آیه 25 : (وَ بَشِّرِ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنّات تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الاَْنْهارُ كُلَّما رُزِقُوا مِنْها مِنْ ثَمَرَة رِزْقاً قالُوا هذَا الَّذِي رُزِقْنا مِنْ قَبْلُ وَ أُتُوا بِهِ مُتَشابِهاً وَ لَهُمْ فِيها أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ هُمْ فِيها خالِدُونَ)
ترجمه :
و بشارت ده كسانى را كه ايمان آورده و عمل شايسته نموده اند به اينكه براى آن ها بهشت هايى است كه از زير آن ها نهرها جارى است ، هر گاه از آن بهشت ها از ميوه اى به آن ها روزى داده شود ، گويند : اين همان است كه از پيش از اين (در دنيا) به ما روزى داده شده و روزى ميوه ها همانندْ و متشاكل براى آن ها آورده شود(1) و براى آنان در آن بهشت ها زنان پاكيزه هستند و ايشان در آن بهشت ها جاويدانند.

امر اول : در معنى ( وَ بَشِّرِ الَّذِينَ آمَنُوا ) :
«بشارت» به معنى اِخبار به خير و امر مطلوب است مقابل انذار كه اِخبار به شرّ و امر نامطلوب و ترسانيدن از آن است و مخبر اين دو را بشير(2)و نذير(3) گويند ، و در قرآن كريمْ پيغمبر اكرم (صلى الله عليه و آله) را به اين دو صفت توصيف فرموده : (إِنّا أَرْسَلْناكَ بِالْحَقِّ بَشِيراً وَ نَذِيراً)(4) و خود قرآن نيز به اين دو وصف معرفى شده ، مى فرمايد : (كِتابٌ فُصِّلَتْ آياتُهُ قُرْآناً عَرَبِيّاً لِقَوْم يَعْلَمُونَ * بَشِيراً وَ نَذِيراً)(5) .
و گاهى بشارت را در مورد انذار [= هشدار] استعمال مى كنند به نحو عنايت و مجاز ، مثل (فَبَشِّرْهُمْ بِعَذاب أَلِيم)(6) .
و بشارت به اين معنا مختص به اهل ايمان است و مؤمن منحصر به شيعه اثنا عشرى است كه بدعتى در دين نگزارده و ضروريات دين يا مذهب را منكر نشده باشد . و ما در الكلم الطيب اخبارى را كه در باب بشارات شيعه وارد شده بود متذكر شديم(7) و گفتيم كه بر طبق اخبار معتبره اگر كسى با ايمان از دنيا برود ، اگر چه گناهانى هم داشته باشد ، بالاخره اهل نجات خواهد بود و به واسطه سكرات موت و عقوبات برزخ و شفاعت و مغفرت و عفو خاص الهى كه براى اهل ايمان است آمرزيده مى شود ; ولى اگر بى ايمان از دنيا برود نجاتى براى او نخواهد بود ، اگر چه عباداتى هم داشته باشد و اين مطلب را در مواضع ديگرى از اين كتاب نيز متذكر شده ايم .

امر دوم : در معنى ( الصالِحاتِ ) :
« صالحات » جمع صالحه ; و صالحه و صالح به معنى چيزى است كه داراى مصلحت باشد ، چنانچه فاسده و فاسد به معنى چيزى است كه داراى مفسده باشد ، و مصلحت و مفسدت عبارت از آثار و نتايجى است كه بر فعل مترتب مى شود ; مثلاً شرب دوا براى مريض اثرش رفع مرض است . پس شرب دوا عمل صالحى است كه مصلحت و فايده آن رفع مرض است ، و شرب سمّ اثرش هلاكت است . پس هلاكت مفسده اى است كه مترتب بر عمل فاسد شرب سمّ مى شود .
و افعال به طور كلّى از شش قسم بيرون نيست : يا مصلحت دارد و هيچ مفسده اى بر آن مترتب نيست كه آن را « حسن صرف » گويند و يا داراى مفسده و خالى از مصلحت است كه آن را « قبيح صرف » نامند و يا اينكه نه مصلحت دارد و نه مفسده ، كه « لغو صرف » باشد و يا مصلحتش بيش از مفسده اش مى باشد كه آن را « حسن مطلق » گويند و يا مفسده اش بيش از مصلحتش باشد كه « قبيح مطلق » نامند و يا مصلحت و مفسده اش برابر باشد كه « لغو مطلق » به آن گفته مى شود .
