شيوه و روش من مبارزه مي‏کند آن گونه که من بر اساس وحي مبارزه نمودم».(16)
3- روايت سوم از پيامبر(ص) اين که:
«او در آخرالزمان قيام به آئين (اسلام) مي‏نمايد همچنان که من در آغازِ اسلام قيامِ به آن نمودم».(17)
4- و بالاخره اين روايت که پيامبر(ص) فرمودند:
«در جهان جز فرمانروائي اسلام وجود نخواهد داشت و زمين چون لوح سيمين خواهد شد».(18)
يعني زمين از لوث کفر و نفاق پاک و پيراسته خواهد شد مانند شمش نقره خالص و ناب. اما در خصوص ادعاي تواتر احاديث معتبر در خصوص مهدويت و ظهور امام مهدي(عج)، احاديث نبوي در کتاب‏ها و اسناد عالمان مذاهب اسلامي، به اندازه‏اي فراوان است، که کم‏تر به آن اندازه، درباره موضوعي ديگر، حديث رسيده است. اين واقعيت، يعني کثرت احاديث ياد شده و فراواني و گوناگونيِ راويان آن، در مآخذ و طُرُق رواي اهل سنت، به خوبي چشمگير است. و همين واقعيت باعث شده است، تا دانشمندان علم حديث، و حُفاظ بزرگ سنّي، جاي جاي، به متواتر «متواتر» بودن احاديث مهدي(عج)، تصريح کنند.
حافظ ابوعبداللَّه گنجي شافعي (درگذشته 658 ه ق)، در کتاب «البيان»، مي‏گويد:
تواترت الاخبار و استفاضت، بکثره رواتها عن المصطفي«ص» في امر المهدي«ع».(19)
- احاديث پيامبر اکرم«ص»، درباره مهدي«ص»، به دليل راويان بسياري که دارد، به حد تواتر رسيده است.
حافظ معروف حديث، ابن حجر عسقلاني شافعي (درگذشته 852 ه ق) که او را «حافظ عصر» خوانده‏اند، در کتاب «فُتح الباري»، که در شرح «صحيح بُخاري» نوشته است، مي‏گويد:
تواترت الاخبار، بان المهدي من هذه الامه، و ان عيسي - عليه السلام - سينزل و يصلي خلفه.(20)
- احاديث متواتر رسيده است، که مهدي از اين امت است، و عيسي«ع» از آسمان فرود خواهد آمد، و پشت سر مهدي نماز خواهد خواند.
به جز اين دو عالم و محدث معروف، عالمان ديگري نييز به «متواتر» بودن احاديث نبوي، درباره مهدي، تصريح کرده‏اند، که در مآخذ آمده است. ما از نقل آن تصريحات مي‏گذريم. و براي همين واقعيت است که قاضي محمد شوکاني يمني، رساله خود را، در اين موضوع، «التوضيح في تواتر ما جاء في المنتظر و الدجال و المسيح» ناميده است. او در اين باره مي‏گويد:
و جميع ماسقناه بالغ حذ التواتر، کما لا يخفي علي من له فضل اطلاع. فتقرر بجميع ماسقناه ان الاحاديث الوارده، في المهدي المنتظر، متواتره.(21)
- همه اين احاديث که آورديم به حد تواتر مي‏رسد، چنان که بر مطلعان پوشيده نيست. بنابراين، با توجه به همه احاديث مذکور، مسلم گشت که احاديث رسيده، درباره مهدي منتظر، متواتر است.
اين موضوع، که مسئله مهدي، مسئله‏اي اسلامي است و قطعي، به اندازه‏اي مسلم است و مشهور، که حتي لغت‏نويسان و واژه‏شناسان اهل سنت نيز، در ذيل کلمه «مهدي»، آن را مطرح کرده‏اند. از جمله، جمال الدين ابن منظور افريقي مصري (درگذشته 711 ه ق)، در لغتنامه بزرگ و معتبر خويش (لسان العرب)، چنين مي‏گويد:
المهدي، الذي قد هداه اللَّه الي الحق. و قد استعمل في الاسماء، حتي صار کالاسماء الغالبه. و به سمّي «المهدي»، الذي بشر به النبي - صلي اللَّه عليه و سلم - انه يجي في آخر الزمان.