و در باب عدل [الكلم الطيب] گفته ايم كه از اقسام ششگانه چهار قسم آن ها قبيح صرف و مطلق ، و لغو صرف و مطلق محال است از خدا صادر شود و دو قسم آن ها كه حسن صرف و مطلق باشد از خدا صادر مى شود ، چون تركش قبيح است .
و مصلحت گاهى در فعل به معنى مصدرى است ، كه از آن به « مصلحت در امر » تعبير مى شود و گاهى در فعل به معنى اسم مصدرى است كه از آن به « مصلحت در مأمورٌ به » تعبير مى كنند(8) .
و نيز مصلحت گاهى ذاتى است ; يعنى فعل بالذات داراى مصلحت است ; مانند احسان در مقابل ظلم كه بالذات داراى مصلحت است و گاهى اعتبارى است ; يعنى به وجوه و اعتبارات متفاوت مى شود ; مانند ضرب يتيم كه به قصد تأديب داراى مصلحت و به قصد ايذا داراى مفسده است . و تفصيل اين موضوع را در الكلم الطيب داده ايم(9) .
و مراد از « صالحات » در آيه شريفه عبادات شرعيه از واجبات و مستحبات كه جميع شرايط صحّت و قبول آن ها مراعات شود و اين از درجات و مراتب عاليه اعمال صالحه است . و در جاى خود متذكر شديم كه اگر عملى مراعات شرايط صحت در او شود مورد قبول خواهد بود و شرايط قبول كه در لسان اخبار براى عبادات ذكر شده ، مراد مراتب اعلاى قبول است ، نه اينكه بدون آن ها اصلا مورد قبول نباشد ، زيرا معقول نيست كه دستورى از مولا برسد و بنده اطاعت كند و مولا قبول نفرمايد .
و كلمه (الصالِحاتِ) اگر چه جمع محلاّ به الف و لام و مفيد عموم است ، ولى مراد اين نيست كه بنده بايد جميع اعمال صالحه را به جاى آورد تا مورد بشارت واقع شود ، زيرا اين معنى براى عموم مردم مقدور نيست ، بلكه مراد اين است كه اعمال او شايسته باشد ، آن هم نه اينكه تمام اعمالش واجب يا مستحب باشد و حتى فعل مباح از وى سر نزند ، زيرا اين معنى بر غير معصوم و يا تالى تِلْو معصوم(10) نيز مقدور نيست ، بلكه همين كه اعمال فاسده از او سر نزند و يا اگر عمل زشتى از او صادر شود توبه و تدارك نمايد مشمول آيه شريفه خواهد بود ، بلكه اگر از كباير اجتناب كند ، صغاير او معفُوّ بوده و بشارت در آيه شامل حالش مى گردد .

امر سوم : در بيان و وجه اختصاص در ( أَنَّ لَهُمْ جَنّات ) :
كلمه (أنَّ) براى تاكيد و لام (لَهُمْ) براى اختصاص ، و تقديم خبر (لَهُمْ)بر اسم (جَنّات) دليل بر انحصار است ; يعنى محققاً بهشت اختصاص به اهل ايمان و عمل صالح دارد و جاى غير اينان نيست .
و اين معنى به ظاهرش منافات دارد با آنچه ذكر شد ، كه اگر كسى با ايمان از دنيا برود قطعاً اهل بهشت است اگر چه معصيت كار باشد .
و دفع اين منافات را به وجوهى مى توان نمود :
وجه اوّل :
اهل ايمان كه داراى معصيت باشند ، در موقع رفتن از دنيا و عالم برزخ و عقبات(11) قيامت ، جبران گناهان آنان مى شود و بسا در همان موقع رفتن مورد مغفرت واقع شده و آمرزيده از دنيا مى روند ، چنانچه مضمون بسيارى از اخبار است كه در معالم الزلفى(12) ذكر نموده .
وجه دوم :
بهشت داراى درجات و مقامات متعدد است ، بلكه مى توان گفت غير محصور است و اين درجه كه در آيه شريفه بيان شده مختص و منحصر به اين طايفه باشد ; يعنى شخص با ايمان و عمل صالح .