- مهدي، يعني: کسي که خداوند راه حق را به او نشان داده است. اين کلمه (که از نظر دستوري، «وصف» است)، به صورت اسم به کار رفته است (و اشخاص را به آن نامگذاري کرده‏اند)، تا جايي که علم بالغلبه شده است. و همين کلمه (مهدي)، نام کسي است که پيامبر«ص»، مژده داده است که در آخر الزمان مي‏آيد.
همچنين محدث و اديب و واژه‏شناس معروف عرب، مجد الدين ابن اثير شافعي (درگذشته 606 ه ق)، در کتاب «النهايه»، و مرتضي زبيدي حنفي (در گذشته 1205 ه ق)، در فرهنگ «تاج العروس»، اين موضوع را ياد کرده‏اند. زبيدي در آخر، جمله دعا را نيز افزوده است:
جعلنا اللَّه من انصاره.(22)
- خداوند، ما را از جمله ياران مهدي قرار دهد!
گفتار سوم - دلايل عقلي در اثبات مهدويت:
از نظر تشيع در حالي که دين اسلام، خاتم و اکمل اديان الهي مي‏باشد در ممالک اسلامي (تا چه رسد به ممالک غير اسلامي) بسياري از احکام اسلامي به صورت تعطيل درآمده است و نشر قبايح و بيدادگري و ظلم بر عدالت‏گستري و اجراي احکام ناب اسلام عينيت يافته است و اين در حالي است مسلمانان را از دين ديگري بي‏نياز مي‏دانند. با توجه به اين اوضاع و احوال بايد منتظر فرجي باشيم که دين اسلام را به همان قدرت و تمکن اوليه برساند و اين جهان فرو رفته در گرداب‏هاي ظلم و فساد را اصلاح کند. مضافاً اين که از نظر عقلي هم ممکن است دين اسلام با اين اختلافاتي که مسلمانان در خصوص قوانين و احکام آن با يکديگر دارند و هر مذهب و فرقه‏اي خود را درست و ديگران را منحرف شده از راه صحيح و درست مي‏داند به آن قوت و سيطره‏اي برساند که همه مردم جهان را فرا گيرد.(23) در صورتي که مسلمانان، هنوز همان بدعت‏ها و تحريف‏ها در قوانين و گمراهي در ادعاهاي خود را دارند.
بنابراين از نظر عقلي برقراري حاکميت عدل الهي و فراگير که به وعده‏هاي پيامبر(ص) و پيامبران پيش از او جامه عمل بپوشاند و تمامي انحرافات و کژي‏هاي نسبت داده شده به دين مبين اسلام را بزدايد و وحدت کلمه را در ميان مسلمانان به وجود آورد؛ ظهور مهدي موعود و منجي عالم بشريت را از عقلي و منطقي تخلف‏ناپذير مي‏نماياند.
البته در خصوص شخص حضرت مهدي(عج) و حيات وي بين شيعه و بعضي از فرق اسلامي اختلاف نظر وجود دارد منجمله اين که از نظر تشيع مهدي موعود و مورد انتظار همه جهانيان، شخص معين و از قبل شناخته شده است که در تاريخ 256 ه متولد شده و تاکنون هم زنده است او فرزند امام حسن عسگري(ع) مي‏باشد و نامش محمد است. مهدي بودن اين شخص از خود پيامبر و ائمه به نص وعده شده که در صفحات قبل به مهم‏ترين احاديث و روايات وارده از قول نبي اکرم(ص) و متواتر بودن آنها پرداختيم.