وجه سوم :
كسانى كه مرتكب معاصى مى شوند مخصوصاً كباير ، اغلب موقع مردن سلب ايمان از آن ها مى شود و به شبهات شيطانى و وساوس نفسانى كافر از دنيا مى روند ، چنانچه نصّ آيه شريفه (ثُمَّ كانَ عاقِبَةَ الَّذِينَ أَساؤُا السُّوأى أَنْ كَذَّبُوا بِآياتِ اللهِ وَ كانُوا بِها يَسْتَهْزِؤُنَ)(13) . و اخبار بسيار است كه درباره تارك نماز و زكات و حج و غير اين ها وارد شده .
و (جنّات) جمع « جنّة » است و گاهى به « جنان » نيز جمع بسته مى شود . و جنّت عبارت از زمين مشجّرى است كه از بسيارى درخت ها پوشيده شده باشد و گاهى به فردوس و حديقه هم تعبير مى شود و در فارسى لغت مرادف آن بهشت است و تعبير به جمع در آيه شريفه دليل بر اين است كه بهشت در قيامت متعدد و هر مؤمنى داراى بهشت هايى است ، چنان كه مفاد آيات ديگر و اخبار است ، بلكه مى توان گفت عدد جنّات إلى ما شاء الله است ، زيرا هر مؤمنى باغ ها و بستان هاى بسيارى دارد و بر هر كدام از آن ها اطلاق جنّت مى شود ، چنانچه از همين آيه استفاده مى شود ، زيرا معنىِ (أَنَّ لَهُمْ جَنّات) ، « أنّ لكلّ واحد منهم جنات » مى باشد .
و در بيان نعمت هاى بهشتى از ميوه ها و اطعمه و اشربه و قصور و تخت ها و لباس ها و فرش ها و ظروف و غير اين ها آيات و اخبار بسيارى است كه به شمه اى از آن ها در الكلم الطيب اشاره نموده ايم(14) .

امر چهارم : در  معنىِ  جمله ( تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الاَْنْهارُ ) :
مراد از جريان نهرها از زير آن بهشت ها اين است كه چون مؤمنين در قصرهاى مرتفع قرار گرفته اند در صفحه جنّات و از زير آن قصرها ، نهرها جارى است .
و ممكن است مراد زير سايه درخت هايى باشد كه اطراف نهرها غرس شده ، چنانچه نسبت به باغ هاى اين عالم هم در آيات شريفه به اين عبارت تعبير فرموده : (أَلَيْسَ لِي مُلْكُ مِصْرَ وَ هذِهِ الاَْنْهارُ تَجْرِي مِنْ تَحْتِي أَفَلا تُبْصِرُونَ)(15) .
و مراد از انهار ، نهرهايى است كه در آيات ديگر بيان فرموده است ، مثل آيه شريفه (مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِي وُعِدَ الْمُتَّقُونَ فِيها أَنْهارٌ مِنْ ماء غَيْرِ آسِن وَ أَنْهارٌ مِنْ لَبَن لَمْ يَتَغَيَّرْ طَعْمُهُ وَ أَنْهارٌ مِنْ خَمْر لَذَّة لِلشّارِبِينَ وَ أَنْهارٌ مِنْ عَسَل مُصَفًّى)(16) .
(صفت بهشتى كه به پرهيزكاران وعده داده شده است ، در آن نهرهايى است از آبى كه دگرگون نشود و نهرهايى از شيرى كه طعم آن تغيير نمى كند و نهرها[يى] از شرابى كه به آشامندگان لذّت مى بخشد و نهرهايى از عسل تصفيه شده) .
و همچنين نهر كوثر و چشمه سلسبيل و تسنيم و رحيق و معين كه در آيات ديگر است .
و در تفسير صافى از امالى از حضرت اميرالمؤمنين(عليه السلام) روايت كرده كه از پيغمبر اكرم از كوثر سؤال نمود، حضرت فرمود : نهرى است از زير عرش جارى است ، آبش از شير سفيدتر و از عسل شيرين تر و از كره نرم تر ، ريگ هاى او از زبرجد و ياقوت و مرجان و چمن آن زعفران و خاكش از مشك اذفر(17) و قواعد [= پايه هاى] آن زير عرش است ، پس دست مبارك به پهلوى على(عليه السلام)زد و فرمود : اين نهر از براى من و تو و دوستان تو بعد از من است(18) .

امر پنجم : در بيان ( كُلَّما رُزِقُوا مِنْها مِنْ ثَمَرَة رِزْقاً ) :
كلمه (مِنْ) در (مِنْ ثَمَرَة) بيانيه است و مراد از رزق را بيان مى كند .
و (ثَمَرَة)به معنى ميوه است . و در بهشت انواع و اقسام ميوه ها به هر اسم و رسمى كه در دنيا ديده شده موجود است ، چنانچه در آيه شريفه مى فرمايد : (وَ فاكِهَة مِمّا يَتَخَيَّرُونَ)(19) ، و نيز مى فرمايد : (وَ لَهُمْ فِيها مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ)(20) .
و در كفاية الموحدين در وصف درخت طوبى مى گويد : « طوبى درختى است در بهشت كه اصل آن در خانه امير المؤمنين(عليه السلام)و شاخه هاى او در خانه هاى اهل بهشت كشيده شده و در آن جميع اقسام ميوه ها موجود است »(21) .
و در معنى گفته بهشتيان كه مى گويند : (هذَا الَّذِي رُزِقْنا مِنْ قَبْلُ) .
( اين همان چنانى است كه پيش از اين روزى داده شده ايم ) ، بعضى از مفسرين گفتند : مراد از (مِنْ قَبْلُ)دنياست و مقصودشان ميوه هاى دنيوى است ; يعنى اين همان ميوه هايى است كه در دنيا مى خورديم و اين ها مشابه با همان هاست از جهت اسم و رنگ و شكل ، اگر چه لذت و طعمش قابل مقايسه با آن ها نيست . و بعضى كلمه (رُزِقْنا) را به معنى « وعدنا » گرفته اند ; يعنى اين ها آن ميوه هايى است كه خداوند به ما وعده داده بود . و بعضى گفتند : در بهشت آنچه مؤمنين از نعم آن مصرف مى كنند باز مى بينند به جاى خود موجود است ، چنانچه مفاد اخبار است مى گويند : اين ها همان هاست كه قبلاً تناول كرديم .
و ممكن است گفته شود كه نعم بهشت صورت باطنى معارف و اخلاق و عبادات و اعمال صالحه است كه مؤمنان در دنيا تحصيل كرده اند ، چون در آن عالم كشف غطا مى شود ، اهل بهشت هر نعمتى كه به آن ها عطا مى شود مى بينند كه اين همان معارف و اخلاق و اعمال صالحه اى است كه در دنيا خداوند به آنان روزى نمود و آنان را موفق داشت ، چنانچه اهل دوزخ نيز هر عذابى را كه مى چشند مى فهمند كه آن ، ميوه و نتيجه همان اعمال زشتى است كه در دنيا مرتكب شدند و بر طبق اين معنى اخبار بسيارى هست و شايد مراد قائلين به تجسم اعمال نيز همين باشد .
(وَ أُتُوا بِهِ مُتَشابِهاً) ; يعنى ميوه هايى كه براى بهشتيان مى آورند بعضى از آن ها همانند بعضى ديگر است ، به اين جهت كه همه آن ها ميوه خوب است و ميوه پست در آن ها نيست و همه آن ها در نهايت پاكيزگى و لذت است و مانند ميوه هاى دنيا نيست كه رسيده و كال و شيرين و ترش شده و غير اين ها در هم آميخته باشد .
زنان بهشتى دو دسته اند :
يك دسته حور العين بهشتى هستند كه در بسيارى از آياتِ قرآن از آنان وصف شده . در سوره الرحمن مى فرمايد : (فِيهِنَّ خَيْراتٌ حِسانٌ * فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ * حُورٌ مَقْصُوراتٌ فِي الْخِيامِ * فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ * لَمْ يَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَ لا جَانٌّ)(22) .
( در آن بهشت ها زنان نيكو خوى ، پاكيزه روى هستند ، پس به كدام يك از نعمت هاى پروردگارتان تكذيب مى كنيد ؟ زنان حورى هستند كه در خيمه ها مستور و در حجله ها محجوبند ، پس به كدام يك از نعمت هاى پروردگارتان تكذيب مى كنيد ؟ آنان را لمس نكرده پيش از اهل بهشت ، نه بشرى و نه جنّى ) .
و نيز مى فرمايد : (فِيهِنَّ قاصِراتُ الطَّرْفِ لَمْ يَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَ لا جَانٌّ * فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ * كَأَنَّهُنَّ الْياقُوتُ وَ الْمَرْجانُ)(23) .