اصل امامت که همانند نبوت لطفي است که از جانب خداوند متعال مي‏باشد اقتضاء دارد که در هر عصري، امامي هادي به جاي پيامبر باشد و زمين هرگز از حجت خدا خالي نباشد اگرچه اين امام و حجت خدا از منظر مردم مخفي باشد.
از مباحث اختلافي مطروحه توسط ديگران اين است که چگونه ممکن است کسي از سال 256 هجري تاکنون زنده باشد. در پاسخ به اين سئوال بايد گفت وقتي امامت ائمه پس از پيامبر و نبوت وي به عنوان حجت خدا اجتناب ناپذير است و در حالي که روز ظهور مهدي موعود از اسرار الهي و هيچ کسي جز خداوند متعال به آن روز عالم نيست مسلماً حيات و بقاي مهدي(عج) در اين مدت طولاني معجزه‏اي است که خداوند برايش قرار داده است و عمر طولاني حضرت مهدي چيزي نيست که منظر قدرت لايزال الهي غيرممکن باشد.
از سوي ديگر طولاني شدن حيات او بيش از يک عمر طبيعي، يا اين که اساساً اين حيات را هم جزء عمر طبيعي دانسته‏اند، چون فن طبابت مانع اين کار نيست و آن را محال نمي‏داند منتهي بعداً نتوانست به آنچه چه که عمر انسان را زيادتر مي‏کند دست يابد، وانگهي ناتواني علم طب از کشف رمز طولاني شدن عمر، سبب محال بودن آن نمي‏شود چون خداوند قادر به اين کار مي‏باشد. ضمن آن که حتي قرآن کريم نيز با نشان دادن عمر طولاني حضرت نوح و زنده بودن حضرت مسيح(ع) مسئله طول بقاء مهدي(عج) را نيز حل کرده است.(24)
__________
منابع و مآخذ:
قرآن کريم‏
نهج‏البلاغه‏
حکيمي، محمدرضا، خورشيد مغرب (غيبت، انتظار، تکليف)، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1381.
کوراني، علي، (ترجمه عباس جلالي)، عصر ظهور، شرکت چاپ و نشر بين‏الملل، تهران، 1382.
مظفر، محمدرضا، عقائد الاماميه (ويژگي‏هاي فکري شيعه، ترجمه کاظمي خلخالي)، انتشارات حضور، قم، 1380.
________________________
1) براي مطالعه بيشتر در خصوص اين موضوع رجوع کنيد به کتاب دايره المعارف فارسي، ج 2، ص 1830.
2) براي مطالعه بيشتر در خصوص توصيف آخرالزمان که مقارن ظهور حضرت مهدي(عج) خواهد بود بهترين سند خطبه‏هاي 100، 138 و 182 کتاب شريف نهج‏البلاغه است.
3) ويژگي‏هاي فکري شيعه (ترجمه عقائد الاماميه، تأليف محمدرضا مظفر)، ترجمه کاظم خلخالي، ص 120.
4) حکيمي، محمدرضا، خورشيد مغرب، نشر فرهنگ اسلامي، تهران، 1377، ص 114.
5) شيخ طبرسي در کتاب تفسير مجمع‏البيان، ج 7، صص 7-66 و علي‏ابن‏ابراهيم در تفسير نورالثقلين، ج 3، ص 464 متذکر دلالت اين آيه در خصوص اين که وارثان زمين، اصحاب مهدي(عج) در آخرالزمان مي‏باشند گرديده‏اند.
6) همان مأخذ.
7) همان مأخذ (اين آيه درباره قائم و اصحاب او نازل شده است همانان که در راه خدا جهاد کنند و از هيچ چيز پروا ندارند).
8) در خصوص دلالت اين آيه بر شيعيان حضرت مهدي(عج) و ظهور آن حضرت مراجعه کنيد به: مجمع‏البيان، ج 7، ص 152، همچنين تفسير البرهان، ج 3، ص 147.