( در آن بهشت ها زنانى باشند كه چشم خود بر شوهران خود دوخته و به ديگران ننگرند و جن و بشرى قبل از اهل بهشت ، آنان را لمس نكرده و مانند ياقوت و مرجانند ) .
و در سوره واقعه مى فرمايد : (وَ حُورٌ عِينٌ * كَأَمْثالِ اللُّؤْلُؤِ الْمَكْنُونِ)(24) .
( و حور العين كه مانند مرواريد دست نخورده هستند ) .
و نيز مى فرمايد : (إِنّا أَنْشَأْناهُنَّ إِنْشاءً * فَجَعَلْناهُنَّ أَبْكاراً)(25) .
( ما آنان را بدون ولادت آفريديم و دوشيزگان قرار داديم ) .
و در احتجاج ، طبرسى روايت مى كند كه زنديقى از حضرت صادق(عليه السلام)سؤال كرد كه ، چگونه مى شود حورالعين بهشتى هميشه بكر باشند؟ حضرت فرمود : آنان از طيب(26) خلق شده و آفت و عاهت [= آسيب] به آن ها نرسد و خون و غير آن از محل آن ها خارج نشود و جز عورت مرد بر آن ها وارد نگردد(27) .
دسته دوم ، زنان مؤمنه صالحه هستند كه به مراتب از حور العين زيباترند ، در سوره زخرف مى فرمايد : (ادْخُلُوا الْجَنَّةَ أَنْتُمْ وَ أَزْواجُكُمْ تُحْبَرُونَ)(28) .
( داخل بهشت شويد شما و همسرانتان در حالى كه مورد كرامت هستيد ) .
و نيز مى فرمايد : (جَنّاتُ عَدْن يَدْخُلُونَها وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّيّاتِهِمْ)(29) .
( داخل مى شوند بهشت هايى را كه محل اقامت جاودانى است ، خود آن ها و كسانى كه شايسته اند از پدران و همسران و فرزندان آن ها ) .
و نيز مى فرمايد : (إِنَّ أَصْحابَ الْجَنَّةِ الْيَوْمَ فِي شُغُل فاكِهُونَ * هُمْ وَ أَزْواجُهُمْ فِي ظِلال عَلَى الاَْرائِكِ مُتَّكِؤُنَ)(30) .
( ياران بهشت [= بهشتيان] آن روز در نعمت ها متلذذ هستند ، خود ايشان و همسرانشان در سايبان ها بر تخت ها تكيه داده اند ) .
و هر دو دسته از زنان بهشتى پاكيزه و مطهره هستند ، هم از كثافات ظاهريه ، مثل خون و بول و غايط (31) و حيض و نفاس ، و هم از كثافات باطنيه از اخلاق رذيله و صفات خبيثه ، مانند حقد و حسد و امثال اين ها و هم از اعمال زشت و ناپسنديده ; و بالجمله ، جميع مراتب طهارت را دارا هستند .

امر هفتم : در جمله ( هُمْ فِيها خالِدُونَ ) :
«خلود» و جاودانىِ اهل بهشت در بهشت و كفار و معاندين در دوزخ ، از ضروريات دين اسلام بوده و به نصّ آيات شريفه قرآن و اخبار بسيار ثابت و مسلّم است و ما در الكلم الطيب آيات و اخبار آن و شبهات مخالفين و جواب آن ها را مفصلاً متذكر شديم(32) و در اين كتاب نيز در ذيل آيه شريفه (وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ)به قسمتى از آن ها اشاره نموديم(33) و در اينجا به بعضى از آيات و اخبار آن اكتفا مى كنيم :
در سوره بقره مى فرمايد : (وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ أُولئِكَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِيها خالِدُونَ)(4) .
( كسانى كه ايمان آوردند و عمل شايسته انجام دادند ، اينان ياران بهشت و در آن جاودانند ) .
و نيز مى فرمايد : (بَلى مَنْ كَسَبَ سَيِّئَةً وَ أَحاطَتْ بِهِ خَطِيئَتُهُ فَأُولئِكَ أَصْحابُ النّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ)(35) .
(آرى ، كسى كه كار بد پيشه كند و گناهش آن را فرا گيرد ، اينان ياران آتش و در آن جاودانند) .
و نيز مى فرمايد : (وَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَوْلِياؤُهُمُ الطّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ أُولئِكَ أَصْحابُ النّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ)(36) .