9) براي ديدن شرح و تفسير اين آيه شريفه و دلالت آن بر حضرت مهدي(عج) و قيام وي مراجعه کنيد به: رشيدالدين ميبدي، تفسير کشف الاسرار، ج 4، ص 119 الي 120.
10) همان منبع، ص 325.
11) نورالثقلين، ج 3، ص 163 (نقل قول حويزي از امام محمدباقر(ع) مبني بر دلالت اين آيه بر قيام حضرت مهدي(عج) و گرفتن انتقام خون امام حسين(ع).
12) همان منبع، ص 390 (نقل قول از امام جعفر صادق(ع) و نقل قول شيخ ابومنصور طبرسي در کتاب الاحتجاج از علي(ع) و نقل قول شيخ صدوق در کتاب اکمال الدين از امام محمدباقر(ع) که اين آيه مخصوص حضرت مهدي(عج) مي‏باشد).
13) براي ملاحظه دلالت اين آيه مبني بر آن آيت مورد انتظار حضرت قائم(عج) است به قول شيخ صدوق از امام جعفر صادق(ع) در کتاب تفسير البرهان، ج 1، ص 564، تأليف سيد هاشم بحراني مراجعه نماييد.
14) چون مجال ذکر همه منابع روايي و تفسيري نمي‏باشد در خصوص تفاسير معتبر اهل سنت و دلالت آيات متعدد قرآن کريم بر حضرت ولي امر(عج) مي‏توان به کتب تفسيري اهل سنت ذيل مراجعه نمود: 1- تفسير غرائب القرآن نظام نيشابوري 2- تفسير الکشف و البيان ابواسحاق ثعلبي 3- تفسير کشاف جاراللَّه زمخشري 4- تفسير کشف الاسرار رشيدالدين ميبدي 5- تفسير مفاتيح الغيب فخر رازي 6- تفسير الدر المنثور جلال الدين سيوطي 7- تفسير المنار شيخ محمد عبده مصري 8- تفسير روح البيان اسماعيل حقي 9- تفسير روح المعاني شهاب الدين آلوسي بغدادي 10- تفسير جواهر طنطاوي مصري.
15) بيان شافعي، ص 129 (به نقل از: کوراني، علي، عصر ظهور، انتشارات شرکت چاپ و نشر بين‏الملل، 1382، ص 359).
16) همان مأخذ.
17) بهار، ج 51، ص 78 (به نقل از: کوراني، علي، عصر ظهور، انتشارات شرکت چاپ و نشر بين‏الملل، 1382، ص 359).
18) ملاحم و فتن، ص 66، (به نقل از کوراني، علي، عصر ظهور، انتشارات شرکت چاپ و نشر بين‏الملل، 1382، ص 359). ضمناً از اميرمؤمنان روايت شده است که فرمود: «او (قائم) رأي و نظر را از قرآن مي‏گيرد، آنگاه که ديگران قرآن را بر رأي و انديشه خود باز مي‏گردانند، به آنان شيوه عدالت را نشان مي‏دهد و کتاب و سنت را که متروک و منزوي شده، زنده مي‏کند». به اين معنا که حضرت مهدي(عج) از قرآن پيروي نموده و مانند منحرفان، تفسير آن را تحريف نمي‏کند (همان منبع).
19) منتخب الاثر، ص 5، پانوشت (به نقل از: حکيمي، محمدرضا، خورشيد مغرب، نشر فرهنگ اسلامي، تهران، 1377، ص 81).
20) همان منبع.
21) همان منبع.
22) لسان العرب المحيط، ج 3، ص 787 (به نقل از: حکيمي، محمد رضا، خورشيد مغرب، نشر فرهنگ اسلامي، تهران، 1377، ص 82).
23) مظفر، محمدرضا، عقائد الاماميه، ص 132.
24) همان منبع، ص 133.
--------------------------------------------------
سوال کننده : محسن معصومی
منبع : www.alsoal.ir

نوشتن دیدگاه