(و كسانى كه كافر شدند ولىّ امر آنان شيطان و هر متجاوز و سركشى است ، آنان را از روشنى به طرف تاريكى ها مى برند ، اينان يار [= اهل] آتش و در آن جاودانند ) .
در سوره لقمان مى فرمايد : (إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ لَهُمْ جَنّاتُ النَّعِيمِ * خالِدِينَ فِيها وَعْدَ اللهِ حَقًّا وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ)(37) .
( كسانى كه ايمان آوردند و عمل شايسته انجام دادند ، براى آن ها بهشت هاى پر نعمت است در حالى كه در آن ها جاودانند ، وعده ثابت خداست و او غالب و حكيم است ) .
در سوره زخرف مى فرمايد : (وَ فِيها ما تَشْتَهِيهِ الاَْنْفُسُ وَ تَلَذُّ الاَْعْيُنُ وَ أَنْتُمْ فِيها خالِدُونَ)(38) .
( و در بهشت است آنچه نفس هاى شما ميل دارد و چشم هاى شما لذت مى برد و شما در آن جاودانيد ) .
و نيز مى فرمايد : (إِنَّ الْمُجْرِمِينَ فِي عَذابِ جَهَنَّمَ خالِدُونَ)(39) .
(محققاً گناهكاران در عذاب دوزخ جاودانند) .
و در سوره احزاب مى فرمايد : (إِنَّ اللهَ لَعَنَ الْكافِرِينَ وَ أَعَدَّ لَهُمْ سَعِيراً * خالِدِينَ فِيها أَبَداً لا يَجِدُونَ وَلِيّاً وَ لا نَصِيراً)(40) .
(محققاً خداوند كافران را از رحمت حق دور نموده و آتش افروخته دوزخ را براى آنان آماده كرده ، در حالى كه در آن براى هميشه جاودانند و يار و مددكارى نمى يابند) .
و در سوره فاطر مى فرمايد : (وَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَهُمْ نارُ جَهَنَّمَ لا يُقْضى عَلَيْهِمْ فَيَمُوتُوا وَ لا يُخَفَّفُ عَنْهُمْ مِنْ عَذابِها كَذلِكَ نَجْزِي كُلَّ كَفُور)(41) .
(و كسانى كه كافر شدند ، براى آنان آتش دوزخ است ، مرگ بر آنان وارد نمى شود كه بميرند و عذاب دوزخ از آنان تخفيف داده نشود ، چنين جزا مى دهيم هر كافرى را) .
و نيز مى فرمايد : (جَنّاتُ عَدْن يَدْخُلُونَها)(42) .
( فضل بزرگ خدا ، بهشت هاى دايم الاقامه اى است كه در آن جاودانند ) .
و در سوره ق مى فرمايد : (ادْخُلُوها بِسَلام ذلِكَ يَوْمُ الْخُلُودِ)(43) .
( داخل بهشت شويد به سلامتى ، اين روز روز جاودانى است ) ، و غير اين ها از آيات ديگر .
و اخبار در اين باره نيز متواتر معنوى اجمالى است ; مانند خطب منسوبه به حضرت على (عليه السلام) ، در ضمن خطبه در وصف اهل نار مى فرمايد :
« قد اُطبق على أهلها فلا يُفتح عنهم أبداً ، و لا يدخل عليهم ريح أبداً ، و لا ينقضي منهم غمّ أبداً ، و العذاب أبداً شديد ، و العذاب أبداً جديد ، لا الدار زائلة فتفنى ، و لا آجال القوم تُقضى »(44) .
(درهاى دوزخ بر اهل آتش بسته شود و براى هميشه بر آنان باز نگردد و نسيمى بر آنان هرگز داخل نشود و غمى از آنان هرگز برطرف نگردد ، عذاب هميشه سخت و هميشه تازه است ، نه سراى زايل شدنى است تا فانى شود و نه اجل هاى اهل دوزخ به پايان مى رسد) .
و در خطبه اى ديگر مى فرمايد :
« لا مدّة للدار فتُفنى ، و لا أجل للقوم فيُقضى »(45) .
( نه مدتى براى دار آخرت است كه فانى شود و نه اجلى براى اهل آن است كه پايان يابد ) .
و در دعاى كميل مى فرمايد :
« و هو بلاء تطول مدّته ، و يدوم بقاؤه ، و لا يخفّف عن أهله » .
(بلاى آخرت ، بلايى است كه مدت آن طولانى و بقاى آن دايمى است و عذاب آن از اهلش تخفيف داده نمى شود)، و غير اين ها از خطب ديگر .
و امّا شبهات منكرين و ردّ آن ها را در الكلم الطيب و در ذيل آيه شريفه (وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ) متذكر شده ايم(46) .
__________________________________________________
[1] .  يعنى ميوه هايى كه براى آن ها آورده مى شود ، همه از نظر خوبى و زيبايى يكسانند.
[2] .  مژده دهنده.
[3] .  آگاه كننده ، ترساننده.
[4] .  همانا ما تو را بر حق فرستاديم در حالى كه مژده دهنده و ترساننده اى. سوره بقره : آيه 119 .
[5] . كتابى است كه آيات آن به روشنى بيان شده ، قرآنى است به لسان عرب فصيح در اعلا درجه فصاحت و بلاغت براى مردمى كه مى دانند ; اين قرآن بشارت دهنده و هشداردهنده است. سوره فصلت : آيه 3 و 4 .
[6] .  پس بشارت ده آن ها را به عذاب دردناك. سوره توبه : آيه 34 .
[7] .  الكلم الطيب : ص790 ـ 797.
[8] . الكلم الطيب : ص102 ـ 106 .
[9] .  الكلم الطيب : ص104 .
[10] .  آن كه در درجات ايمان بلا فاصله بعد از معصوم قرار مى گيرد .
[11] .  عقبه : مرحله سخت و طاقت فرسا ، گردنه ، جاى دشوار بر آمدن بركوه .
[12] .  معالم الزلفى : ج 1 ، ص 315 ـ 320.
[13] .  آن گاه عاقبتِ كسانى كه اعمال بد مرتكب شدند اين بود كه آيات خدا را تكذيب كردند و آن را استهزا مى كردند. سوره روم : آيه 10 .
[14] .  الكلم الطيب : ص737 ـ 742 .
[15] .  آيا نيست براى من سلطنت مصر و اين نهرهايى كه از زير ( كاخ هاى ) من روان است ، پس مگر نمى بينيد؟! سوره زخرف : آيه 51 .
[16] .  سوره محمد (صلى الله عليه وآله) : آيه 15.
[17] .  مشك تيز بوىِ خوش.
[18] .  تفسير الصافى : ج 5 ، ص 382 و امالى طوسى : ص69 ح102 .
[19] .  هر نوع ميوه كه آن ها اختيار كنند. سوره واقعه : آيه 20 .
[20] . و براى آن ها در بهشت ، از جميع انواع ميوه ها فراهم است. سوره محمد(صلى الله عليه وآله) : آيه 15 .
[21] .  الخصال : ص608 ; تفسير قمى : ج 1 ، ص 365 و بحار الأنوار : ج 8 ، ص 87 و ج 36 ، ص  69 ، ح 17 .
[22] .  سوره الرحمن : آيه 70ـ 74.
[23] .  سوره الرحمن : آيه 56 ـ 58.
[24] .  سوره واقعه : آيه 22 ـ 23.
[25] .  سوره واقعه : آيه 35ـ 36.
[26] .  طيب : بهترين از هر چيز.
[27] .  الاحتجاج : ج 2 ، ص 248 .
[28] .  سوره زخرف : آيه 70.
[29] .  سوره رعد : آيه 23.
[30] .  سوره يس : آيه 55 ـ 56.
[31] .  كنايه از نجاست.
[32] .  الكلم الطيب : 760 ـ 774 .
[33] .  ر . ك : همين تفسير ، ج 1 ، ص 492 .
[34] .  سوره بقره : آيه 82 .
[35] .  همان : آيه 81 .
[36] .  همان : آيه 257.
[37] .  سوره لقمان : آيه 8 ـ 9.
[38] .  سوره زخرف : آيه 71.
[39] .  همان : آيه 74.
[40] .  سوره احزاب : آيه 64 ـ 65.
[41] .  سوره فاطر : آيه 36.
[42] .  همان : آيه 33.
[43] .  سوره ق : آيه 34.
[44] .  تفسير قمى : ج 2 ، ص 289 و بحار الأنوار : ج 8 ، ص 292 ، ح 34.
[45] .  نهج البلاغة : ص 209 ، خطبه 109.
[46] .  الكلم الطيب : ص760 ـ 774 و نيز ر . ك : همين تفسير ، ج 1 ، ص 508 .

نوشتن دیدگاه